การแต่งงานในฐานความเข้าใจทั่วไป มีเหตุผลอธิบาย เป็นเรื่องของ “ความรัก-ความใคร่” แต่การแต่งงานภายใต้ความสัมพันธ์ทางอำนาจการเมืองของ “สตรีสูงศักดิ์” อย่างแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ อาจไม่ใช่เพราะความรักใคร่เป็นเหตุผลอันดับแรก

ขณะเดียวกัน  วีรกรรมของ "ขัตติยนารี" พระศรีสุริโยทัย ที่สละพระชนม์ชีพบนหลังช้าง อาจมีแรงผลักดันจากสิ่งที่เหนือกว่าความรักธรรมดาทั่วไป แต่ได้ก้าวข้ามความรักในพระชนชีพม์ของพระองค์เอง ไม่ว่าสิ่งที่เกิดขึ้นจะเป็นเพราะความรักต่อพระราชสวามี หรือ ความรักต่อประเทศชาติบ้านเมือง

“มติชนอคาเดมี” จัด “ทัวร์ศิลปวัฒนธรรม” หัวข้อ “ ขัตติยนารี พระศรีสุริโยทัย : ผ่าแผนชิงบัลลังก์ขุนวรวงศาธิราช-ท้าวศรีสุดาจันทร์” ในวันเสาร์ที่ 25 สิงหาคมนี้ โดยจะเยี่ยมชมวัดต่างๆ ซึ่งเป็นสถานที่จริงตามท้องเรื่องทางประวัติศาสตร์ และทุ่งมะขามหย่องสมรภูมิสำคัญ พร้อมฟังคำบรรยายจาก ดร.สุเนตร ชุตินธรานนท์ ผู้อำนวยการสถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

“มติชนออนไลน์” สัมภาษณ์ ดร.สุเนตร ก่อนออกเดินทางตามรอยประวัติศาสตร์ ที่เค้าโครงเรื่องในยุคสมัยเดียวกันนั้น สะท้อนบทบาทผู้หญิงกับการเมือง ด้วยสตรี 2 ท่าน ได้แก่ พระศรีสุริโยทัย ขัตติยนารี และ แม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ สตรีสูงศักดิ์

ดร.สุเนตร ให้ข้อมูลเตรียมอุ่นเครื่องก่อนออกเดินทางเยี่ยมชม วัดใหญ่ชัยมงคล สถานที่เสี่ยงทายก่อนลอบสังหารขุนวรวงศาและแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ จากนั้นเดินทางไปยังเพนียดคล้องช้างที่มีมาแต่โบราณแต่มีการจัดบริเวณล้อมด้วยท่อนซุงในสมัยรัชกาลที่5 ไม่นานนั้นแวะไปยัง จุดที่เป็นไฮไลท์ของเรื่อง อย่างวัดเจ้าย่า

ดูสถานที่จริงของการปฏิบัติแผนลอบสังหารขุนวรวงศา และแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ จากนั้น สักการะพระที่วัดหน้าพระเมรุ สถานที่เจรจาความศึกระหว่างพระมหาจักรพรรดิและพระเจ้าบุเรงนอง ก่อนแวะดูจุดยุทธศาสตร์สำคัญในสมัยอยุทธยา อย่างทุ่งมะขามหย่อง พร้อมค้นหาคำตอบว่าเหตุใดบริเวณนี้จึงเป็นสมรภูมิรบ

@ บทบาทผู้หญิงกับการเมืองตั้งแต่อดีตเป็นอย่างไร

สังคมไทยเป็นสังคมที่มีลักษณะโพลีกามี อนุญาตให้ผู้ชายมีภรรยาได้หลายคน โดยพระมหากษัตริย์ อาจจะมีมเหสี พระชายา ได้หลายองค์ เป็นการขยายเครือข่ายความสัมพันธ์ทางอำนาจที่มีมาแต่โบราณ เพราะโบราณไม่ได้มีการสถาปนาระบบการบริหารราชการที่รวมอำนาจสู่ศูนย์กลางอย่างเบ็ดเสร็จ แต่ระบบทางการเมืองค่อนข้างกระจายอำนาจ ดังนั้น จึงเป็นการสร้างเครือข่ายความสัมพันธ์ทางเครือญาติ จากเงื่อนไขที่บุรุษสามารถมีภรรยาได้มากกว่า 1 คน

การอภิเษกสมรสของพระมหากษัตริย์สมัยโบราณ จึงไม่ใช่เรื่องรักใคร่ชู้สาวเป็นที่ตั้ง แต่เป็นนัยยะสัมพันธ์กับการสร้างเครือข่ายความมั่นคงของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งพื้นที่ตรงนี้ มีผู้หญิงเป็นตัวกลาง เป็นตัวกำหนดสถานะ โดยกฎมณเฑียรบาล จะกำหนดสถานะ ของผู้เป็นอัครมเหสี ชายา มีผลกำหนดสถานะทายาทที่ตามมา ใครจะได้เป็นตำแหน่งอะไร เป็นระบบเครือญาติจากการแต่งงานแล้วพระมหากษัตริย์จะขยายเครือข่ายได้ 

นอกจากนั้น  ยังมีคติความเชื่อว่าผู้ที่จะเป็นพระมหากษัตริย์ จะต้องมีแม่อยู่หัว 4 ตำแหน่ง คล้ายพระอินทร์ ต้องมีมเหสี 4 คน เป็นเรื่องแนวคิดจักรวาล เป็นเรื่องพระมหากษัตริย์เป็นตัวแทนเทพเทวดา 

ในทางกลับกัน ขุนนางที่ต้องการมีสายสัมพันธ์ให้เกิดเสถียรภาพทางอำนาจ อาจจะถวายธิดา หรือญาติฝ่ายหญิงให้เข้ามามีความสัมพันธ์ เพื่อนำตัวเองไปอยู่ในเครือข่ายเชื้อพระวงศ์ เป็น สิ่งปรากฎในวัฒนธรรมทางการเมืองของอยุธยา

จะเห็นได้ว่า นี่เป็นพื้นที่ที่ผู้หญิงสามารถจะเข้าไปมีสถานะบทบาท ความสำคัญเกี่ยวเนื่องระบบการเมือง อยุธยา ธนบุรี กรุงเทพฯ  ซึ่งบทบาทจะเป็นตัวสำคัญ แม้เจ้านายฝ่ายหญิงจะมียศเท่ากัน แต่ในทางปฏิบัติ ไม่ได้หมายความว่า ยศที่เท่ากัน ศักดินาที่เท่ากัน แล้วจะทำให้แต่ละพระองค์มีอำนาจเท่ากัน เพราะบางพระองค์ที่เป็นที่โปรดปราน หรือบางพระองค์มีเครือข่ายที่มาที่ไปที่สำคัญ ก็จะทำให้ตนมีบทบาทสูงมีสถานะสูง สามารถจะเข้าไปจัดงานต่างๆ ได้ทั้งๆ ที่บางครั้งอาจจะไม่ได้มีตำแหน่งอัครมเหสี

@ พระสุริโยทัย ถูกบันทึกในเงื่อนไขสถานการณ์บ้านเมืองแบบใด

พงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐ ปี พ.ศ. 2091 เกิดศึกที่ช่วงหลังเรียกว่าศึกตะเบงชะเวตี้ ครั้งนั้น เสียสมเด็จพระอัครมเหสีและพระราชธิดา แต่เขียนโดยสังเขปไม่รู้ว่า พระอัครมเหสีเป็นใคร จนกระทั่ง มีการชำระพงศาวดารสมัยหลัง ประมาณช่วงต้นกรุงเทพฯ ปรากฎพระนามว่า พระสุริโยทัย ให้รายละเอียดว่าเหตุการณ์เกิดขึ้นได้อย่างไร

ซึ่งหลักฐานทิ้งช่วงกันเยอะ อันแรกในสมัยพระนารายณ์ อีกอันสมัยหลัง พูดถึงเหตุการณ์เดียวกัน เราจึงเอาข้อมูลทั้ง 2 มารวมกัน ว่าในสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ์ อาจจะมีสมเด็จพระอัครมเหสี คือ พระสุริโยทัย ซึ่งอาจจะคนละตำแหน่งกับ แม่อยู่หัวอีก 4 พระองค์

ปกติหลักฐานในพระราชพงศาสดารจะไม่ระบุว่า พระมหากษัตริย์พระองค์ไหน มีใครเป็นพระอัครมหเสี มีใครเป็นแม่อยู่หัว มีใครเป็นพระชายา และดำรงตำแหน่งหรือชื่ออย่างไร ไม่ได้อยู่ในจารีตของการเขียนพระราชพงศาวดาร ที่จะจำแนกแจกแจงว่า พระมหากษัตริย์ พระองค์ไหน มีพระชายาเท่าไหร่ มีมเหสีเท่าไหร่  ยกเว้นมีเหตุการณ์อันเกี่ยวพันกับพระราชกรณียกิจ แล้วเหตุการณ์อันสัมพันธ์กับเหตุการณ์บ้านเมือง กรณีพระสุริโยทัย ถูกบันทึก ด้วยมิตินี้

จึงเป็นเหตุที่ทำให้พงศาวดารเขียนเล่าเรื่องนี้ อ่านแล้วได้ความเข้าใจว่าพระองค์สละพระชนม์ชีพเพื่อรักษาชีวิตพระราชสวามี ในยุคนั้นถือว่าเป็นการแสดงความจงรักภักดีทรงเสียสละ มีคุณูปการต่อแผ่นดิน เพราะช่วยรักษาพระราชอำนาจของพระมหาจักรพรรดิ

แต่ในสมัยหลังเราเริ่มมองประวัติศาสตร์พงศาวดาร โดยความรู้สึกว่าเป็นประวัติศาสตร์ชาติ นักประวัติศาสตร์ในสมัยหลัง มองหรือให้ความสำคัญ ที่กว้างกว่าที่ผู้ชำระพงศาวดารเคยให้ไว้ โดยให้ความหมายว่าครั้งนี้เป็นการกระทำเพื่อประโยชน์แก่แผ่นดินยังประโยชน์แก่สยามประเทศ การเป็นวีระสตรีของชาติ จึง

เป็นความหมายที่เราเข้ามาให้ความหมายมากกว่าที่ผู้ชำระพงศาวดารช่วงแรกเคยพูดไว้ นำมาสู่การสร้างอนุสาวรีย์ นำมาสู่การสดุดี และนำมาอยู่ในตำราเรียน เป็นภาพลักษณ์กระแสหลักที่เราเข้าใจพระสุริโยทัย ในฐานะขัตติยนารีซึ่งทำประโยชน์ให้ชาติบ้านเมือง

@อาจารย์จะนำไปดู ทุ่งมะขามหย่อม ในแง่ใด เกี่ยวข้องกับการสิ้นพระชนม์ พระสุริโยทัย อย่างไร

 ทุ่งมะขามหย่องเป็นสมรภูมิ อันสัมพันธ์กับ การศึกตะเบงชะเวตี้ เป็นสมรภูมิอันนำพาการสิ้นพระชนม์ของพระสุริโยทัย

สิ่งที่เราจะไปดูคือ ทำไมสมรภูมิ จึงไปเปิดที่ทุ่งมะขามหย่อง ต้องดูว่าทำไมจึงเกิดการสู้รบตรงนั้นได้ เป็นพื้นที่ ที่ทัพพม่า จะมาคุมพื้นที่ แล้วเราต้องไปป้องกัน  ไม่ให้เข้ามาสุ่มเสี่ยงต่อการตีกรุง เป็นพื้นที่สมรภูมิรบ ที่อยู่ในยุทธศาสตร์ พอมองว่าเป็นพื้นที่ยุทธศาสตร์อย่างไร จึงมองเป็นสมรภูมิ นำมาซึ่งการรบของพระเจ้าแปรและพระมหาจักรพรรดิ แล้วนำมาซึ่งวีระกรรมพระสุริโยทัย ต้องมองในบริบทการทำสงคราม อยุธยา เหมือนป้อมค่ายประชิดป้องกันกรุง

พระสุริโยทัย มีความชำนาญเป็นพิเศษ เรื่องการทหาร ซึ่งนี่เป็นการตีความเหตุการณ์ครั้งนั้นในยุคหลัง เพราะหากไม่เช่นนั้น ท่านคงไม่ทรงออกไปพร้อมพระราชสวามี  สำหรับการชนช้างของพระมหาจักรพรรดิ ครั้งนั้นที่เกิดขึ้น ต้องเข้าใจว่า พระสุริโยทัยไม่ได้คาดว่าจะเกิดการปะทะ พระองค์อาจจะเพียงแต่ออกไปดูสถานการณ์

แต่ด้วยเหตุใดก็ตามเกิดการปะทะขึ้น พระสุริโยทัย อยู่แนวหลัง ไม่ได้อยู่ด้านหน้า เมื่อช้างของพระมหาจักรพรรดิเตลิดมาได้ระยะหนึ่ง พระสุริโยทัยจึงเข้าไป ถ้าเหตุการณ์เป็นเช่นนี้จริง เราต้องยอมรับความกล้าหาญเด็ดเดี่ยวที่เกิดขึ้น  

@แม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ เป็นตัวเอกหรือเป็นผู้ร้าย ในวิธีการมองแบบใดบ้าง

แม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ เป็นทั้งตัวเอกและถูกนำเสนอภาพในฐานะที่เป็นตัวร้าย แต่ในความเป็นตัวร้ายของพระนาง จะเห็นได้ว่าพระนางมีความสำคัญ มีบทบาทที่โดดเด่น มีอำนาจที่โดดเด่น ไม่อย่างนั้น จะไม่มีการกล่าวไว้ในหลักฐานหลายชิ้น ซึ่งพูดถึงพระนางทั้งสิ้น ฉะนั้น บทบาทของพระนางอยู่ในความทรงจำมหาศาลทั้งบันทึกของหลวงและความทรงจำของชาวบ้านร้านตลาด

จนกระทั่ง เหตุการณ์ล่วงเลยมาเป็นเวลาหลาย 100 ปี เหตุการณ์ครั้งนี้ ก็ยังอยู่ในความทรงจำ ฉะนั้น จะเห็นชัดถึงความสำคัญของพระองค์ และความสำคัญของเหตุการณ์ที่พระองค์เข้าไปสัมพันธ์ด้วย เป็นสตรีสูงศักดิ์ที่ติดอันดับ top3 ก็ว่าได้ สิ่งที่ตามมาคือ พฤติกรรมของพระนางซึ่งหลักฐานทั่วไปจะพูดถึงการมีชู้ การสังหารลูกของตัวเอง หรือการยกชู้ขึ้นมาเป็นพระมหากษัตริย์ จนเกิดข้อถกเถียงว่า จะนับขุนวรวงศา เป็นเจ้าหรือไม่ แล้วกษัตริย์อยุธยาจะมีกี่พระองค์ จะนับด้วยหรือไม่

แต่ประเด็นภาพลักษณ์ของพระนาง ก็มีนักประวัติศาสตร์ เริ่มตั้งข้อสังเกตในหลายๆ ประการ เกี่ยวกับพระนาง เช่น ประวัติศาสตร์ถูกเขียนโดยผู้ชนะ ผู้แพ้ก็ย่อมจะเป็นฝ่ายสูญเสีย เป็นฝ่ายผิด มีปัญหาเชิงศีลธรรม จึงมีประเด็นว่า “แม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ใครว่าหล่อนชั่ว?”  อันนี้เป็นทิศทางหนึ่ง

@ ความน่าสนใจของสถานที่เกิดเหตุลอบสังหาร แม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ เป็นอย่างไร 

ทัวร์นี้จะเป็นทริปที่น่าตื่นเต้น เพราะเราจะได้ไปดูสถานที่จริง จากที่ปกติเราเรียนรู้แต่สิ่งที่ระบุไว้ในพระราชพงศาวดาร แต่เรา ไม่เคยพยายามจะนำสิ่งที่ระบุไว้ในพระราชพงศาวดาร เข้าร้อยรัดสัมพันธ์ เหตุการณ์สถานณ์จริง กับสถานที่จริง

ก่อนหน้านี้เมื่อครั้ง ม.จ.ชาตรีเฉลิม ยุคล ทำภาพยนต์พระสุริโยไท ในแง่คนทำหนังท่านก็ได้นำมาตีแผ่ว่า การลอบสังหารขุนวรวงศาและแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ ทำอย่างไร มีการวางแผนยังไง ดักจับยังไง ซึ่งชื่อสถานที่เกิดเหตุยังมีอยู่ เพียงแต่เราไม่เคยจำลองให้เห็นเป็นรูปธรรม  ท่านมุ้ยได้ศึกษา ตั้งแต่วางแผนที่ เรือออกจากท่าวาสุกรีอย่างไร ออกไปลอบสังหารอย่างไร วาระสุดท้ายแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ เป็นอย่างไร เพื่อจำลองออกมาบนผ่านฟิล์ม  เมื่อเรามาดูสิ่งที่ท่านมุ้ยทำก็อิงอยู่กับหลักฐานพอสมควร

เราลองจินตนาการดูว่า ขุนวรวงศาและแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์มีอำนาจมาก ขนาดลอบฆ่าเจ้าพระยามหาเสนา เพราะพูดผิดหู เท่ากับเป็นการฆ่า ผู้มีตำแหน่ง ผบ.ทบ. ทำให้ขุนนางส่วนกลางเกรงกลัว ยกเว้นหัวเมืองเหนือ ซึ่งแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์คิดจะเรียกเจ้าหัวเมืองเหนือเข้ามาเพื่อดูแลจัดการ แต่กลับกลายเป็นการเปิดช่องให้เจ้าหัวเมืองเหนือ วางแผนลอบสังหารขุนวรวงศาและพระนาง  แต่ไม่ใช้วิธียกกองทัพมารบ เพราะอำนาจขุนวรวงศาและแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์มีเต็มที่

การรบจึงสุ่มเสี่ยง จึงต้องหาลู่ทางลอบสังหาร เป็นแผนลอบสังหารที่อึกทึกคึกโครมในหน้าประวัติศาสตร์อยุธยา  คนถูกลอบสังหารก็ไม่รู้ตัว และ เอาลูกเดินทางไปด้วย เพราะไว้ใจในความปลอดภัย ฉะนั้น ฝ่ายลอบสังหารต้องรัดกุมเต็มที่ มีการเสี่ยงเทียน

จนกระทั่งนาทีลอบสังหาร ซึ่ง มีชื่อสถานที่ วิธีการ แต่น้อยครั้งที่ เราจะไปเที่ยวโดยรื้อฟื้นสิ่งเหล่านี้ขึ้นมาเป็นรูปธรรม

ผมคิดว่า การเดินทางครั้งนี้ เท่ากับการมาดูรัฐประหาร ครั้งสำคัญที่สุดในประวัติศาสตร์ มาร่วมย้อนอดีตการรัฐประหารครั้งสำคัญที่สุดในประวัติศาสตร์ของอยุธยาครั้งหนึ่ง โดยติดตามดูว่าเขาวางแผนกันยังไง ที่ไหน วางกำลังอย่างไร วันที่ลอบสังหาร ทำอย่างไร แม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ ขุนวรวงศา ถูกสังหารอย่างไร วิ่งหนีจากจุดที่เป็นแนวคลอง ไล่ฆ่ากันประมาณไหนอย่างไร สิ่งเหล่านี้ เราจะนำเสนอในการเที่ยวครั้งนี้

จุดนั้น คือ วัดเจ้าย่า เป็นจุดที่ ปัจจุบันเรียกว่าคลองผ้าลาย ถ้าเรือเลยจากวัดเจ้าย่าไปแล้ว จะมีทางหนีได้อีกเยอะ จึงไป บล็อคตรงนั้นและบล็อคด้านหลัง เพราะถ้าถอยไป จะออกแม่น้ำลพบุรี บริเวณวัดเจ้าย่าจึงเหมาะสุด ทำไมต้องลอบสังหารตรงนั้น ก็ต้องไปดูภูมิประเทศจริงแล้วจะเข้าใจ

ส่วนวัดแร้ง จะเป็นจุดที่ ตัดหัวแม่ศรีสุดาจันทร์แล้วเสียบที่นั่น การฆ่าแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ ฆ่าอย่างรวดเร็วมาก ไม่ได้ฆ่าตามจารีตที่ต้องใส่ถุงทุบด้วยท่อนจันทร์ เพราะการลอบสังหารและต้องการปิดเกมส์ให้เร็วที่สุด เพื่อไม่ให้ มีการเกิดเชื้อสืบเนื่องเป็นเรื่องสำคัญมาก

ฉะนั้น การปิดเกมส์ให้เร็วที่สุด คือ ต้องสังหารในพื้นที่ลอบกระทำการ ฉะนั้น ทั้งวัดแร้ง วัดเจ้าย่า เป็นพื้นที่ ที่หลุดออกจากเขตกำแพงพระนครแล้ว ฉะนั้น ถ้าจับตัวกลับมา อาจจะเป็นเรื่องล่อแหลม

ขอบคุณ มติชนออนไลน์

สิริสวัสดิ์วุธวารค่ะ

Create Date : 01 สิงหาคม 2555
Last Update : 1 สิงหาคม 2555 14:50:00 น.		0 comments
Counter : 2366 Pageviews.
Share Tweet