BlogGang.com : : sithichoke

จิตวิทยาหลายมุม

เชาวน์สุนทรียะ (Appreciative Intelligence)

ในฐานะนักจิตวิทยาเล็กๆ คนหนึ่ง บางทีผมก็รู้สึกอยากบ่นเหมือนกันว่า ทำไมคนเราชอบตามแห่กันเสียจริง ตอนที่เรามี IQ (Intelligence Quotient) มันก็อยู่ของมันโดดเดี่ยวมานานหลายสิบปี แต่พอมี EQ (Emotional Quotient) เกิดขึ้นมาเมื่อไม่นานมานี้ พลันก็ตามมาติดๆ กันอย่างกระชั้นชิดด้วย AQ (Adversity Quotient) MQ (Moral Quotient) และ SQ (Spiritual Quotient) บางคนถึงกับล้อเลียนว่า ต่อไปอาจจะต้องมีไปจนถึง ZQ

แต่คิดอีกทีก็ดีเหมือนกันนะครับ เพราะว่าการยึดโยงอยู่กับ IQ เพียงด้านเดียวนั้นอาจจะมีผลทำให้คนเราเสียอนาคตไปหลายคนเหมือนกัน เนื่องจาก IQ นั้นได้กลายเป็นตราประทับให้กับคนว่า ฉลาดหรือโง่ ไปเสียแล้ว ทั้งที่มันวัดอยู่บนข้อสมมติแคบๆ ไม่กี่ด้าน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นความสามารถทางคณิตศาสตร์ การใช้ภาษา การใช้เหตุผล การมองเห็นความสัมพันธ์ของรูปทรงเรขาคณิตเท่านั้น

พวกที่ไม่เก่งบนข้อสมมติแคบๆ 3-4 ด้านเหล่านี้เลยกลายเป็นคนโดนตราประทับไปเลยว่าไม่เอาไหน ทั้งที่เขาอาจจะเก่งหรือเป็นอัจฉริยะในเชิงดนตรี หรือกีฬา หรือศิลปะ เพียงแต่ในระบบการศึกษา ซึ่งมีความเชื่อในการวัดสติปัญญาแบบนี้เท่านั้นที่ไปหาว่า เขาไม่เอาไหน

พออยู่ในระบบการศึกษาแล้วได้ตราประทับว่าไม่เก่ง คนเราจึงไม่อยากพัฒนาตนเองทางการเรียนต่อไป หลายคนหลบไปเข้าโรงเรียนอาชีวะ หรือออกจากโรงเรียนไป เพราะไม่รู้จะอยู่ในโรงเรียนเพื่ออะไรต่อไป สู้ออกไปทำมาหากินดีกว่า

แล้วคนอย่างโมสาร์ท จอห์น เลนนอน ไมเคิล แจ็กสัน โรเจอร์ เฟดเดอเรอ ไทเกอร์ วูด เหยาหมิง เปเล่ ซีนาดีน ซีดาน ปิกัสโซ่ และอีกมากมาย ฯลฯ พวกเขาไม่ใช่อัจฉริยะหรือไงนะ หลายคนในกลุ่มคนที่ผมเอ่ยชื่อมานี้เป็นพวกไม่ประสพความสำเร็จในโรงเรียนทั้งนั้น

ในความเห็นของผม พวกเขาเหล่านี้คืออัจฉริยะในด้านดนตรี กีฬา ศิลปะ เพียงแต่พวกเขาไม่เก่งตามข้อสมมติแคบๆ อันเป็นที่มาของข้อสอบวัดสติปัญญาที่ใช้กันอยู่ขณะนี้ ซึ่งไม่ได้วัดความสามารถทางดนตรี กีฬา ศิลปะ เพราะว่าความสามารถเหล่านี้ไม่ได้อยู่บนข้อสมมุติดังกล่าว

ในช่วงชีวิตที่ผ่านมายาวนานหลายสิบปีของผมนั้น ผมได้เห็นคนเก่ง สติปัญญาสูงหลายคน มีผลการเรียนยอดเยี่ยม แต่เอาตัวไม่รอด บางคนเป็นโรคพิษสุราเรื้อรัง บางคนเป็นฆาตกรหลายคนเป็นเพียงพนักงานหรือข้าราชการธรรมดาที่ไม่ได้มีความสำเร็จยิ่งใหญ่แปลกออกไปจากผู้ซึ่งมีสติปัญญากลางๆ ที่มีผลการเรียนธรรมดาตอนเป็นเด็กๆ

ในทางกลับกัน ผมกลับเห็นเพื่อนๆ หลายคนทีเดียว ไม่ได้เรียนมหาวิทยาลัย และที่เรียนจบมัธยมศึกษาก็อยู่ในระดับกลางๆ กลับประสพความสำเร็จในการทำธุรกิจ มีครอบครัวทีดี มีความสุขกับลูกเมีย และได้รับการยอมรับในสังคมเป็นอย่างดีพอสมควร

คนที่เอาแต่เรียนอย่างเดียว ไม่เอื้อเฟื้อใคร เห็นแก่ตัว พอจบออกไปทำงานแล้วมักจะไม่ประสพความสำเร็จในการทำงาน เพราะเหตุว่าขาดทักษะทางสังคม อย่างที่สมัยนี้เขาเรียกว่า ขาดเชาวน์ทางอารมณ์ (Emotional Intelligence) หรือ EQ ต่ำ นักวิชาการบางคนที่ศึกษาเรื่องนี้ถึงกับพูดว่า IQ gives you a job; EQ gets you a promotion

เนื่องจากเชาวน์ทางอารมณ์นั้นหมายถึง ความสามารถในการรู้จักจัดการกับอารมณ์ของตนเองและของผู้อื่นอย่างเหมาะสม ทำให้ความสัมพันธ์กับบุคคลรอบตัวเป็นไปด้วยดี ส่งผลให้การทำงานร่วมกันกับผู้อื่นเป็นไปอย่างราบรื่นมีผลดี

ระยะหลังมานี้จึงมีนักจิตวิทยาค้นคว้าเรื่องสติปัญญาด้านอื่นๆ เพิ่มเติมกันมากขึ้น จึงดูเหมือนกับว่ามีหลาย Q ตัว Q นี้มาจากคำว่า Quotient แปลว่า ผลลัพธ์จากการหาร ทั้งนี้เพราะสูตรสำหรับการวัดสติปัญญานั้นของเดิมได้มาจาก Stanford Binet Test คือเอา อายุสมอง (จากการสอบข้อสอบวัดสติปัญญา) หารด้วยอายุจริงตามปฏิทิน คูณด้วย 100

แต่ AQ EQ MQ SQ ทั้งหลายที่เผยแพร่กันภายหลังนี้ เพียงแต่ใช้ตัว Q ให้ดูขลังเท่านั้นเองไม่ได้มีการคำนวณแบบ Stanford Binet Test
ข้อเขียนในบทความนี้กำลังจะตามแห่ด้วยเหมือนกันคือ กำลังจะเสนอมโนทัศน์เกี่ยวกับเชาวน์อีกแบบหนึ่งชื่อว่า เชาวน์สุนทรียะ (Appreciative Intelligence) ซึ่งเป็นความสามารถของบุคคลในการมองหาสิ่งดีๆ แล้วสามารถนำไปพัฒนาให้มีคุณค่าในอนาคต คล้ายกับว่า สามารถมองเห็นต้นไม้ใหญ่ที่ซ่อนอยู่ในเมล็ดของมัน (Seeing the mighty oak from the acorn)

หลายปีมาแล้ว ผมเคยได้ชมรูปปั้นเดวิดอันมีชื่อเสียงใน Academia Museum ที่อิตาลี และได้อ่านประวัติศาสตร์ของการแกะสลักรูปปั้นเดวิด จำได้ว่า มิเกลอันเจโล ศิลปินผู้แกะสลักรูปนี้ เมื่อครั้งถูกตามตัวจากเจ้าครองนครเมดิซีให้มาสลักหินอ่อนก้อนหนึ่งที่เจ้าครองนครได้มา มิเกลอันเจโล ได้กล่าวว่า ข้าพเจ้าเห็นรูปของเดวิดอยู่ในก้อนหินอ่อนแล้วทันทีที่เห็นหินก้อนนั้น งานของข้าพเจ้าคือเพียงแต่แกะเอาส่วนที่ไม่ใช่เดวิดออกไปเท่านั้นเอง
นี่ก็เป็นตัวอย่างของ Seeing the mighty oak from the acorn

เรื่องแบบนี้เป็นเรื่องการมองโลกของศิลปิน แต่สำหรับผู้คนที่มีอาชีพอย่างอื่นก็น่าจะมีการมองโลกทำนองเดียวกันได้ เพียงแต่แตกต่างกันออกไปตามเนื้อหาของวิชาชีพของตน แต่ว่าก่อนที่จะวิเคราะห์วิจารณ์กันต่อไป ผมขอเล่าตัวอย่างอีกสักตัวอย่างหนึ่ง

มีเรื่องเล่าสนุกๆ ในวงเสวนากาแฟเรื่องหนึ่งบอกว่า บริษัทขายรองเท้าของฝรั่งแห่งหนึ่งเกิดความคิดบรรเจิดในการขยายกิจการไปยังประเทศทางแถบทวีปอาฟริกา จึงส่งพนักงานฝ่ายการตลาดไปสำรวจความเป็นไปได้ ปรากฏว่าเขาได้รายงานกลับมาอย่างสิ้นหวังว่า อย่าคิดอะไรต่อไปอีกเลย เพราะเขามาอยู่ที่นี้ได้หลายวันแล้วยังไม่เคยเห็นใครสวมรองเท้าเลย ตลาดที่นี้ไร้อนาคตแน่นอน โปรดให้เขาได้กลับไปด่วน

บริษัทยังคงต้องการตรวจสอบความเห็นนั้นอีกสักครั้ง จึงส่งพนักงานการตลาดคนใหม่มาอีกคนหนึ่ง ผู้ซึ่งรายงานกลับไปอย่างตื่นเต้นสุดๆว่า โปรดรีบมาลงทุนขยายกิจการในประเทศนี้โดยด่วน มีอนาคตสดใสเหลือเกิน เพราะตั้งแต่มาประเทศนี้หลายวัน เขายังไม่เคยเห็นใครสวมรองเท้าเลยแม้แต่คนเดียว ตลาดนี้กำลังซื้อเหลือเฟือเลยทีเดียว

เรื่องเล่านี้ก็เป็นการมองโลกในเนื้อหาของนักการตลาด แต่ไม่ว่าใครก็ตามที่อยู่ในบริบทที่แตกต่างกันออกไปตามบทบาทหน้าที่ที่ได้รับ ถ้าสามารถมองโลกในเชิงของ seeing the mighty oak from the acorn ย่อมเป็นผู้ที่มี เชาวน์สุนทรียะ (Appreciative Intelligence)

ผมได้ทราบมาจากผู้บริหารระดับสูงหลายคนในกิจการของเครือเจริญโภคภัณฑ์เล่าให้ฟังว่า ทุกเดือนท่านประธานเครือเจริญโภคภัณฑ์จะจัดให้ผู้บริหารหนุ่มสาวที่มีแววดีนำเสนอความคิดที่พวกเขาเห็นว่าเป็นประโยชน์ในการทำงานของบริษัทต่อหน้าที่ประชุมซึ่งมีท่านเป็นประธาน

ผมว่านี่ก็เป็นวิธีการอย่างหนึ่งที่ท่านประธานเครือเจริญโภคภัณฑ์กำลังใช้ในการมองหาต้นไม้ใหญ่ในเมล็ดของมัน (seeing the mighty oak from the acorn) ในเชิงของการทำธุรกิจ

แนวคิดเชิงวิชาการของเขาวน์สุนทรียะ

ที่ผมเขียนมาทั้งหมดนี้ได้ความคิดมาจากการได้อ่านหนังสือเล่มหนึ่งชื่อ Appreciative Intelligence: Seeing the Mighty Oak from the Acorn เขียนโดยอาจารย์มหาวิทยาลัยจอร์จเมสัน Tojo Thatchenkery และ Carol Metzker ทั้ง 2 คนนี้เป็นลูกศิษย์ของ David Cooperider เจ้าพ่อแห่ง Appreciative Inquiry: AI ของ Case Western Reserve University
Tojo Thatchenkery และ Carol Metzker ได้อธิบายว่า ความสามารถในการมองหาสุนทรียะ คือการมองเห็นจุดแข็งของผู้คนและหาวิธีการนำไปพัฒนาให้ใช้ประโยชน์ได้อย่างเต็มที่ ดังนั้นความสามารถในการมองหาสุนทรียะนี้จึงมี 3 องค์ประกอบด้วยกันคือ

1. Framing or Reframing ได้แก่ความสามารถในการรับรู้ การมองโลกรอบตัวในแนวทางที่แตกต่างออกไปจากคนอื่นๆ ที่มองโดยทั่วไป คือสามารถเห็นประเด็น หรือภาพที่คนอื่นอาจจะไม่ได้สนใจมอง

ตามหลักของ Figure and Ground เป็นที่รู้กันอยู่แล้วว่า การรับรู้ของคนเรานั้นถูกกำหนดด้วยค่าที่เราให้ความสำคัญหรือภาพ (Figure) สิ่งใดที่เราให้ค่าสูง เรามักจะรับรู้สิ่งนั้นได้เร็วกว่า เข้าใจ และยึดติดกับมันได้มากกว่านานกว่าสิ่งที่เราให้ค่าต่ำหรือไม่สำคัญ เรียกว่า พื้น (Ground) สำหรับเรา บางครั้งพื้นที่เราให้ค่าน้อยนั้นเราไม่รับรู้เสียด้วยซ้ำไปทั้งที่มันอาจจะปรากฏให้เราได้เห็น แต่เราก็ไม่รับรู้สิ่งที่เราเห็นว่าไม่สำคัญ

ตัวอย่างเช่น เมื่อเราฟังการสอนของอาจารย์นั้น เสียงของอาจารย์ในห้องเป็นภาพ (Figure) แต่เสียงอื่นๆ เช่น เสียงคุยกันของเพื่อนที่นั่งข้างๆ เสียงรถยนต์วิ่งตามถนน เสียงรองเท้ากระทบพื้น ฯลฯ เสียงเหล่านี้ดังก็จริง แต่เป็นพื้น (Ground) ซึ่งเราไม่ได้รับรู้เข้าไปในตัว เราจึงได้ยินแต่เสียงบรรยายบทเรียนของอาจารย์

ดังนั้นการเห็นคนไม่สวมรองเท้าสำหรับพนักงานฝ่ายการตลาดทั้งสองคนเป็นภาพซึ่งมีความเด่นชัดสำหรับคนทั้งสอง คนที่หนึ่งมองไม่เห็นโอกาสแต่คนที่สองมองเห็นเป็นโอกาส เพราะว่าทั้งสองคนมีความแตกต่างกันในคุณลักษณะอันเป็นองค์ประกอบที่สอง

2. Appreciating the positive ความหมายของคำว่า Appreciation นั้นมีหลายประการ บางทีอาจจะหมายถึงความรู้สึกขอบคุณ หรือซาบซึ้งกับสิ่งที่เขาทำให้เรา แต่ความหมายของ Thatchenkery and Metzker คือกระบวนการเลือกสรร (Selection) และการประเมินค่า (Judgment) สิ่งใดก็ตามในเชิงบวกและมีคุณค่า

ตัวอย่างที่ผู้เขียนหนังสือทั้งสองคนยกมาเปรียบเทียบนั้นเข้าใจง่ายครับ เขาบอกว่า สมมติว่า มีภาพเขียนของคุณได้รับเกียรติให้ไปแสดงในพิพิธภัณฑ์ คนที่ไปชมภาพเขียนนี้ย่อมรู้สึกว่าภาพนี้ดี และเขาต้องมองหา (Select and Judge) ว่า มันดีอย่างไร ทำไมจึงได้รับเกียรติให้มาแสดงที่นี้ หมายความว่า ผู้ชมสนใจมองหาแต่ด้านดีของภาพเพื่อทำความเข้าใจความคิดของผู้วาด
แต่ถ้านำเอาภาพวาดเดียวกันนี้ไปแสดงที่ตลาดภาพเขียนแบบ flea market ผู้ชมภาพเขียนซึ่งมีความไม่เชื่อใจผู้วาดว่า จะลอกเลียนแบบใครมาหรือเปล่าอยู่แล้ว เขาต้องมองหา (Select and Judge) แต่จุดที่จะบอกเขาได้ว่า ไม่สมบูรณ์แบบ เพราะเขาจะได้ราคาภาพที่ถูกลงไปถ้าเขามองหาและพิสูจน์ความไม่สมบูรณ์แบบนั้นได้

ผลจากการรับรู้ภาพเดียวกันของคนทั้งสองคนนี้ย่อมแตกต่างกัน แตกต่างกันเพราะการให้คุณค่าความสำคัญตั้งแต่ต้นนั้นได้กำหนดแนวทางการเลือก (Select) และการตัดสินประเมินค่า (Judge) ในการรับรู้เอาไว้แต่ต้นแล้ว
ดังที่เรารู้กันอยู่ว่า การรับรู้เป็นกระบวนการเริ่มต้นของการแสดงพฤติกรรม ถ้าเราเริ่มรับรู้มองเห็นส่วนดีของสิ่งใดก็ตาม เราจะแสดงพฤติกรรมด้านพึงประสงค์ต่อสิ่งนั้น แต่ถ้าเราเริ่มต้นด้วยการรับรู้ส่วนไม่ดีของสิ่งใด เราจะแสดงพฤติกรรมด้านที่ไม่ดีต่อสิ่งนั้นไปด้วย

กระบวนการจัดการทรัพยากรมนุษย์ในองค์การเป็นเช่นเดียวกัน ถ้าผู้บริหารมีมุมมองเหมือนกับผู้ชมภาพเขียนในพิพิธภัณฑ์ เขาจะมีแนวโน้มมองหาจุดแข็ง จุดดี ของพนักงานในกระบวนการจัดการทรัพยากรมนุษย์ ซึ่งเริ่มที่ Selection Process เหมือนกันแล้วจึงจะนำไปสู่การพัฒนา (Development) เขาเหล่านั้น ดังที่ประธานเครือเจริญโภคภัณฑ์กำลังทำกับพนักงานระดับบริหารหนุ่มสาวทุกเดือน ทำให้พนักงานเหล่านี้รู้สึกภาคภูมิใจในตนเอง พยายามมากขึ้นที่จะพัฒนาตนเอง ทำประโยชน์ให้กับบริษัท และประเทศชาติต่อไป

ในทางกลับกันถ้าผู้บริหารองค์การทำตัวเหมือนผู้ชมภาพเขียนในตลาด flea market เขาย่อมมองหาแต่จุดอ่อนด้อยของพนักงาน (เราจะเห็นตัวอย่างผู้บริหารแบบนี้เสมอตามบริษัทต่างๆ) เพื่อจะได้ตำหนิหรือแสดงให้พนักงานเห็นว่ามีความเหนือกว่า เก่งกว่า ทำให้พนักงานเกิดความรู้สึกว่า ตนเองด้อย ความสามารถน้อย ไม่กล้าที่จะคิดอะไรต่อไปอีก

3. Seeing the future unfolds from the present การมองเห็นอนาคตที่คลี่คลายออกไปจากปัจจุบัน เป็นองค์ประกอบสุดท้ายของเชาวน์สุนทรียะ เพราะว่า เพียงแต่มีมุมมองไม่เหมือนใครด้วยการเลือกมองหาแต่จุดแข็งนั้นยังไม่สามารถก่อให้เกิดอะไรขึ้นมาได้ถ้าหากว่าไม่มีความสามารถที่จะเห็นช่องทางหรือแนวทางขั้นตอนที่จะนำเอาจุดแข็งที่เห็นนั้นเอามาใช้เพื่อให้บรรลุความปรารถนาต่างหากที่จะก่อให้เกิดประโยชน์

ผมมีประสบการณ์ตอนที่ทำหน้าที่บริหารคณะศิลปศาสตร์ครั้งหนึ่งที่น่าจะอธิบายความในประเด็นนี้ให้ผู้อ่านเข้าใจได้ง่ายขึ้น

วันหนึ่งผมพบกับเด็กสาวท่าทางเงียบขรึมคนหนึ่งหน้าห้องทำงาน เธอบอกกับผมว่าอยากจะมาหาข้อมูลดูว่า มีตำแหน่งอาจารย์สอนภาษาสเปนบ้างหรือไม่ ผมเองนึกสนใจเธอเพราะว่า เรามีแผนที่จะเปิดโครงการสอนวิชาภาษาสเปนอยู่แล้ว เพียงแต่เราไม่มีตำแหน่งว่างบรรจุ แต่เมื่อได้คุยกับเธอนานเข้า ผมเริ่มทวีความปรารถนาที่จะได้ตัวเธอมาบรรจุเป็นอาจารย์เพื่อร่างหลักสูตรและเปิดภาควิชาภาษาสเปนมากขึ้นทุกที

เธอจบคณะอักษรศาสตร์ด้วยคะแนนเกียรตินิยมอันดับหนึ่งก็น่าทึ่งมากอยู่แล้ว แต่เธอยังเป็นนักเรียนทุนอานันทมหิดล มีประสบการณ์ตรงในประเทศที่ใช้ภาษาสเปนหลายประเทศเป็นเวลานานๆ แต่สิ่งที่ผมประทับใจมากที่สุดในวันที่พบกันวันนั้นคือ ผมแอบสังเกตว่า เธอมีท่าทางน่าจะเป็นคนเอาจริงเอาจังกับสิ่งที่เธอหมายมั่นปั้นมือแบบทุ่มเทอุทิศตัว ผมคิดว่า ผมได้พบอาจารย์ที่สามารถสร้างภาควิชาและหลักสูตรเกี่ยวกับภาษาสเปนในอนาคตของคณะได้แล้ว เธอชื่ออาจารย์นุชธิดา ราศีวิสุทธิ์ครับ

ผมตัดสินใจเอาเรื่องของเธอและวิสัยทัศน์การเปิดภาษาสเปนไปเรียนปรึกษาท่านอธิการบดี ศ.สุรพล นิติไกรพจน์ ซึ่งได้ผลสำเร็จเกินคาดหมาย เพราะเพียงแต่คุยเรื่องนี้กับท่านเพียง 2-3 นาที ท่านก็เมตตาออกปากให้อัตราจากส่วนกลางมารับบรรจุอาจารย์นุชธิดาทันที และเราก็โชคดีที่อาจารย์นุชธิดายินดีที่จะมาร่วมงานกับเรา

ครั้นเมื่อมาทำงานเป็นอาจารย์ในคณะศิลปศาสตร์แล้ว อาจารย์นุชธิดาใช้ความสามารถหลายด้านในการสร้างหลักสูตรวิชาภาษาสเปน อาทิเช่น สามารถทำงานร่วมกับผู้อื่นเป็นอย่างดีนอกเหนือจากสติปัญญาดีเลิศของเธอ เธอร่วมกับผศ.อดิศร หัวหน้าภาคประวัติศาสตร์ซึ่งเธอต้องไปสังกัดภาคนี้ชั่วคราว สร้างหลักสูตรวิชาโทสเปนศึกษาจนประสพความสำเร็จมีนักศึกษามาลงทะเบียนจำนวนมาก เธอได้แสวงหาและชักชวนอาจารย์ผู้เชี่ยวชาญเรื่องสเปนทั้งภายนอกและภายในมหาวิทยาลัยมาร่วมงานอีกหลายคน มีผลให้อีกไม่กี่ปีข้างหน้าคงจะเปิดเป็นวิชาเอกได้ ถึงเวลานั้นคงจะมีภาควิชาเกี่ยวกับภาษาสเปนในคณะศิลปศาสตร์อย่างแน่นอน

ท่ามกลางอุปสรรคหลากหลายเธอสามารถทำงานบรรลุเป้าหมายที่เธอได้ตั้งเอาไว้ได้อย่างได้ผล เธอกล่าวกับผมว่า การบรรลุเป้าหมายอาจจะช้าไปบ้างแต่ในความคิดเห็นของผม ผมคิดว่า เธอได้ทุ่มเททำงานอย่างหนัก ทั้งงานสอน งานสร้างสรรค์ที่แตกต่างจากมหาวิทยาลัยอื่นคือหลักสูตรสเปนศึกษา ซึ่งเป็นแนวคิดใหม่ในการสอนภาษาโดยผูกกับเรื่องวัฒนธรรม

เรื่องที่เล่ามานี้อาจจะกล่าวได้ว่า อาจารย์นุชธิดามองเห็นอนาคตในการเรียนการสอนวิชาเสปนศึกษาคลี่คลายจากปัจจุบันเป็นขั้นตอน (Seeing the future unfolds from the present) ว่า จะต้องเรียนอย่างเป็นบูรณาการกับวัฒนธรรมสเปน ไม่ใช่เรียนภาษาสเปนอย่างโดดเดี่ยว

สำหรับผมนั้นมีความมั่นใจในตัวอาจารย์นุชธิดาและมองเห็นอนาคตอันเป็นความสำเร็จของเธอตั้งแต่ขณะที่กำลังอยู่ในกระบวนการรับอาจารย์นุชธิดาเข้ามาเป็นอาจารย์ของคณะศิลปศาสตร์ (Seeing the future unfolds from the present) เช่นกัน

แนวทางในการนำไปใช้ในชีวิตจริง

ถ้าใครเห็นว่าเรื่องเชาวน์สุนทรียะนั้นน่านำไปใช้กับตนเอง ไม่ว่าตนเองจะอยู่ในบทบาทใด จะเป็นพ่อแม่ จะเป็นผู้บริหาร จะเป็นใครก็ได้ที่จะต้องเป็นผู้นำ ผมมีคำแนะนำที่จะเสนอให้พิจารณาอยู่เหมือนกัน ดังต่อไปนี้ครับ

1. ที่แน่นอนที่สุดคือคงต้องเริ่มจากความตั้งใจที่จะฝึกอย่างจริงใจ ถ้าเพียงแค่คิดจะทำแต่ไม่ได้ทำคงไม่ไปถึงไหน

2. ฝึกการมองโลกในแบบที่ไม่เคยมองมาก่อน ตั้งคำถามกับสิ่งที่เคยเห็น เคยทำเป็นประจำว่า ถ้าเปลี่ยนแปลงไปเป็นอย่างอื่นจะเกิดอะไรขึ้นตามมา

3. ต้องมีความเชื่อเรื่อง พรหมวิหาร 4 ก่อน คือต้องหัดเป็นคนมีเมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา ตามคำสอนในทางพุทธศาสนาของเรานี่แหละ กล่าวให้ง่าย เมตตาเขาคือรักเขา หวังดีต่อเขา กรุณาคือช่วยแก้ไขความทุกข์ยากของเขา มุทิตาคือยินดีเมื่อเขาได้ดี ทั้ง 3 อย่างนี้เป็นเรื่องของอารมณ์ความรู้สึก และอุเบกขาคือการใช้ปัญญาทำความเข้าใจว่า อะไรถูก อะไรผิด เมื่อเขากระทำแล้วต้องรับผลกรรมตามควร

4. หาสมุดบันทึกไดอารี่มาเขียนจุดเด่น จุดแข็งของผู้คนอย่างน้อยวันละคน คนละอย่าง

5. หาช่องทางส่งข่าวสารข้อมูลแสดงความชื่นชมให้กับผู้อื่นที่คุณเห็นว่า เขาทำอะไรได้ดีๆ เข้าใกล้ความสำเร็จตามเป้าหมาย ไม่ว่าสิ่งที่ดีนั้นจะเกี่ยวกับคุณหรือไม่ก็ตาม ยิ่งไม่เกี่ยวกับคุณได้ยิ่งดีใหญ่ จะส่งเป็นกาแฟ ไวน์ การ์ด ขนมอร่อยๆ ฯลฯ ก็ได้ทั้งนั้น เพราะเป็นเครื่องแสดงให้เขารู้ว่า คุณชื่นชมเขา ภาษาพระคือ มุทิตาจิต นั่นแหละ พระอาจารย์พุทธทาสท่านได้รจนาเป็นกลอนอมตะว่า

เขามีส่วนเลวบ้างช่างหัวเขา จงเลือกเอาส่วนดีเขามีอยู่
เป็นประโยชน์โลกบ้างยังน่าดู ส่วนที่ชั่วอย่าไปรู้ของเขาเลย
จะหาคนมีดีโดยส่วนเดียว อย่ามัวเที่ยวค้นหาสหายเอ๋ย
เหมือนเที่ยวหาหนวดเต่าตายเปล่าเอย ฝึกให้เคยมองแต่ดีมีคุณจริง

6. มองหาระบบการสนับสนุนให้กำลังใจเขาให้เขาสามารถใช้จุดแข็ง จุดเด่นของเขา มุ่งไปสู่เป้าหมายที่เขาปรารถนา ขอยกคำสอนของพระอาจารย์บุญกู้ อนุวัฑโน แห่งวัดอโศการาม สมุทรปราการ ท่านว่า การทำลายน้ำใจคนเป็นบาปเหลือหลาย การให้กำลังใจคนเป็นกุศลมหาศาล

ฝึกหัดทำไปเรื่อยๆ กุศลจะเกิดกับตนเอง ตัวคุณจะกลายเป็นผู้ที่คนอื่นรอบตัวรัก นับถือชื่นชม ขอบคุณที่คุณช่วยเหลือเขาให้บรรลุเป้าหมายของตน อยากที่จะช่วยทำอะไรให้คุณเป็นการตอบแทน

Create Date : 21 กรกฎาคม 2552

9 comment

Last Update : 21 กรกฎาคม 2552 21:56:36 น.

Counter : 1369 Pageviews.

Share
Tweet

การป้องกันอัตตา : กลไกในการแสดงพฤติกรรมที่ควรรู้จัก

19 กันยายน พ.ศ. 2549 เมื่อประเทศไทยมีการปฏิวัติคว่ำรัฐบาล คำกล่าวของอดีตนายกรัฐมนตรี พตท.ทักษิณ ชินวัตรที่ว่า ถูกปฏิวัติเพราะผู้มีบารมีนอกรัฐธรรมนูญเล่นงานเอา มีนัยสำคัญสำหรับการเรียนรู้จักธรรมชาติของมนุษย์ในแง่มุมของจิตวิทยาและพุทธศาสนาว่าด้วยเรื่อง อัตตา (Self) ซึ่งน่าศึกษาเป็นอย่างยิ่ง

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้สอนเรื่องของจิตวิทยาว่าด้วยพฤติกรรมมนุษย์มากมายหลายอย่างเอาไว้ตั้งแต่สองพันห้าร้อยกว่าปีมาแล้ว

โดยเฉพาะอย่างยิ่งคำสอนที่ผู้รู้ท่านว่าเป็นหัวใจของพุทธศาสนาคือ ตัวตนหรืออัตตา ก็เป็นคำสอนหนึ่งที่นักจิตวิทยาในยุคปัจจุบันเองได้สนใจค้นคว้าเอาไว้เป็นอย่างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งนักจิตวิทยาในประเทศตะวันตก
ความแตกต่างกันอยู่ที่ว่า ในพุทธศาสนานั้นสอนให้คนเราละอัตตาทิ้งไป หรืออย่ายึดมั่นในอัตตาให้ปล่อยวางอัตตาจึงจะทำให้พ้นทุกข์ แต่จิตวิทยาทางตะวันตกนั้นเสนอในทิศทางตรงกันข้ามคือสอนว่า ควรส่งเสริมให้คนเรามีความรู้สึกต่อตนเองหรืออัตตาในทางดี (Self Esteem) จะมีผลให้คนเรามีสุขภาพจิตดี มีบุคลิกภาพดี และมีพฤติกรรมที่เหมาะสมในสังคม อันเป็นที่มาของความสุขในชีวิต

ในบทความนี้อัตตาที่เรามีหมายถึง ความคิดเกี่ยวกับตัวเองคือ อัตมโนทัศน์ (Self-concept) หมายถึงความรู้สึกนึกคิดและทัศนคติที่ คนเรามีต่อตนเองในภาพรวมด้านต่างๆ ของตัวเราเอง เป็นต้นว่า รูปร่างหน้าตา สติปัญญา ความชอบ ความสนใจ นิสัย ฯลฯ อาจจะเรียกว่าเป็น ภาพลักษณ์ประจำตัว (Self Image) ก็ได้

นักจิตวิทยาเชื่อว่า คนเราแสดงพฤติกรรมไปตามอัตตาหรืออัตมโนทัศน์ของเรา ถ้าเราคิดว่าเราเป็นคนสติปัญญาดี เราก็ขยันที่จะเล่าเรียนสูงๆขึ้นไป ถ้าเราคิดว่าเราเป็นคนสวย เราก็ชอบที่จะแต่งตัวให้คนอื่นๆ มอง ถ้าเราคิดว่าเรามีความสามารถ เราก็อยากแสดงความสามารถออกมาให้คนอื่นได้รู้ ฯลฯ เป็นต้น

นักจิตวิทยาจึงสนับสนุนให้คนเราสร้างอัตตาในทางดีแก่ตนเองเป็นภาพลักษณ์ของตน (Self Image) เพื่อว่าจะได้ แสดงพฤติกรรมที่ดีออกมาตามภาพลักษณ์นั้น

เมื่อนักจิตวิทยาฝรั่งศึกษาวิจัยมากเข้า เขาได้แบ่งอัตตาของคนเราออกเป็น 3 ด้านด้วยกัน คือ

อัตตาตามการรับรู้ของตนเอง (Perceived Self) หมายถึงความรู้สึกนึกคิดของตนเองที่มองตนเองว่าเป็นอย่างไร เช่น คิดว่าตนเองเป็นคนขยัน ใจกว้าง อดทน สติปัญญาดี ฯลฯ เป็นต้น การคิดว่าตนเองมีลักษณะอย่างนี้อาจจะตรงกับความเป็นจริงหรือผิดจากความเป็นจริงก็ได้ เพราะว่าคนเราย่อมไม่อาจจะรู้จักอัตตาแท้จริง (Actual Self) ของตนเองได้อย่างชัดเจน

ส่วนอัตตาอีกประเภทหนึ่งคือ อัตตาตามอุดมคติ (Ideal Self) หมายถึงความรู้สึกนึกคิดที่คนเรามีต่อตนเองในลักษณะที่อยากจะให้ตนเองเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ เช่น อยากจะสวยเหมือนนางสาวไทย อยากจะเก่งเหมือนผู้จัดการ อยากจะขยันเหมือนหัวหน้า ฯลฯ เป็นต้น

ความยุ่งยากแก่ตนเองหรือความทุกข์จะเกิดกับตนเองก็เมื่อ อัตตา 3 อย่าง นี้ไม่สอดคล้องต้องกันกับความเป็นจริง และไม่สอดคล้องกันเอง เช่น อัตตาตามการรับรู้ของตนเองคือ “เราเป็นคนมีความสามารถ ทำงานเก่ง " และได้ใฝ่ฝันหรือตั้งอัตตาในอุดมคติว่า " อยากจะเป็นคนที่ทุกคนยอมรับว่าเก่ง และมีความสามารถได้เป็นนายกรัฐมนตรี " ทั้งที่ในความเป็นจริง คนๆ นี้อาจจะไม่ได้เก่งมากๆ อาจจะแค่เก่ง และมีคนเก่งระดับนี้มากหลายคน

ดังนั้นการที่คนๆ นี้ไม่ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นนายกรัฐมนตรีตามที่เขาหวัง อาจจะทำให้เขาเป็นทุกข์อย่างมาก เครียด วิตกกังวล และคับข้องใจอย่างรุนแรง เพราะอัตตาถูกทำลาย คิดไปว่าตัวเราทำไมจึงสู้เขาไม่ได้ หรือว่าเราคงจะไม่เก่งจริง สารพัดจะคิดขึ้นมาทำให้สุขภาพจิตเสื่อมลงไป

ถ้าหากยังหมกมุ่นครุ่นคิดอยู่แต่ความไม่สมหวังนั้นนานๆ เข้า อาการเครียดสะสมอยู่นานจนทนไม่ได้ จะมีผลทำให้เกิดความผิดปกติทางจิตใจตามมาได้
ธรรมชาติจึงได้สร้างให้คนเรารู้จักที่จะหาวิธีป้องกันมิให้มีอาการผิดปกติทางจิตใจกันง่ายๆ โดยการทำให้คนเรารักษาอัตตาหรือภาพลักษณ์ของตนเอง (Self Image) เอาไว้ไม่ให้โดนทำลายลงไป อันจะทำให้เรากลายเป็นคนที่มีความผิดปกติทางจิตในที่สุด

นักจิตวิทยาสำนักจิตวิเคราะห์ (Psychoanalysis) เรียกวิธีการดังกล่าวว่า กลไกในการป้องกันอัตตา (Defense Mechanism)

มาถึงขั้นนี้เราจะเห็นได้ว่า คำสอนให้ละจากความยึดมั่นถือมั่นในอัตตาของตนเอง ซึ่งพระพุทธองค์ได้สอนไว้นั้นเป็นคำสอนที่สูงไปกว่าสิ่งที่นักจิตวิทยาตะวันตกกำลังหาความรู้กันอยู่ ท่านพุทธทาสได้กระทุ้งให้คนสนใจเรื่องอัตตานี้โดยใช้คำว่า ตัวกู-ของกู แทนคำว่าอัตตา และท่านได้เทศนาตลอดชีวิตของท่านว่า อย่าเห็นแก่ตัว ซึ่งก็หมายถึง อย่าเห็นแก่อัตตานั่นเอง
เพราะอัตตาเกิดจากตัณหา อยากให้ตนเองมี ตนเองเป็น ตามความอยาก ถ้าไม่มีความอยากมี อยากเป็น คนเราย่อมมีสุขภาพจิตดี เมื่อไม่อยากก็ไม่มีความคับข้องใจ และไม่มีความทุกข์อันเกิดจากความไม่สมหวังในตัณหาหรือความอยากทั้งปวง

ตัวอย่างคนมีสุขภาพจิตดีได้แก่พระสุปฏิปัณโณหลายรูปที่เราท่านนับถือ ท่านเหล่านี้ไม่ยึดติดกับอัตตา

การรักษาอัตตาโดยกลไกการป้องกันอัตตา (Defense Mechanisms)

ชีวิตของคนเราทุกคนในแต่ละวันต้องผจญกับความเครียด ความวิตกกังวล ความขัดแย้งภายในตนเองอันเกิดจากไม่สามารถประสพความสำเร็จกับความหวังที่ตนเองต้องการ ทำให้การรับรู้ภาพลักษณ์ของตนเองเสื่อมตกต่ำลงไป

การรักษาอัตตาของตัวเองเอาไว้ไม่ให้ใครมาทำให้มันตกต่ำลงไป การได้รับรู้ว่าได้คะแนนสอบต่ำ การจีบผู้หญิงแล้วเขาไม่สน การได้เป็นผู้บริหารแล้วโดนปลดออก ฯลฯ เหตุการณ์อย่างนี้กระทบกระเทือนต่ออัตตาและภาพลักษณ์ของตนมาก ทำให้เสียหน้า

เราต้องการที่จะรักษาอัตตาหรือ (self-concept) เอาไว้สำหรับให้ตนเองเกิดความภูมิใจในตนเอง (Self esteem) หรือให้เป็นที่ยอมรับนับถือของคนอื่นทั่วไปเสมอ

นักจิตวิทยาสำนักจิตวิเคราะห์ซึ่งนำโดย ซิกมันด์ ฟรอยด์ (Sigmund Freud) เรียกอัตตาว่า ego อันเป็นองค์ประกอบหนึ่งในระบบบุคลิกภาพที่ประกอบด้วย Id, Ego, Superego ซึ่งจะขอทำความเข้าใจกับผู้อ่านง่ายๆ ดังนี้

Id เป็นความอยากหรือกิเลศตัณหาทั้งหลายทั้งที่รู้และไม่รู้ตัว คอยผลักดันให้มนุษย์หาทางตอบสนองความอยากนั้นให้ได้

Superego เป็นความต้องการที่ผลักดันให้มนุษย์ทำความดีตามจริยธรรม คุณธรรมระดับสูง

Ego เป็นสภาวะแห่งความรู้ตัวทำหน้าที่ตรวจสอบความอยากใน Id และความต้องการใน Superego กับความเป็นจริงของโลก ทำงานตามความถูกต้องยอมรับของสังคม คอยทำหน้าที่ควบคุมการตอบสนองแรงผลักดันของ Id และ Superego

เรื่องมันไม่ต้องมีกลไกการป้องกันอัตตาถ้าหากว่า ego เห็นว่า แรงผลักดันของ Id หรือSuperego นั้นสามารถทำได้ในความเป็นจริงของโลก เช่น กระหายน้ำ ทำให้เกิดแรงผลักดันจาก id ให้หาน้ำมาดื่ม แต่ id อาจจะผลักดันให้ดื่มเบียร์ ถ้า ego ตรวจสอบกับความเป็นจริงแล้วว่าเป็นสิ่งที่ยอมรับกันได้ พฤติกรรมการดื่มเบียร์จึงจะถูกกระทำออกมา

แต่ถ้า ego ตรวจสอบกับความเป็นจริงแล้วพบว่า เป็นสิ่งที่ไม่ถูกต้อง เช่น เป็นเวลาทำงาน หรืออยู่ในสถานภาพนักศึกษาในสถานศึกษา ego ต้องสู้กับความอยากดื่มเบียร์ใน id ด้วยการเก็บกดความอยากเอาไว้

กลวิธีต่างๆ ที่ Ego ต่อสู้กับความต้องการต่างๆ ทั้งเป็นที่ยอมรับหรือไม่ยอมรับของ Id หรือทั้งที่เป็นอุดมคติของ Superego คือที่มาของกลวิธีป้องกันความเครียด

เพราะเมื่อคนเราไม่สามารถตอบสนองต่อความต้องการหรือความอยากที่เกิดขึ้นมาจาก Id หรือ Superego คนเราจะมีความเครียด ความวิตกกังวล ซึ่งทำให้การรับรู้ภาพลักษณ์ของตน (Self Image) ตกต่ำลงไป หรืออาจจะกล่าวได้ว่า เริ่มสงสัยว่าตัวเองไม่แน่ ไม่ดี ไม่เก่งเสียแล้ว

วิธีการที่คนเราจะรักษาการยอมรับนับถือตนเองได้คือ ใช้กลไกในการป้องกันอัตตา (Defense Mechanisms) เพื่อหลีกเลี่ยง เบี่ยงเบน บิดเบือน การยอมรับความจริงที่จะไปทำให้ภาพลักษณ์ตนเอง (Self Image) ให้เสียหายไป ซึ่งมีหลายวิธี ดังจะได้ยกเป็นตัวอย่างพอสังเขปต่อไปนี้

• การหาเหตุผลเข้าข้างตนเอง (Rationalization) เป็นการบิดเบือนความจริงที่ได้เกิดขึ้นและผ่านไปแล้ว อันเป็นความจริงที่ทำร้ายความนับถือในตนเองของบุคคลเป็นอย่างมาก คนเราจึงบิดเบือนความจริงดังกล่าวให้ดูเหมือนว่า ไม่ใช่เพราะตนเองทำให้เป็นอย่างนั้น เช่น เมื่อไม่อาจจะไขว่คว้าสิ่งที่อยากจะได้มาเป็นของตัว ก็หาเหตุเอาว่าสิ่งที่ตนเองอยากจะได้นั้นไม่ดีไม่งาม ไปได้อย่างอื่นซึ่งมีคุณสมบัติต่ำกว่าแทน ก็คิดเอาว่าสิ่งที่ได้มาแทนนี้ดีกว่าสิ่งที่ต้องการ เช่นเดียวกับสุนัขจิ้งจอกที่กระโดดงับพวงองุ่นไม่สำเร็จในนิทานอีสปผู้กล่าวว่า องุ่นเปรี้ยวมะนาวหวาน

ตัวอย่างเช่น นักเรียนที่สอบเข้ามหาวิทยาลัยที่มีชื่อเสียงไม่ได้ต้องไปเข้ามหาวิทยาลัยที่มีชื่อรองลงไปอาจจะหาเหตุว่า มหาวิทยาลัยที่ตนสอบเข้าไม่ได้นั้นแท้จริงอาจจะมีคุณภาพการสอนสู้มหาวิทยาลัยของตนไม่ได้

• การซัดโทษผู้อื่น (Projection) หรือการสะท้อนความผิดไปสู่ผู้อื่น การทำเช่นนี้เกิดขึ้นมาจากความผิดนั้นทำให้ความนับถือตนเองเสื่อมลงไป เช่นว่า นักเรียนบางคนสอบตกซึ่งถ้ายอมรับอย่างนั้นหมายความว่า ตัวเองไม่เก่ง ทำให้อัตตมโนทัศน์ ด้อยลงไป ดังนั้นแทนที่จะยอมรับว่า ตนเองยังเก่งไม่พอกลับไปโทษว่าครูสอนไม่ดี ออกข้อสอบไม่ดี ด้วยวิธีอย่างนี้ทำให้รักษาความนับถือตนเองว่าเก่งต่อไปได้

การบริหารบ้านเมืองแล้วเกิดความวุ่นวายจนโดนปฏิวัติ ถ้ายอมรับว่าตนเองเป็นเหตุก็จะทำให้อัตตาแตกสลาย จึงต้องคิดว่าโดนปฏิวัติเพราะว่าผู้มีบารมีนอกรัฐธรรมนูญกลั่นแกล้ง การสะท้อนความผิดของตนไปยังคนอื่นเช่นนี้ทำให้คนเราสามารถรักษาการยอมรับนับถือตนเองเอาไว้ได้

• การชดเชย (Compensation) เมื่อไม่อาจจะได้ในสิ่งที่ตนเองปรารถนา ทำให้สูญเสียอัตตาหรือความนับถือตนเอง บางคนอาจจะหาสิ่งอื่นมาทดแทนชดเชยกับสิ่งที่อยากจะได้แต่ไม่สามารถเอามาได้ เป็นต้นว่า คนที่อยากจะดังในทางกีฬาเป็นที่ยอมรับของคนทั่วไป แต่ไม่เป็นอย่างที่ต้องการเพราะว่าไม่มีทักษะทางกีฬา คนเหล่านี้บางคนอาจจะหันไปค้นหาความสามารถในทางอื่นมาพัฒนาเป็นการทดแทน เช่น อาจจะสนใจด้านการเรียน จนเรียนได้เก่งกาจ เพื่อจะได้ชดเชยจุดอ่อนของตนเองทางด้านการกีฬา

• การฝันเฟื่อง (Fantasy) เป็นวิธีที่วัยรุ่นมักจะใช้เสมอในเหตุการณ์บางอย่างที่ต้องการให้เป็นไปอย่างที่ตนเองต้องการแต่กลับไม่เป็น เช่น ในความเป็นจริงคือตนเองเป็นคนที่ไม่มีใครสนใจ จึงต้องฝันเฟื่องว่าเป็นนักกีฬาโด่งดังมีคนมารุมล้อมมากๆ หรือตนเองเป็นคนจนแต่ฝันเฟื่องว่าได้เป็นเศรษฐีมีเงินมากพอที่จะเลี้ยงเพื่อนได้ มีรถยนต์หรูๆ ขับจนเป็นที่จับตามองของเพื่อนหญิง

การอธิบายด้วยจิตวิเคราะห์กล่าวว่า วัยรุ่นทุกคนมีความต้องการอยากดัง ซึ่งเป็นความอยากใน Id แต่ในความเป็นจริงของตนเองไม่มีอะไรที่จะดึงดูดคนอื่นมาสนใจ แต่ความอยากมีมากแล้วเครียด Ego จึงพัฒนากลไกการฝันเฟื่องขึ้นมา เพื่อลดความเครียดลง

• การเก็บกด (Suppression and Repression) เมื่อเรามีประสบการณ์ในชีวิตบางอย่างที่เราไม่ชอบ ซึ่งถ้าเรายอมรับมันจะทำให้เรารู้สึกแย่ และไม่อยากคิดถึงมันอีก เราจะหากิจกรรมอย่างอื่นมาทำเพื่อให้ไม่ต้องคิดถึงมัน ในบางครั้งเราไม่ชอบประสบการณ์อย่างนั้นมากๆ เราจะเก็บกดเอาไว้ในจิตไร้สำนึกจนลืมมันไป ลองนึกถึงงานบางงานที่ท่านไม่ได้ไปร่วมเพราะลืม ความจริงอาจจะเป็นเพราะว่าท่านไม่อยากจะไปอยู่แล้ว ความไม่อยากนั้นมาจากเหตุบางอย่างใน Id ท่านได้เก็บกดความไม่อยากนั้นไว้จนลืมที่จะไปงานในที่สุด

• การถอยหนี (Withdrawal) บางสถานการณ์คนเราก็อาจจะแก้ปัญหาด้วยการถอยหนีออกจากสถานการณ์เพื่อรักษาความนับถือตนเองเอาไว้ เช่น เมื่อเห็นว่าทำงานต่อไปงานจะล้มเหลว มีผลทำให้ชื่อเสียงตนเองตกต่ำลง จึงลาออกจากงานนั้นเสียเลย หรือบางคนชอบพูดออกตัวไว้ก่อนเพื่อป้องกันผลเสียที่ตามมาจากการทำสิ่งนั้นๆ เขาอาจจะพูดก่อนเข้าห้องสอบว่า " สงสัยวันนี้จะทำข้อสอบไม่ได้ วันนี้ดวงไม่ดี "

การใช้กลไกในการป้องกันอัตตาเป็นเรื่องปกติธรรมดาที่เราจะได้พบเห็นอยู่เสมอในชีวิตประจำวันของคนอย่างเราท่าน ที่มีชีวิตเป็นคนปกติในสังคมโลก
ที่สำคัญคือ Freud บอกว่า การทำอย่างนี้มาจากจิตไร้สำนึก (Unconscious) หมายความว่า ทำไปอย่างอัตโนมัติและไม่รู้ตัวเองเสียด้วย

เราได้เห็นคนที่ใช้กลไกในการป้องกันอัตตาแบบซัดโทษคนอื่นบ่อยไป ไม่ว่าจะเป็นคนธรรมดาสามัญหรือคนมีอำนาจทั้งระบบอย่างอดีตนายกรัฐมนตรี พตท.ทักษิณ ชินวัตร

ได้เห็นคนที่ชอบหาเหตุผลเข้าข้างตนเองเสมอ

ได้เห็นคนที่ย้ายความก้าวร้าวจากเป้าหมายที่ตนต้องการทำร้ายไปสู่เป้าหมายที่ทำร้ายไปแล้วตนเองจะปลอดภัยบ้างเหมือนกัน

ถ้าคนเราทำพฤติกรรมดังกล่าวบางครั้งบางคราวก็จะช่วยคลายความเครียดแก่ตน ทำให้อัตตาหรือความรู้สึกต่อตนเอง (Self Image) ยังคงอยู่อย่างปกติดี แต่ถ้าทำเป็นประจำจนกลายเป็นนิสัย เราจะกลายเป็นคนไม่ยอมรับความจริง กลายเป็นคนที่น่าเบื่อ ดื้อ คบยาก

เพราะว่านอกจากการใช้กลไกในการป้องกันอัตตาจะเป็นพฤติกรรมที่ช่วยรักษาภาพลักษณ์ของตนเองแล้วยังมีผลต่อพฤติกรรมระหว่างบุคคลอีกด้วย เนื่องจากพฤติกรรมที่แสดงออกมานั้นกระทบต่อผู้คนรอบตัว ในสายตาคนอื่นคนผู้นั้นจะกลายเป็นคนไม่รู้จักตนเอง ดื้อ เอาแต่ตนเองเป็นใหญ่

นอกจากนั้นการที่คนบางคนใช้กลไกในการป้องกันอัตตาอาจจะทำให้คนอื่นๆที่เกี่ยวข้อง สัมพันธ์กันเข้าใจคน ๆ นั้นผิดไปจากความจริงได้เช่นในกรณีการใช้ เช่น

กรณีที่บางคนใช้กลไกในการป้องกันอัตตาแบบ ปฏิกิริยาต่อต้าน (Reaction formation) ตัวอย่างเช่น ผู้หญิงบางคนชอบผู้ชายอื่นที่ไม่ใช่สามีของตนเอง แต่รู้สึกผิดกับการทำเช่นนั้น จึงสร้างปฏิกิริยาต่อต้านการมีชู้อย่างมากจนเกินความพอดี เพื่อปกปิดความรู้สึกในส่วนลึกของจิตใจที่ไปชอบผู้ชายคนอื่นที่ไม่ใช่สามีของตน

แม่บางคนไม่รักลูกของตน แต่มโนธรรมของตนบอกว่าน่าละอาย ดังนั้นจึงพยายามแสดงพฤติกรรมรักลูกออกมาภายนอก เพื่อกลบเกลื่อนแผลในใจ ความพอดีของพฤติกรรมรักลูกจึงไม่มี กลายเป็นแสดงออกมากเกินไป

ฉะนั้นการมีพฤติกรรมค่อนข้างเกินเลยความพอดีในบางครั้งอาจจะมีสาเหตุมาจากการที่เขาชอบสิ่งที่เขากำลังต่อต้านนั่นเอง คนที่อยู่รอบข้างอาจจะไม่เข้าใจคิดว่า ที่ผู้หญิงคนนี้หรือแม่คนนั้นแสดงพฤติกรรมออกมาเป็นความจริงใจที่เธอมีอยู่

สรุปแล้วการเรียนรู้เรื่องของอัตตาและกลไกในการป้องกันอัตตามีประโยชน์ในอันที่จะช่วยให้คนเราเข้าใจพฤติกรรมของผู้อื่นมากขึ้น

เราจะได้เข้าใจพฤติกรรมของคนอื่นว่า มาจากความรู้สึกนึกคิดที่แท้จริงของเขาต่อตัวเขาเอง หรือมาจากกลไกในการป้องกันอัตตาของเขา

คนเรามักจะรักษาอัตตาของตนเองเอาไว้มิให้ตกต่ำลงไปด้วยวิธีการต่างๆ วิธีการเหล่านั้นแสดงออกมาเป็นพฤติกรรมหลายอย่าง เช่น ซัดโทษคนอื่น หาเหตุผลเข้าข้างตนเอง สร้างปฎิกริยาต่อต้านสิ่งที่เป็นความต้องการในส่วนลึกของจิตใจของตนเอง ฯลฯ เป็นต้น

ในการวิเคราะห์พฤติกรรมของคนอื่นจงอย่าลืมที่จะคิดว่า เขาอาจจะทำอย่างนั้นเพราะต้องการรักษาความนับถือตนเองของเขา และเราเองก็เหมือนกัน บ่อยครั้งที่เราทำไปเพราะป้องกันอัตตาของเรามิให้ตกต่ำ จะได้ปล่อยวางเสียบ้าง ไม่ต้องไปยึดติดคาดคั้นเอากับเขาให้บาดหมางกันทั้งที่รู้ว่าเขาทำไปเพื่อป้องกันรักษาอัตตาของเขามิให้แตกทำลาย

ถ้ายังอยากจะอยู่ในความสัมพันธ์ระหว่างเรากับเขาต่อไป ก็ควรมีเมตตาต่อเขา เข้าใจสิ่งที่เขาทำว่ามาจากความต้องการรักษาภาพลักษณ์ของเขา (Self Image) นั่นเอง

ในทางกลับกันสำหรับการเรียนรู้ของตัวเราเองนั้น ตัวเราไม่ควรใช้กลไกการป้องกันอัต ตาเป็นประจำ เพราะจะทำให้ความสัมพันธ์กับผู้คนรอบข้างเสื่อม เนื่องจากตัวเราจะกลายเป็นคนน่าเบื่อ ไม่ยอมรับเหตุผลความเป็นจริง เห็นแก่ตนเป็นที่ตั้ง เพราะว่าเอาแต่ป้องกันอัตตารับผิดไม่เป็น

ความหมายของตนในพุทธศาสนา

พระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตโต) ได้อธิบายให้เห็นว่า พุทธศาสนาถือว่าตัวตนหรืออัตตาเป็นสิ่งที่ไม่มีอยู่จริง บรรดาสิ่งทั้งหลายทั้งปวงเป็นไปตามหลักอนัตตา คือไม่มีตัวตน การเรียกสิ่งนั้นสิ่งนี้เป็นต้นว่า รถยนต์ นางสาวอารียา วิทยุ โทรทัศน์ นิวยอร์ค กำปั้น เสื้อผ้า ฯลฯ ล้วนแล้วแต่เป็นการเรียกตามสมมติ ด้วยเหตุผลดังนี้คือ

ประเด็นแรก ไม่มีสิ่งนั้นด้วยตัวของมันเองอย่างเป็นอิสระ ทุกสิ่งนั้นประมวลขึ้นมาจากหลายธาตุ ประกอบกันขึ้นมาตามกระบวนธรรม เช่น กำปั้นย่อมประกอบมาจากนิ้ว รถยนต์ประกอบขึ้นมาจาก เครื่องยนต์ ล้อ ตัวถัง ฯลฯ และแต่ละองค์ประกอบของรถยนต์ดังกล่าวมานั้นก็เกิดขึ้นมาจากการประมวลขึ้นมาขององค์ประกอบอื่นๆ เรื่อยไปที่เราจะไล่เรียงไปได้ไม่สิ้นสุดเช่นเดียวกัน

เราสามารถกล่าวได้ว่านางสาวอารียาจริงๆ ไม่มี แต่เกิดขึ้นมาจากองค์ประกอบที่ประมวลกันขึ้นมาตามกระบวนธรรม (เพราะเหตุว่ามีนี้ จึงมีผลนั้นเกิดขึ้น) เมื่อไล่ลงไปเรื่อยจนถึงต้นทาง นางสาวอารียามาจากธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ มาประกอบกันเป็นรูปขันธ์เหมือนคนอื่นๆ ทุกคน เมื่อมารวมกับนามขันธ์คือ เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ วิญญาณขันธ์ จึงกลายเป็นมนุษย์ชื่ออารียา

แม้แต่ชื่ออารียาก็เป็นการสมมติขึ้นมาเพื่อการสื่อสารเท่านั้น เป็นการสมมติซ้อนภาพรวมที่เป็นสภาพความเป็นจริงที่เกิดขึ้น ไม่มีความสัมพันธ์กัน จะเห็นได้จากชื่ออารียา อาจจะเปลี่ยนเป็นอย่างอื่นได้อีกมากมาย

ประเด็นที่สอง ไม่มีใครบังคับสภาพจริงที่เกิดจากกระบวนธรรมได้ จะเห็นได้จากเราไม่สามารถบังคับตนเองไม่ให้แก่ ไม่ให้เจ็บป่วย ไม่ให้ตาย ถ้ามีตัวเราหรืออัตตา เราย่อมใช้อำนาจบังคับให้ร่างกายของเราไม่เจ็บป่วย ไม่แก่ ไม่ตาย สภาพของทุกข์ (สภาพไม่คงตัว ไม่คงที่) เท่านั้นที่เกิดมี นอกจากทุกข์ไม่มีอะไรเกิด ไม่มีอะไรดับ

ประเด็นที่สาม เมื่อเกิดอุปาทาน ยึดติดในอัตตาว่า มีสิ่งนั้นสิ่งนี้หรือมีตัวตนแล้ว จะทำให้เกิดความหลง ทิฐิ และกิเลศตัณหาตามมา
(ธรรมปิฎก, พระ (2538) พุทธธรรม พิมพ์ครั้งที่ 6 กรุงเทพมหานคร: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย หน้า 70/17 – 70/51)

ดังนั้นพุทธศาสนาจึงมีความเห็นว่า อุปาทานที่ว่ามีอัตตาหรือตัวเราขึ้นมาต่างหากที่เป็นเหตุทำให้เกิดทุกข์ เพราะการยึดมั่นด้วยอุปาทานว่า นี่เป็นเรา นี่เป็นของเรา ซึ่งไม่สามารถควบคุมให้เป็นไปดังที่ยึดมั่น จึงเกิดความทุกข์
การที่จะทำให้พ้นทุกข์และมีความสุขจึงต้องกำจัดอุปาทานซึ่งเป็นต้นเหตุของความทุกข์ ซึ่งหมายความว่า ต้องกำจัดตัวอัตตาด้วยการปล่อยวางไม่ติดยึดในความเป็นเรา ของเรา หรือที่ท่านพุทธทาสเรียกว่า ตัวกู-ของกู นั่นเอง

เมื่อเราเปรียบเทียบกับกลไกในการป้องกันอัตตาที่คนเรามักจะใช้เสมอ เราจะเห็นได้ว่า การใช้กลไกป้องกันอัตตาเป็นการย้ายออกจากสภาพทุกข์อย่างหนึ่งไปสู่สภาพทุกข์อันใหม่ เป็นการหลอกตัวเองด้วยการสร้างเหตุผลที่ไม่ตรงกับความเป็นจริง

ถ้าเราไม่ติดยึดในอัตตาตามแบบที่พุทธศาสนาสอน เราสามารถปล่อยวางความเป็นตัวกู-ของกูได้ เราย่อมยอมรับเหตุผลตามความเป็นจริงได้
ตัวอย่างเช่น เมื่ออดีตนายกฯ ทักษิณ ชินวัตร ถูกตัดสินจำคุกในคดีที่ดินรัชฎา ท่านรับไม่ได้กับความจริงนั้น จึงใช้การป้องกันอัตตาด้วยวิธีหาเหตุผลเข้าข้างตนเองเพื่อรักษาภาพลักษณ์หรืออัตตาของตนเองมาตลอดเวลาว่าตนเองไม่ผิด

เพราะท่านยึดติดกับอัตตาของท่านเหนียวแน่นด้วย โมหะ (หลง) ว่าท่านได้ทำสิ่งดีๆ แก่ประเทศมากมาย โทสะ (โกรธ) ว่ามีกลุ่มคนร่วมมือกันเล่นงานท่านอย่างไม่ถูกต้องตามหลักประชาธิปไตย และ โลภะ (โลภ) ว่า เงินทองที่มีมากมายของท่านจะเสียหายไป ท่านจึงปล่อยวางอัตตาของท่านไม่ได้ แม้ท่านจะอ่านหนังสือของท่านพุทธทาสอีกกี่รอบก็คงปล่อยวางไม่ได้ ท่านจึงคงต้องอยู่ในสภาพทุกข์ต่อไป

แต่เนื่องจากท่านมีพลังเหลือเฟือที่สามารถกดรีโหมต โฟนอิน ได้จากแดนไกล คนไทยโดยรวมจึงยังคงต้องอยู่ในสภาพทุกข์ไปกับท่านด้วย กับความไม่สงบต่างๆ ที่ท่านมีส่วนตั้งใจทำเพื่อรักษาอัตตาหรือภาพลักษณ์ของตนเองของท่าน

Create Date : 05 กรกฎาคม 2552

13 comment

Last Update : 5 กรกฎาคม 2552 19:28:26 น.

Counter : 1498 Pageviews.

Share
Tweet

ปรากฏการณ์การทึกทักเอาเอง

นิยายกำลังภายในสมัยก่อนที่ผมชอบอ่านนั้น ตัวเอกมักจะต้องบังเอิญไปพบคัมภีร์วิทยายุทธ์ชั้นเลิศในหุบเขา แล้วต้องอยู่คนเดียวฝึกวิชาตามคัมภีร์นั้นเป็นเวลาเป็นปีๆ กว่าจะออกจากหุบเขาเข้าสู่บู้ลิ้ม ผู้ประพันธ์จึงต้องแต่งเรื่องให้ตัวเอกนั้นมีปณิธานเด็ดเดี่ยว ฝึกวิชาเพื่อแก้แค้นให้พ่อแม่

มิฉะนั้นตัวเอกนั้นต้องบ้าเสียก่อนจะเก่งแน่ๆ เพราะว่าชีวิตของคนเรานั้นต้องอยู่กับคนอื่นๆ ตลอด เราไม่สามารถอยู่คนเดียวนานๆ ได้

นักจิตวิทยาเคยทดลองให้คนอยู่ในสภาพที่ไม่สามารถใช้ประสาทสัมผัสได้ คือ อุดหู ปิดตา สวมถุงมือ อยู่ในห้องคนเดียวไม่ให้พบใคร พบว่า ผู้รับการทดลองมักอยู่ได้ไม่นานเกิน 2-3 วัน พวกเขามักจะรายงานว่า เริ่มได้ยินเสียง หรือเห็นภาพหลอนเมื่อเวลาผ่านไปประมาณ 20 ชั่วโมง

ประสบการณ์ครั้งหนึ่งของผมที่เป็นอย่างเดียวกันนี้คือ เมื่อผมได้ทุนไปทำงานวิจัยที่เยอรมัน ผมได้ขอให้เจ้าภาพจัดที่อยู่ร่วมกับคนอื่นๆ ไม่ขออยู่คนเดียว เจ้าภาพจัดให้อยู่หอพัก 8 ชั้นร่วมกับนักศึกษา มีห้องนอนส่วนตัว แต่ใช้ครัวและห้องน้ำร่วมกัน ซึ่งผมชอบมากที่จะได้คุยกับผู้คนบ้าง

แต่วันสุดสัปดาห์วันหนึ่ง นักศึกษาทั้งหอพักกลับบ้านกันหมด มีผมอยู่คนเดียวทั้งตึก 8 ชั้น คืนนั้นผมดันนอนไม่หลับ ดูโทรทัศน์ ฟังวิทยุ ก็มีแต่ภาษาเยอรมัน ผมก็ไม่รู้เรื่อง อ่านหนังสือก็ไม่มีสมาธิ เวลาผ่านไปผมเริ่มรู้สึกว่า ได้ยินเสียงว่า ผมคิดอะไร ผมเริ่มรู้แล้วว่า ชักไม่ดีแล้ว จึงตัดสินใจโทรศัพท์ไปหาเลขานุการอาจารย์หัวหน้าโครงการวิจัย ขอให้พาสามีมาด้วย คืนนั้นต้องพากันไปดื่มเบียร์สักพักใหญ่ แล้วค่อยกลับมานอนหลับได้

คนเราต้องสังสรรค์สัมพันธ์กับผู้คนครับ ทั้งที่มันสำคัญต่อเรามากเรายังเห็นความสำคัญของความสัมพันธ์น้อยกว่าควร มักจะเกิดปัญหาในความสัมพันธ์ระหว่างกันเสมอ

เชื่อมั๊ยครับว่า ในการสัมพันธ์กับคนอื่นนั้นเรามักจะมีปัญหาอันเกิดจากตัวเราเองสร้างขึ้นด้วยเหมือนกัน (ส่วนมากยามที่ความสัมพันธ์มีปัญหา เรามักคิดว่า เขาเป็นคนสร้างปัญหามากกว่าจะคิดว่า เราเป็นตัวสร้างปัญหาเอง)

เรื่องที่ผมว่าเป็นตัวการสร้างปัญหาความสัมพันธ์ระหว่างกันที่สำคัญมากๆ คือ การทึกทักเอาเองตามใจเรา เพื่อให้ดูเป็นวิชาการอย่างศักดิ์สิทธิ์สักหน่อย นักจิตวิทยาเรียกว่า Fundamental Attribution Error ครับ

คนเราชอบที่จะทึกทักเอาเองตามใจเราเสมอเวลาที่เราสัมพันธ์กับใครๆ
ในความสัมพันธ์แบบลูกกับพ่อแม่ เราที่เป็นพ่อแม่มักชอบทึกทักเอาตามใจพ่อแม่ว่า ลูกคงอยากได้อย่างนั้น อยากเป็นอย่างนี้ อยากทำอย่างนั้น ด้วยความรักลูกพ่อแม่มักจะจัดการอะไรตามที่ตนเองทึกทักเอาว่า ลูกต้องการ พอลูกแสดงอาการไม่เอาด้วย พ่อแม่ก็จะน้อยใจว่าลูกไม่รักพ่อแม่

ตัวอย่างในละครไทยจะเห็นได้บ่อยๆ เมื่อพ่อแม่ทึกทักเอาว่า นางเอกต้องได้ผู้ชายคนนี้จึงจะมีชีวิตที่เป็นสุข แต่นางเอกต้องไม่เอาด้วย เพราะรักพระเอก จนพระเอกต้องเดือดร้อน ทำงานแก้ปัญหาชีวิตของนางเอกกับพ่อแม่

ในความสัมพันธ์แบบชายหญิงเชิงคู่รัก ต่างฝ่ายต่างก็จะทึกทักเอาตามใจตนเองว่า อีกฝ่ายหนึ่งคงเป็นอย่างนั้น ต้องการอย่างนี้ เหมือนกัน ตัวอย่างเช่น ฝ่ายหญิง (มักเป็นมากกว่าฝ่ายชาย) ชอบทึกทักเอาเองว่า ฝ่ายชายจะต้องซื้อดอกกุหลายสีแดงให้ในวันวาเลนไทน์ พอฝ่ายชายไม่ได้ซื้อให้ก็งอนตามระเบียบให้ง้อ

ในความสัมพันธ์เชิงการเมืองนั้นชวนขำขันได้เหมือนกัน เมื่อฝ่ายค้านลุกขึ้นมาอภิปรายรัฐมนตรีอย่างรุนแรงแล้วทึกทักเอาว่าทุจริตแน่ พอฝ่ายรัฐมนตรีขึ้นมาชี้แจงก็ตอบว่า ที่ทำมาทั้งหมดนี้ ทำอย่างเดียวกันกับที่ผู้อภิปรายด่าว่าตนนั้นเคยทำเมื่อเป็นรัฐมนตรีกระทรวงนี้เหมือนกัน

แม้แต่ความสัมพันธ์เชิงการทำงานระหว่างเจ้านายกับลูกน้องก็มีการทึกทักเอาตามใจตนเองเหมือนกัน เช่น ลูกน้องมักจะทึกทักเอาตามใจตนเองว่า ตำแหน่งนั้นนี้นายเราคงต้องแต่งตั้งเราเป็น เพราะเรามีคุณสมบัติดีที่สุดกว่ามวลมนุษย์ใดๆ อีกแล้ว พอนายแต่งตั้งคนอื่นก็เสียใจหาว่านายตาบอด มองไม่เห็นความเก่งของตัว พาลโกรธนาย กินเหล้าแล้วด่า กินเหล้าแล้วด่า

จำได้ว่า ตอนเรียนวิชาพฤติกรรมองค์การ อาจารย์เขาเคยให้อ่านกรณีศึกษาที่มี ผู้ชายคนหนึ่งแต่งงานกับสาวอริโซนา แต่ทำงานที่นิวยอร์ค ฤดูร้อนหนึ่งทั้งสามีภรรยาพักร้อนไปเยี่ยมพ่อแม่ฝ่ายหญิงที่เมืองเล็กแห่งหนึ่งในรัฐอริโซนา ซึ่งทั้งร้อน ทั้งแห้ง และเล็ก

พักอยู่ที่บ้านพ่อตาแม่ยายได้สัก 3-4 วัน วันหนึ่งพ่อตาทึกทักเอาตามใจตนเอง แล้วคุยปรึกษากับภรรยาว่า ท่าทางลูกเขยคงร้อน เบื่อและเหงา เพราะเคยอยู่แต่นิวยอร์คเมืองใหญ่อากาศเย็น จึงอยากเอาใจลูกเขย เลยชวนไปกินอาหารกลางวันที่อีกเมืองหนึ่งซึ่งต้องขับรถไปครึ่งวัน ที่นั่นมีอะไรสนุกๆ ให้ได้ทำ และอากาศดีกว่าเมืองเล็กๆ อย่างนี้

แม่ยายรีบทึกทักเอาเองว่า ใช่แล้ว เราไปชวนลูกเขยแสนน่ารักกันเถอะ
พอไปชวนลูกเขยซึ่งความจริงไม่ได้รู้สึกเหงา ไม่ได้คิดอยากไปเลย แต่ทึกทักเอาเองว่า พ่อตาแม่ยายคงอยากไปเที่ยวบ้าง จึงตอบว่า ตกลง แต่ขอชวนภรรยาไปด้วยกัน

พอสามีมาชวน ภรรยาเองรู้สึกสงสารสามีที่ต้องมาอยู่เมืองเล็กๆ เหงาๆ อย่างนี้รีบทึกทักเอาเองเลยว่า สามีคงเหงาอยากไปเปลี่ยนบรรยากาศ จึงแสดงท่าทีตกลงไปด้วย

ตกลงวันนั้นทั้งหมดใช้เวลาขับรถไปครึ่งวัน รับประทานอาหารกลางวัน แล้วขับรถกลับมาที่บ้านอีกครึ่งวัน

สามีอดรนทนไม่ไหว กระซิบบอกภรรยาว่า เราไม่น่าจะใช้เวลาทั้งวัน ขับรถไปมาอย่างนี้เลยนะ ทั้งเหนื่อย ทั้งร้อน ทั้งเสียเวลา

ฝ่ายภรรยาสวนกลับมาทันทีว่า เอ้า ฉันนึกว่า คุณอยากจะไป ความจริงฉันไม่อยากไปหรอกนะ อยากเอาใจคุณมากกว่า

พ่อตากับแม่ยายเองก็บอกว่า ความจริงเราทั้งคู่ก็เหนื่อยไม่อยากไปหรอกนะ เราเคยไปแล้ว แต่อยากให้คุณเปลี่ยนบรรยากาศเสียบ้าง เมืองนี้ไม่มีอะไรสนุกให้คุณทำหรอก

ตกลงทั้ง 4 คน ต่างก็ทึกทักเอาตามใจตัวเองทุกคน ไม่มีใครอยากไปสักคนเดียว แต่ทั้งหมดได้ไปจริงๆ

ในเชิงวิชาการ ปรากฏการณ์อย่างนี้เรียกว่า Fundamental Attribution Error

คือว่าคนเรานั้น เมื่อเราสังเกตพฤติกรรมของใคร เรามักจะไม่ได้สังเกตเฉยๆ เรามักจะระบุไปด้วยว่า การที่เขาทำอย่างนั้น เป็นเพราะอะไรเป็นเหตุ
คือเราอนุมานสาเหตุให้กับพฤติกรรมของเขาที่เราสังเกตนั้นด้วย (แถมให้โดยที่เขาไม่รู้) การอนุมานนี้เกิดขึ้นอย่างอัตโนมัติ โดยที่สติของเราไม่ทันจับมัน

และเป็นเรื่องธรรมดาเหมือนกันว่า เมื่อเราเป็นผู้สังเกต (Observer) เรามักอนุมานสาเหตุของพฤติกรรมของผู้กระทำไปที่สาเหตุภายใน (Internal Causes) ที่เป็นคุณสมบัติภายในอันเป็นส่วนตัวของเขา (Disposition) เช่น นิสัย ค่านิยม ทัศนคติ ฯลฯ

แน่นอนว่า การอนุมานสาเหตุแบบนี้ย่อมมีโอกาสผิด เหมือนกับพ่อตา แม่ยาย ลูกเขย คือ เป็นการทึกทักเอาตามใจตัวเอง ความจริงแล้วเขาอาจจะไม่เป็นอย่างนั้น

เช่น เห็นนายกรัฐมนตรีอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะพูดแสดงเหตุผลแบบกว้างๆ ไม่โต้ตอบแบบฟันธงเมื่อฝ่ายต่อต้านพูดถึงพลทหารที่ตายในบ้านพักแม่ทัพภาค 1 ก็บอกว่า นายกฯ ขี้โกหก ไม่กล้าสู้กับความจริง บิดเบือน เหล่านี้เป็นลักษณะภายในส่วนตัวหมด ซึ่งอาจจะไม่เป็นอย่างนี้ในความเป็นจริง เพราะฝ่ายต่อต้านนั้นทึกทักเอาตามใจตัวเอง

ในอีกมุมหนึ่งนั้น Fundamental Attribution Error เกิดได้อีกแบบหนึ่งคือ เมื่อผู้กระทำ พฤติกรรม (Actor) อนุมานสาเหตุของพฤติกรรมตนเอง เขามักจะระบุสาเหตุภายนอก (External Cause) เป็นเหตุของพฤติกรรมที่เขาแสดงออกไป

เช่น พฤติกรรมที่ฝ่ายเสื้อแดง (Actor) อ้างว่า พลทหารที่ตายไปนั้นเนื่องจากมาร่วมชุมนุมกับฝ่ายเสื้อแดง นั้นเป็นพฤติกรรมที่มาจากเหตุสำคัญคือการต่อต้านอำนาจทหารเข้ามาจัดการกับพวกเขาอันเป็นสาเหตุภายนอก (External Cause) จากตัวฝ่ายเสื้อแดงผู้กระทำพฤติกรรม (Actor) นั้น

บทเรียนนี้สรุปแล้วเอาไปใช้อย่างไรได้บ้าง

ผมว่าการระบุเหตุพฤติกรรม (Attribution) นั้นเป็นเรื่องปกติที่ทุกคนทำ และทำกันอย่างเป็นอัตโนมัติ ผู้ที่อยู่ในความสัมพันธ์แบบไหนก็ตาม ควรจะต้องยับยั้งชั่งใจให้ได้ ด้วยการ

1. อย่าเพิ่งด่วนสรุปว่าจะเป็นอย่างนั้นตามที่เราทึกทักเอาตามใจตัวเอง ถ้าเราเป็นผู้สังเกตพฤติกรรม (Observer) ควรซักไซ้ไต่ถามความจริงกันก่อนที่จะอนุมานเหตุของพฤติกรรมว่า เขาเป็นอย่างนั้นจริงหรือ เขาต้องการอย่างนั้นแน่หรือไม่ มีอะไรเป็นสาเหตุภายนอกมาเกี่ยวข้องหรือไม่

2. ข้อนี้สำคัญมาก ทำให้เกิดการทะเลาะ ฆ่าฟันกันมานักต่อนักแล้วคือ เมื่อเราสังเกตพฤติกรรมใครก็ตาม นักสังเกตพฤติกรรมคนอื่นๆ ก็ทำอย่างเดียวกันกับเราคืออนุมานสาเหตุไปที่เหตุภายในของผู้กระทำ ปัญหาคือ เราอนุมานไม่ตรงกัน เพราะความรักความชอบที่มีต่อผู้กระทำต่างกัน จึงมักก่อให้เกิดการทะเลาะเบาะแว้ง เมื่อพูดไปแล้วไปกระทบกระเทือนคนที่เขารัก เขาก็ต้องปกป้อง โดยเฉพาะการเมืองเหลืองแดงในยุคนี้มีปรากฏการณ์แบบนี้บ่อยๆ หลีกเลี่ยงเสียดีกว่าครับ

3. กรณีที่เราเป็นผู้กระทำพฤติกรรม (Actor) เราไม่ควรเพ่งความสนใจไปที่สถานการณ์ภายนอกตัวจนเกินไป เพราะจะทำให้เราละเลยที่จะถามใจตัวเองว่า เราต้องการอย่างนั้นจริงหรือเปล่า เรามีแนวโน้มของทัศนคติ ค่านิยมที่จะตัดสินใจทำอย่างนั้นหรือไม่

Create Date : 16 มิถุนายน 2552

11 comment

Last Update : 16 มิถุนายน 2552 21:03:57 น.

Counter : 996 Pageviews.

Share
Tweet

สัปปุริสธรรมเป็นแนวทางของการแสดงภาวะผู้นำก็ได้

ในสภากาแฟที่ผมเคยเข้าร่วมวงด้วยนั้น มีข้อน่าสังเกตหลายอย่างที่น่าจดจำบันทึกไว้เป็นความรู้เชิงเอกสาร (Document Knowledge) เพื่อให้มีการวิจัยวิจารณ์กันต่อไปให้เกิดองค์ความรู้ที่ชัดเจนยิ่งขึ้นจนสามารถเรียกได้ว่าเป็นทฤษฎี

เรื่องการบันทึกนี้นับว่าเป็นจุดอ่อนของวัฒนธรรมไทยของเราอยู่เหมือนกัน ตรงที่เราไม่ได้บันทึกการสังเกตของเราให้เป็นความรู้ที่มีหลักฐานถ่ายทอดต่อไปได้ เรามักจะใช้วิธีเล่าต่อกันไปมากกว่า ซึ่งเสี่ยงต่อความบิดเบี้ยวของการจำ

แม้แต่พระไตรปิฎกยังต้องมีการสังคายนา กล่าวคือนำเอาคำบอกที่มีผู้จำได้แม่นๆ หลายๆ คนต่างก็มาท่องให้ฟังกัน แล้วมีการจดบันทึกเพื่อกันความบิดเบือนไปจากของเดิม

สังคมไทยเราก็ไม่ได้นำบทเรียนการสังคายนาอย่างนั้นมาใช้กับการถ่ายทอดความรู้ระหว่างกันของเราเอง ประสบการณ์จากความรู้ดีๆ จากแหล่งต่างๆ จึงหายหกตกหล่นไปมากอยู่เหมือนกัน ซึ่งเป็นเรื่องน่าเสียดาย
ทฤษฎีจิตวิทยาในสภากาแฟ

อย่างที่ผมขึ้นต้นบทความนี้คือ ความรู้จากวงสภากาแฟ ซึ่งผมสังเกตว่า คนไทยเรามักจะวิจารณ์การกระทำของนักการเมือง โดยอาศัยความเชื่อในฐานะผู้สนใจการเมืองว่า นักการเมืองที่กระทำเรื่องอย่างนั้น เป็นเพราะว่ามีลักษณะภายในประจำตัวเป็นคนแบบนั้นอยู่แล้ว เช่น นักการเมืองเป็นคนเห็นแก่ประโยชน์ตนเอง เป็นคนชอบโกง เป็นคนชอบใช้อำนาจบิดเบือนกฎหมาย เป็นคนเห็นแก่เงิน ฯลฯ

ปรากฏการณ์อย่างนี้ทางจิตวิทยาสังคมเรียกว่า ความผิดพลาดหลักของการระบุเหตุพฤติกรรม (Fundamental Error of Attribution) ซึ่งเป็นธรรมชาติมนุษย์ในทุกสังคม สามารถแบ่งได้เป็น 2 ประเด็น คือ

ประเด็นแรก คนสังเกตพฤติกรรม (Observer) จะระบุเหตุการแสดงพฤติกรรมของผู้กระทำ (Actor) ไปที่ลักษณะประจำตัวภายในของผู้กระทำ เช่น การกระตุ้นม๊อบเสื้อแดงให้ลุกขึ้นมาสู้ของอดีตนายกรัฐมนตรีที่หนีคดีไปอยู่ต่างประเทศมักจะถูกวิจารณ์ว่า อดีตนายกฯ ทักษิณปลุกม๊อบเพราะเป็นเรื่องประโยชน์ส่วนตัว ฉลาดในการใช้อำนาจเงินบิดเบือนสื่อมวลชน ชอบเอาชนะ แพ้ไม่ได้ จะเห็นได้ว่า ผู้สังเกตจะอ้างเหตุผลในการกระตุ้นม๊อบของอดีตนายกฯ ทักษิณไปที่ลักษณะนิสัยภายในประจำตัวของอดีตนายกฯ ทั้งสิ้น

แต่ประเด็นที่สองบอกว่า ถ้าหากผู้กระทำ (Observer) เป็นผู้สังเกตพฤติกรรมตนเอง เขาจะระบุเหตุแห่งการแสดงพฤติกรรมไปที่สิ่งภายนอกตัวเขา เป็นต้นว่า อดีตนายกฯ ทักษิณที่ถูกกล่าวหาข้างต้นจะอ้างว่า การกระทำกระตุ้นม๊อบของตนนั้นมีวัตถุประสงค์เพื่อความเป็นเรียกคืนประชาธิปไตยของประเทศ อันจะนำมาซึ่งความเจริญรุ่งเรืองทางเศรษฐกิจของเมืองไทย ซึ่งน่าเป็นห่วงเพราะเขาเห็นว่ารัฐบาลปัจจุบันไม่เก่งพอที่แก้ไขได้ จะเห็นได้ว่า เหตุผลในการกระตุ้นม๊อบของอดีตนายกฯ ทักษิณนั้นล้วนแล้วแต่อ้างไปที่ภายนอกตัวทั้งสิ้น

ทั้ง 2 ประเด็นล้วนแล้วแต่มีความเป็นไปได้ที่จะระบุเหตุของพฤติกรรมเดียวกันผิดพลาด ไม่เที่ยงตรง เพราะมุมมองในการสังเกตมาจาก 2 ฝ่าย ซึ่งต่างก็ยึดมั่นในมุมมองของตนเอง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อต่างฝ่ายต่างก็มีผลประโยชน์เกี่ยวข้องด้วย ต่างก็จะไปดึงเอาอารมณ์มาเกี่ยวข้องกับการคิดไปด้วย เช่น ฝ่ายอดีตนายกรัฐมนตรีถึงกับบอกว่า จะต้องสู้ตาย มีเสียงปืนแตกเมื่อไรจะกลับมาเดินนำขบวนด้วยตนเอง

ใครต่อใครที่วิจารณ์กันว่า ท่านอดีตนายกรัฐมนตรีควรเก็บตัวเงียบๆ เหมือนอดีตนายกรัฐมนตรีคนอื่นๆ ที่โดนปฏิวัติ แล้วเดี๋ยวก็จะได้กลับมา ผมคิดว่าเราจะใช้ตรรกะอย่างเดียวกันไม่ได้ เพราะสถานการณ์และลักษณะประจำตัวแต่ละบุคคลไม่เหมือนกัน อดีตนายกฯ ท่านอื่นในอดีตไปเพราะหนีการปฏิวัติ และทรัพย์สินไม่มาก แต่อดีตนายกฯ ทักษิณไปเพราะหนีคำสั่งศาลให้จำคุก และคดีอื่นๆ ที่ยังรอคิวอีกหลายคดี และมีทรัพย์สินที่โดนอายัตมหาศาล

ตอนนี้อารมณ์ด้านลบทำให้ท่านไม่เปิดมุมมองทางการคิดอย่างอื่นอีกนอกจาก สู้หรือหนี (Fight or Flight) ดังที่เราได้อ่านในตอนที่ผ่านมาว่าด้วย Broaden and Build Theory ของ Frederickson ผนวกกับการที่อดีตนายกฯ ทักษิณนั้นมีลักษณะประจำตัวคือ ชอบเอาชนะ ต้องเป็นที่หนึ่ง ค่อนไปทางหลงตนเองด้วย (นี่ก็เป็นการระบุเหตุพฤติกรรมในฐานะเป็นผู้สังเกต) จึงยิ่งยากมากกว่าที่จะทำให้ท่านทำอย่างคนอื่นๆ

ในฐานะนักจิตวิทยา ผมขออาศัยแนวคิดของนักจิตวิทยาที่เชี่ยวชาญการวัดบุคลิกภาพที่อธิบายว่า ลักษณะประจำตัวอย่างที่ว่าไปนั้นเป็น Trait Like คือนักจิตวิทยาเรามักจะมีความเห็นว่า ลักษณะประจำตัวแบบ Trait Like นี้มีความมั่นคง เพราะมันเป็นความเชื่อที่ฝังตัวจนกลายเป็นนิสัยและขอโทษครับ คำพระท่านว่า เป็นอธิวาสนา (คำสามัญคือ สันดาน) ซึ่งยากต่อการเปลี่ยนแปลง

นักจิตวิทยาพยายามที่จะสร้างมาตรวัดลักษณะประจำตัว (Trait Like) ที่ว่านี้ให้เป็นความรู้สึก (Feeling) หรือประสบการณ์ซึ่งอยู่ในระดับที่เป็นการชั่วคราว เป็นปัจจุบันขณะที่วัด (In the moment) การวัดบุคลิกภาพแบบนี้เรียกว่า State Like ซึ่งสามารถนำไปทำนายพฤติกรรมได้ในเวลาปัจจุบันนั้นเอง
ดังนั้นกรณีอดีตนายกฯ ทักษิณ นักวิจารณ์ในสภากาแฟจะคิดว่าท่านคงสู้ต่อ ด้วยการทำให้ม๊อบเสื้อแดงเคลื่อนไหวต่อไปจนกว่าจะเกิดการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองขึ้นมาอย่างที่ท่านต้องการ เพื่อให้ท่านเดินทางกลับมาประเทศไทยได้โดยไม่ต้องติดคุกตามคำสั่งศาล อย่างนี้เรียกว่า วิจารณ์โดยอาศัย Trait Like

แต่สิ่งที่คาดไม่ถึงอาจจะเกิดขึ้นได้เหมือนกัน ถ้าคิดแบบ State Like คือความรู้สึกและประสบการณ์บางอย่างในสถานการณ์ปัจจุบันอาจจะทำให้ท่านมีมุมมองที่กว้างกว่า สู้หรือหนี ท่านอาจจะพัฒนาพฤติกรรมกว้างกว่า 2 แบบนี้อย่างสร้างสรรค์มากขึ้น เช่น กลับมารับโทษจำคุกเพื่อกลับสู่เวทีการเมืองในประเทศอีกครั้งหนึ่ง

พุทธศาสน์กับสภากาแฟ

สิ่งที่น่าคิดอีกอย่างหนึ่งคือ ในทางพุทธศาสนาเองนั้นมีคำสอนที่เรามักจะจำได้แต่ทำไม่ได้อยู่มากมาย ตัวอย่างเช่น ไตรลักษณ์ ได้แก่ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา เอาแค่อย่างแรกคือ อนิจจัง เรายอมรับกันทุกคนว่า ไม่มีอะไรที่จะคงที่อยู่ได้ ทุกอย่างต้องเปลี่ยนแปลง แต่พอการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นจริง เราก็พยายามต้านมัน อยากให้มันกลับมาสู่สถานะเดิม ซึ่งเราก็รู้อยู่แล้วว่า เป็นไปไม่ได้

ดังนั้นไม่ว่าลักษณะประจำตัวคนจะเป็น Trait Like อย่างไรก็ทนกับอนิจจังไม่ได้เหมือนกับอย่างอื่น เพียงแต่จะเปลี่ยนแปลงช้าเร็วอย่างไรเท่านั้น
สำหรับพุทธธรรมที่มีลักษณะเป็น State Like นั้น ที่ผมเห็นว่าจะช่วยเป็นแนวทางให้คนเราได้มากในการยังชีวิตอยู่ทุกสถานการณ์คือ สัปปุริสธรรม 7 ซึ่งมีรายละเอียดว่า คนดีต้องยึดธรรมะ 7 ประการเป็นหลักในการประพฤติตน ได้แก่

1.รู้เหตุอันเป็นที่มาของผล หมายความว่า คนดีต้องรู้ว่า ต้องประพฤติอย่างใด ด้วยหลักการใด จึงจะเป็นเหตุให้ได้ผลอย่างที่ตนเองต้องการ

2.รู้ผลที่สืบเนื่องจากการกระทำคือรู้จุดมุ่งหมาย หมายความว่า ถ้าคนดีมีจุดมุ่งหมายอะไรไว้ เขาต้องรู้ว่าจะสร้างเหตุคือการประพฤติของตนซึ่งจะนำไปสู่จุดมุ่งหมายนั้นได้อย่างไร

3.รู้ตน คนดีต้องเข้าใจแจ่มแจ้งว่าตนเองนั้นมีความสามารถ มีสถานภาพ มีคุณธรรมเพียงพอที่จะประพฤติตนไปสู่ผลที่ต้องการได้หรือไม่ เพียงใด ทางจิตวิทยาเราเรียกว่า Self Efficacy นั่นเอง

4.รู้ประมาณคือ คนดีต้องสามารถกะประมาณความพอดีในการประพฤติปฏิบัติในสถานการณ์ได้อย่างเหมาะสม

5.รู้กาลคือ คนดีต้องสามารถรู้จังหวะเวลาที่เหมาะสมของสถานการณ์ว่า ควรประพฤติอย่างใดในเวลานี้

6.รู้ชุมชนคือ คนดีต้องรู้ว่าควรประพฤติอย่างเหมาะสมได้อย่างไรในชุมชนต่างๆ ซึ่งอาจจะต้องแตกต่างกันไปตามบรรทัดฐานของแต่ละแห่ง

7.รู้บุคคลคือ คนดีต้องประพฤติอย่างเหมาะสมต่อบุคคลซึ่งแตกต่างกันไปตามสถานภาพของเขา

จะเห็นได้ว่าผู้ใดก็ตามถ้าปฏิบัติได้อย่างเหมาะสมตามหัวข้อธรรม 7 ประการนี้ ผู้นั้นย่อมเป็นที่ยอมรับของสังคมทุกแห่งทุกสถาน ผู้ที่ปฏิบัติตัวได้อย่างนี้มักจะต้องคอยดูว่า สิ่งแวดล้อมรอบตัวขณะนั้นเป็นอย่างไร แล้วจึงจัดพฤติกรรมของตนเองให้เหมาะสมกับสถานการณ์

จิตวิทยาฝ่ายตะวันตกเองก็มีการอธิบายในทำนองเดียวกับสัปปุริสธรรม เพียงแต่ไม่ได้เสนอเป็นรายละเอียดในแง่ปฏิบัติชัดเจนดังสัปปุริสธรรม เป็นการเสนอในเชิงทฤษฎีเพื่ออธิบายบุคลิกภาพมนุษย์เท่านั้น ได้แก่ ทฤษฎีจิตวิทยาบุคลิกภาพของมาร์ค สไนเดอร์ (Mark Snyder) ชื่อว่า Self Monitoring Theory ได้แบ่งคนเราเป็น 2 ประเภทคือ

1. High Self Monitoring ได้แก่คนที่ใช้สิ่งแวดล้อมรอบตัวเป็นตัวกำกับการแสดงพฤติกรรมของตนเอง พวกนี้จึงกระทำพฤติกรรมได้เหมาะสมกับสถานการณ์ในสังคมได้ดี

2. Low Self Monitoring ได้แก่คนที่ใช้ความรู้สึก ความคิดที่อยู่ภายในของตนเองเป็นตัวกำกับการแสดงพฤติกรรม ดังนั้นพวกนี้จึงกระทำพฤติกรรมตามความคิดความรู้สึกที่ตนเห็นว่าเหมาะสมไม่ว่าสิ่งแวดล้อมจะเป็นอย่างไรก็ตาม

คนที่มีลักษณะเป็น High Self Monitoring Personality จึงไปกันได้กับคนที่ปฏิบัติตามสัปปุริสธรรม 7 ได้อย่างดี เพราะคนที่มีสัปปุริสธรรม 7 นั้นอาศัยสิ่งแวดล้อมรอบตัวได้แก่ คนรอบตัว ชุมชน เวลา การประมาณตนเทียบกับคนอื่น มากำกับการแสดงพฤติกรรมของตน แตกต่างจากคนที่เป็น Low Self Monitoring Personality ซึ่งจะใช้ความคิด ความรู้สึกของตนเองมากกว่าสิ่งแวดล้อมเป็นหลักในการประพฤติตน

ไม่เพียงแต่สัปปุริสธรรม 7 จะเป็นแนวทางที่ดีสำหรับบุคคลเท่านั้น ยังสามารถใช้เป็นแนวทางในการแสดงภาวะผู้นำได้อย่างดีด้วย

ก่อนอื่นผมอยากยกการวิจัยโดยอาศัยทฤษฎีของสไนเดอร์ ซึ่งได้พบค่อนข้างชัดเจนว่า ผู้นำแบบประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วมมักจะเป็นพวกที่มีบุคลิกภาพแบบ High Self Monitoring ส่วนผู้นำแบบเผด็จการมักจะเป็นแบบ Low Self Monitoring ซึ่งจะเอาใจตัวเองเป็นใหญ่

ผมจึงอยากเสนอว่า ผู้นำในสังคมไทยเรานั้นควรยึดหลักสัปปุริสธรรม 7 เป็นแนวทางในการปฏิบัติตัวของผู้นำ ไม่ว่าจะเป็นองค์กรระดับใดก็ตาม เพราะว่าผู้นำแบบประชาธิปไตยมักใช้แนวทางสัปปุริสธรรม 7 ในการนำดังได้กล่าวไว้ในย่อหน้าที่ผ่านมาแล้ว

แต่อยากให้เหตุผลเพิ่มเติมเป็นรูปธรรมที่ชัดเจนมากขึ้นว่า สามารถปฏิบัติทั้ง 7 ข้อได้สะดวกร่วมกับเทคนิคการจัดการสมัยใหม่จากตะวันตกได้ ตัวอย่างเช่น Strategic Management หรือการจัดการเชิงกลยุทธ์ เป็นต้น
ถ้าดูให้ดีในระยะที่เราเรียกว่า Strategic Formulation นั้นมีการทำ SWOT Analysis ซึ่งจะต้องใช้วิธีวิเคราะห์สิ่งแวดล้อมเพื่อหา โอกาสกับสิ่งคุกคาม (Opportunity and Threat) และวิเคราะห์ตนเองเพื่อหา จุดแข็งกับจุดอ่อน (Strengths and Weaknesses) กระบวนการนี้ต้องใช้แนวทางสัปปุริสธรรม 7 คือ

รู้ผล (Vision) ที่ต้องการ รู้เหตุว่าต้องปฏิบัติอย่างไรบ้างจึงจะบรรลุวิสัยทัศน์ที่ต้องการ(Strategies) รู้ตนว่าสามารถเพียงใด (Strengths and Weaknesses) รู้บุคคลว่าใครเป็นคู่แข่ง ใครเป็นพันธมิตรของเรา รู้ประมาณกำลังเขากำลังเรา รู้กาลหรือจังหวะเวลา รู้ชุมชน ทั้ง 4 ประการนี้อยู่ในส่วนบริบทสิ่งแวดล้อม (Environmental Contexts) ซึ่งวิเคราะห์แล้วจะรู้ว่า โอกาสและสิ่งคุกคาม (Opportunity and Threats) นั้นคืออะไร อยู่ตรงไหนบ้าง

เมื่อวิเคราะห์แล้วก็จะดึงตอนสำคัญคือ การเลือกกลยุทธ์ (Strategic Decision) ได้แก่การรู้จักประมาณว่า ควรจะเลือกแนวทางการดำเนินงาน (Strategies) แบบใดที่เมื่อปฏิบัติตามแนวทางนั้นแล้ว น่าจะนำไปสู่ผลคือวิสัยทัศน์ (Vision) ที่ต้องการ

สรุปข้อเสนอให้คิดต่อ

ผมได้เล่าการสังเกตสังคมไทยไว้เริ่มจากสภากาแฟ โดยอาศัยหลักการทางจิตวิทยาว่าด้วยการระบุเหตุพฤติกรรมที่เรียกว่า ความผิดพื้นฐานของการระบุเหตุพฤติกรรม(Fundamental Error of Attribution) ซึ่งผู้สังเกตกับผู้กระทำมักอ้างเหตุแตกต่างกัน

ผมเชื่อคำสอนทางพุทธศาสนาเรื่อง อนิจจัง ดังนั้นผมเห็นว่า ความเปลี่ยนแปลงนั้นเป็นเรื่องต้องเกิดขึ้นเสมอ บุคคลที่ผู้สังเกตอ้างว่า นิสัยประจำตัวชอบเอาชนะ แพ้ไม่ได้ ต้องเป็นที่ 1 เป็นเรื่องยากที่จะเปลี่ยนแปลง ไม่มีทางทำให้เขาเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมได้หรอก สถานการณ์บ้านเมืองจะลำบาก จะเกิดความไม่สงบ แต่ผมกลับคิดว่า สถานการณ์จะเป็นอย่างนี้ตลอดไปไม่ได้หรอก ต้องเปลี่ยนแปลงอย่างแน่นอนตามหลักอนิจจัง

ผมได้ประสาน Self Monitoring Theory ให้เห็นว่า คนที่มีนิสัยเป็น High Self Monitoring Personality แท้จริงแล้วลักษณะคล้ายคนที่ยึด สัปปุริสธรรม 7 เป็นแนวทางในการแสดงพฤติกรรม เป็นลักษณะบุคลิกภาพของผู้นำแบบประชาธิปไตย

ผมได้ลองเปรียบเทียบเทคนิคการจัดการสมัยใหม่อย่าง การบริหารเชิงกลยุทธ์ ให้เห็นว่า แท้จริงแล้วคือ การปฏิบัติตามแนวทางของสัปปุริสธรรม 7 นั้นเอง เพียงแต่ในแต่ละประเด็นของทั้ง 7 ข้อนั้น นักวิชาการทางตะวันตกได้จัดไว้อย่างมีเหตุผลก่อนหลังเป็นระบบชัดเจน

แต่ผมขอเสนอว่า ผู้นำที่ทำหน้าที่ได้ดีในวัฒนธรรมไทย ควรยึดหลักสัปปุริสธรรม 7 ตามระบบนี้ คือผู้นำต้องปฏิบัติตนตามขั้นตอนอย่างนี้

1. วิเคราะห์สิ่งแวดล้อมเพื่อหาโอกาสและทำความรู้จักสิ่งคุกคาม นี่คือ การรู้ประมาณจังหวะเวลา บุคคล ชุมชน รู้ว่าใครเป็นใคร สำคัญอย่างไร วัฒนธรรมในชุมชนนั้นเป็นอย่างไร

2. กำหนดและประมาณเป้าหมายให้เหมาะสมกับสภาพสิ่งแวดล้อมที่วิเคราะห์ไว้ นี่คือ รู้ผลที่ต้องการ

3. ประมาณตนเองในด้านความสามารถ ความเหมาะสม จุดแข็ง จุดอ่อน ในสถานการณ์ที่จะทำงานบรรลุเป้าหมายที่กำหนดไว้ นี่คือ รู้ประมาณตน

4. แสวงหาแนวทางการปฏิบัติหลายทางเพื่อทำไปแล้วจะเป็นเหตุให้บรรลุเป้าหมายได้ นี่คือ รู้เหตุอันนำไปสู่ผลที่ต้องการ

Create Date : 07 พฤษภาคม 2552

12 comment

Last Update : 7 พฤษภาคม 2552 23:17:13 น.

Counter : 884 Pageviews.

Share
Tweet

Positive Organizational Scholarship (POS) แนวทางใหม่ในการค้นคว้าวิจัยเกี่ยวกับองค์การ

คำโปรยในบทความของ Cameron, Dutton, Quinn ที่ชื่อว่า Foundations of Positive Organizational Scholarship1 ได้สร้างความกระตือรือร้นให้กับผมที่จะร่วมสร้างแนวทางใหม่ให้กับการค้นคว้าหาความรู้ทางจิตวิทยาเชิงบวก เพื่อนำไปประยุกต์กับการทำงานในองค์การเป็นอย่างมาก เขาว่าอย่างนี้ครับ

ขอให้จินตนาการถึงโลกแห่งการทำงานในปัจจุบันในองค์การต่างๆ ที่เต็มไปด้วยความเห็นแก่ตัว ความเอาแต่ได้ ความลับ การชักใยลวงหลอก การมุ่งเอาแต่ชนะอย่างเดียว เพื่อความร่ำรวยอันเป็นดัชนีชี้วัดความสำเร็จเพียงประการเดียว คนในองค์การเหล่านั้นคงต้องทำงานกันอย่างไร้ความไว้วางใจกัน เอาตัวรอด วิตกกังวล กลัว เครียด ปัญหาความขัดแย้งกัน การฟ้องร้องกัน การไม่ให้ความยอมรับกัน มีอยู่เต็มไปหมด นักวิชาการจึงต้องศึกษาวิจัยเรื่องของทฤษฎีว่าด้วยการแก้ปัญหา การแลกเปลี่ยน เพื่อหาความยุติธรรม การบริหารงานท่ามกลางความไม่แน่นอน การเอาชนะการต่อต้านการเปลี่ยนแปลง การทำกำไรมากกว่าคนอื่น ฯลฯ

ผมลองพลิกตำราว่าด้วยพฤติกรรมองค์การ (Organizational Behavior) หลายเล่มดู มันเป็นอย่างที่เขาว่าไว้จริงๆ ความจริงมันก็น่าเห็นใจนะครับ เพราะไม่ทำอย่างนี้ก็อยู่ไม่รอด เราอาจจะเรียกว่านักวิชาการต้องศึกษาวิจัยเรื่องต่างๆ เพื่อการอยู่รอดขององค์การ

ผมลองคิดตามและคำนึงจากประสบการณ์ที่เคยคลุกคลีกับการบริหารในบริษัทหรือองค์การต่างๆ มันเป็นอย่างที่ว่านี้จริงๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในภาวะการเมือง รัฐบาล ฝ่ายค้านของประเทศไทยยามนี้ (2552) บรรยากาศการทำงานอย่างนี้มันช่างน่าอับเฉาเสียจริง ผู้เขียนทั้งสามว่าต่อไปว่า

ขอให้จินตนาการถึงโลกแห่งการทำงานอีกแบบหนึ่งซึ่งองค์การๆ ต่างๆ ส่งเสริมความชื่นชมกัน ความร่วมมือกัน คุณธรรม การมีชีวิตที่มีความหมาย เพื่อสร้างความอยู่ดีกินดีให้แก่มนุษย์อันเป็นดัชนีวัดความสำเร็จขององค์การ คนทำงานในองค์การเหล่านี้ย่อมเต็มไปด้วยความไว้วางใจกัน ใช้ความถ่อมใจถ่อมตน ปัญญา ความร่วมมือกันอย่างสร้างสรรค์ โดยอาศัยความรัก ความเมตตา ความซื่อสัตย์ การให้อภัย ทั้งหมดนี้เพื่อทำให้มนุษย์มีความเป็นอยู่ที่ดี นักวิชาการคงจะเน้นศึกษาทฤษฎีว่าด้วยความเป็นเลิศ การปฏิบัติงานที่ได้ผลเป็นพิเศษ ความเจริญงอกงามของผู้คน

นักวิชาการจำเป็นต้องค้นคว้าวิจัยความรู้เพื่ออธิบายจินตนาการแบบหลังนี้ให้มากขึ้น เพราะว่ามันทำให้เกิดความสุขในการทำงานมากขึ้น ที่ทำงานจะไม่อับเฉาเต็มไปด้วยความเห็นแก่ตัว เพราะความมุ่งหมายสำคัญนั้นอยู่ที่การทำให้พนักงานมีความสุข

ดังนั้นจึงต้องศึกษาสิ่งที่เป็นด้านดี ด้านสุข ของการทำงานให้มากขึ้น เช่น ทำอย่างไรจึงจะทำให้ งานมีความหมายต่อผู้ทำ ผู้บริหารมีกระบวนการนำที่นำความสุขมาให้ผู้ตาม เน้นความใส่ใจทางอารมณ์ด้านดีในการทำงาน สร้างความมีคุณธรรมในการบริหารงาน การแบ่งผลประโยชน์ที่ไม่เน้นแต่ผู้ถือหุ้นเป็นหลัก การลดขนาดองค์การ (downsize) ที่ทำให้คนงานมีความสุขในการทำงานมากกว่าความกลัวและเครียด ฯลฯ

แนวคิดนี้ปัจจุบันเรียกว่า Positive Organizational Scholarship (POS)
จะเห็นได้ว่าแนวคิดจินตนาการประการหลังนี้ยังมีที่ว่างให้ศึกษาวิจัยได้อีกมากมาย ถ้าเปิดหนังสือตำราที่เกี่ยวกับพฤติกรรมองค์การจะเห็นได้เลยว่า ยังไม่มีการเขียนเรื่องทำนองนี้เลย เพราะว่าในอดีตที่ผ่านมา นักวิชาการวิจัยค้นคว้าไปในแนวทางของจินตนาการอย่างแรกเสียมากมาย

แนวคิดทางสังคมศาสตร์ใดบ้างที่สัมพันธ์กับ POS

POS มิได้เกิดขึ้นมาอย่างโดดๆ แต่เป็นปรากฏการณ์ที่ค่อยๆ พัฒนาขึ้นมาพร้อมกับศาสตร์ทางสังคมสาขาอื่นๆ ที่สำคัญได้แก่

• Positive Psychology ซึ่งเกิดขึ้นมาเมื่อ 1998 เมื่อมาร์ติน เซลิกแมน (Martin Seligman) เข้ารับตำแหน่งประธานสมาคมจิตวิทยาอเมริกัน เขาได้ชี้ให้เห็นว่าจิตวิทยาที่ผ่านมาได้ค้นคว้าวิจัยหาความรู้เพื่อการรักษาทางจิตมามากเกินไป นักจิตวิทยาศึกษาแต่จุดอ่อนของมนุษย์ละทิ้งแนวทางการค้นคว้าจุดแข็งซึ่งมีอยู่ในมนุษย์ด้วยเช่นกัน เพื่อนำไปส่งเสริมป้องกันปัญหาทางจิตของมนุษย์ หลังจากนั้นจึงได้มีพัฒนาการของแนวคิดนี้จนก้าวหน้าเป็นที่ยอมรับในปัจจุบัน

• Community Psychology ซึ่งเกิดขึ้นมานานแล้วเพื่อเน้นการป้องกันปัญหาสุขภาพจิตของบุคคล แต่อยู่ในแวดวงของการใช้ชุมชนเป็นองค์ประกอบสำคัญในการส่งเสริมความสุขทางจิตของบุคคล โดยเน้นส่งเสริมให้บุคคลมีทัศนคติที่ดีต่อตนเอง การพัฒนาตนเองแบบองค์รวม ความมีศักดิ์ศรี ความมีอิสระพึ่งตนเองได้ การรับรู้ตามจริง การจัดการสิ่งแวดล้อมรอบตัว

• Organizational Development and Appreciative Inquiry ในทศวรรษที่ 50 ได้มีแนวคิดการพัฒนาองค์การเกิดขึ้นเป็นศาสตร์ที่มีการค้นคว้าวิจัยกันอย่างกว้างขวางจนเป็นที่ยอมรับกันในปัจจุบัน โดยตัวของมันเอง การพัฒนาองค์การเป็นการนำเอาแนวคิดและเทคนิคทางพฤติกรรมศาสตร์มาวางแผน และจัดกระทำในองค์การเพื่อการเปลี่ยนแปลงให้นำไปสู่ความมีประสิทธิภาพมากขึ้น

ในปี 2000 เดวิด โคออปเปอไรเดอร์ (David Cooperider) ได้ริเริ่มนำเอาเทคนิคอย่างหนึ่งเรียกว่า Appreciative Inquiry (AI) มาใช้เป็นพาหะวิธี (Intervention) ในการพัฒนาองค์การ และประสพความสำเร็จเป็นอย่างสูง ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา AI ได้รับความสนใจศึกษาวิจัยกันอย่างมากมายในปัจจุบัน

Appreciative Inquiry เป็นกระบวนการพัฒนาองค์การที่เน้นการแสวงหาเพื่อการชื่นชมความสำเร็จที่ผ่านมาหรือกำลังเป็นอยู่ขององค์การ แล้วนำไปเป็นรากฐานสู่วิสัยทัศน์ที่องค์การปรารถนาจะเป็นในอนาคต

• Prosocial and Citizenship Behavior แนวทางในการศึกษาวิจัยที่ได้ทำเกี่ยวกับพฤติกรรมการให้ความช่วยเหลือ (Prosocial) และการเป็นพนักงานที่แสดงพฤติกรรมทำงานนอกเหนือไปจากหน้าที่ เพื่อช่วยเหลือองค์การ (Citizenship Behavior) ได้มีมาตั้งแต่ทศวรรษ 80 การวิจัยในแนวทางนี้เป็นการพยายามอธิบายมนุษย์ในแง่ความดีว่าเป็นจุดแข็งอย่างหนึ่งของมนุษย์ ซึ่งเป็นแนวทางเดียวกันกับ POS ด้วย

• Corporate Social Responsibility (CSR) เป็นแนวทางใหม่ในยุคโลกาภิวัตน์ที่บริษัทเอกชนทั้งหลายหันมาให้ความสำคัญกับความรับผิดชอบต่อสังคม ด้วยความเชื่อว่าสำนึกอย่างนี้มีผลกระทบในทางดีต่อสินค้าที่ตนเองผลิตและบริการ ดังนั้นบริษัทเอกชนที่เชื่ออย่างนี้จึงมักมีโครงการช่วยเหลือสังคมในรูปแบบต่างๆ ไม่ว่าทางตรงหรือทางอ้อม เป็นต้นว่า จะเป็นการผลิตด้วยการเอาใจใส่ต่อสิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็นทางตรงคือเป็นธุรกิจของบริษัท หรือการให้ความช่วยเหลือแก่เด็กกำพร้า ซึ่งเป็นทางอ้อมซึ่งไม่ใช่ธุรกิจของบริษัท แต่ทำให้สังคมมีความสำนึกช่วยเหลือกันมากขึ้น

อย่างไรก็ตามการวิจัยค้นคว้าในแนวทางเหล่านี้ยังคงแคบอยู่กับเรื่องของการแก้ไขปัญหาพฤติกรรมมนุษย์ ยังไม่ได้ก้าวไปในเชิงการวิจัยในบริบทการจัดการองค์การยกเว้นแนวทางของ Positive Psychology และ Appreciative Inquiry

POS มีแนวทางในการศึกษาวิจัยอะไรบ้าง

ดังที่ได้กล่าวถึงที่มาและความเกี่ยวข้องของศาสตร์ต่างๆ กับ POS ตอนนี้ถึงตอนที่เราจะต้องมารู้จักให้ชัดเจนมากขึ้นว่า POS คืออะไร

ผมขอสรุปจากบทความของนักวิชาการทั้ง 3 คนที่ได้อ้างไว้แล้วในตอนต้นว่า POS หรือ Positive Organizational Scholarship เป็นศาสตร์สาขาใหม่ที่พัฒนาองค์ความรู้ขึ้นมาจากการค้นคว้าวิจัยด้วยวิธีการวิทยาศาสตร์ ด้วยแนวทางที่เน้นแสวงหาและพัฒนาจุดเด่นหรือจุดแข็งของมนุษย์ในบริบทของสมาชิกองค์การ

จากคำอธิบายที่กล่าวมา เราจะเห็นได้ว่า องค์ประกอบสำคัญใน POS เรียงตามลำดับอักษรในตัวมันเองเลยทีเดียวคือ

P – Positive การค้นคว้าวิจัยของ POS เน้นไปที่สภาพการณ์เชิงบวก เช่น ความเปลี่ยนแปลงของจิตใจ ความหมายของสิ่งต่างๆ ต่อบุคคล ความกตัญญู อารมณ์เชิงบวกทั้งหลาย ฯลฯ อันเป็นสิ่งที่การศึกษาวิจัยในอดีตไม่ค่อยได้สนใจเนื่องจากมัวแต่ไปค้นคว้าความรู้ที่จะเป็นการแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นมาในองค์การ ซึ่งปัญหามักจะมาจากจุดอ่อน สิ่งที่เป็นจุดแข็งจึงถูกละเลย
การแก้ปัญหาในอดีตที่ผ่านมานั้นมองในแบบชั้นเดียวและเป็นทางตรงคือ หาสาเหตุแล้วเสนอวิธีแก้ไข แต่ใน POS มุมมองเป็นแบบ Positive Spiral คือมีหลายระดับและหลายเหตุ

ส่วนมุมมองอีกอย่างหนึ่งคือ การมุ่งเน้นศึกษาวิจัยความรู้เกี่ยวกับด้านบวกของปรากฏการณ์ในองค์การ โดยเฉพาะอย่างยิ่งความเป็นเลิศที่แตกต่างออกไปจากความคาดหวัง เช่น ความคาดหวังนั้นคือเป้าหมายในการผลิต ทำอย่างไรจึงจะทำให้ผลผลิตที่ได้นั้นสูงเกินเป้าหมายและมีผลทางบวกอย่างอื่นๆ ตามมาด้วย ไม่ว่าจะเป็นประเด็นภาวะผู้นำ การทำงานกลุ่ม อารมณ์ของพนักงาน ฯลฯ

O – Organizational การค้นคว้าวิจัยแนวทางของ POS อยู่ในบริบทขององค์การ เพื่อที่จะอธิบาย ทำนาย และควบคุมสิ่งต่างๆ ที่เกิดขึ้นมาเป็นปรากฏการณ์ในองค์การ ซึ่งในอดีตที่ผ่านมานั้นปรากฏการณ์ที่เกิดในองค์การแต่เป็นด้านบวกมักจะถูกละเลย

เช่น การลดขนาดขององค์การซึ่งไปสัมพันธ์กับฐานะทางการเงินของบริษัทมีผลดีอย่างไรต่อพนักงานบ้าง แทนที่จะวิจัยหาแต่ผลร้ายที่มีต่อพนักงาน
หรือ การมุ่งใช้แนวทางพัฒนาจุดเด่นทำให้เกิดผลิตภาพดีขึ้นอย่างไรในองค์การด้านต่างๆ ไม่ว่าจะเป็น ด้านภาวะผู้นำ การสื่อสารในองค์การ กำไร ฯลฯ

S – Scholarship ในอดีตที่ผ่านมาเรื่องราวของ ความสุข ความมีประสิทธิผล การอยู่ดีมีสุข การทำงานที่มีความหมาย ฯลฯ เหล่านี้มักจะเป็นความรู้ที่ได้มาจากวิธีการอื่นที่ไม่ใช่วิธีการทางวิทยาศาสตร์ ส่วนมากมักจะเป็นการคิดสรุปเอาเองจากประสบการณ์ของผู้รู้ ผู้ที่ประสพความสำเร็จมาก่อน ซึ่งเรามักจะได้อ่านจากหนังสือที่พิมพ์จากข้อเขียนบันทึกของบรรดาผู้ประสพความสำเร็จในด้านต่างๆ เมื่อเขาเกษียณแล้ว

อย่างไรก็ตามประสบการณ์ของเขาเหล่านั้นเป็นข้อมูลที่มากจากมุมมองด้านเดียว และเป็นข้อมูลเพียงชุดเดียวของเขาเท่านั้นเอง

POS เป็นการค้นคว้าวิจัยจากข้อมูลที่มาจากการสังเกตในสถานการณ์จริง (Empirical) มีระบบการสุ่มตัวอย่าง มีการตรวจสอบเครื่องมือให้มีความน่าเชื่อถือ (Reliability) และความตรง (Validity) มีขั้นตอนของการศึกษาแบบวิทยาศาสตร์

ช่องว่างที่ยังไม่ได้เติมให้เต็มของ POS

เมื่อได้เรียนรู้แนวทางของนักวิชาการ POS แล้วจะรู้สึกได้เลยว่า เน้นมุมมองด้านบวกจนเกินไปอีกเช่นกัน จึงเป็นเรื่องที่ต้องขบคิดไตร่ตรองตามประสาคนยึดมั่นในทางสายกลาง ผมคิดว่า โลกเรานั้นมีลักษณะดังที่พุทธศาสนากล่าวว่า โลกธรรม 8 คือ มีของคู่อยู่ในโลกเสมอ เช่น มีลาภ คู่กับ เสื่อมลาภ มียศ คู่กับ เสื่อมยศ มีสรรเสริญ คู่กับ นินทา มีสุข คู่กับ มีทุกข์

ดังนั้นการวิเคราะห์สถานการณ์ในองค์การจำเป็นต้องพิจารณาทุกด้านคือ ทั้งด้านบวกที่ POS เสนอ ด้านลบตาม Medical Model แบบเดิมที่เรามองหาจุดอ่อนหรือปัญหาเพื่อการแก้ไข และแม้แต่ที่ไม่เป็นทั้งบวกและลบก็น่าจะต้องนำมาเป็นส่วนหนึ่งของการวิเคราะห์ด้วย นอกจากนั้นวิธีการวิเคราะห์ต้องเป็นเชิงพหุลักษณ์ คือตัวแปรสาเหตุอาจจะมาจากหลายทิศทางพร้อมๆ กันส่งผลกระทบต่อตัวแปรตาม

นอกจากนั้นในความเป็นจริงของการทำงานตามองค์การต่างๆ ยังมีประเด็นสำคัญที่มีผลอย่างมากต่อพฤติกรรมทั้งภายนอกและภายในของพนักงานในองค์การ ประเด็นที่ว่านั้นได้แก่ผลกระทบที่มาจากสิ่งแวดล้อมในการดำเนินงานทางธุรกิจขององค์การ

ถ้าสถานการณ์ทางเศรษฐกิจของโลกหรือของประเทศกำลังตกต่ำทำให้บริษัทขาดทุนทางธุรกิจขนาดหนักจนต้องมีการให้พนักงานออกเพื่อลดค่าใช้จ่าย พนักงานทุกคนย่อมจะรู้สึกหวาดหวั่น ไม่มีทางที่จะมีความสุขได้
ในทางตรงกันข้ามถ้าบริษัทมีผลการดำเนินงานดีมาก มีกำไรมาก พนักงานย่อมรู้สึกมีความสุข

ที่ผมทักท้วงมานี้เจตนาเพียงต้องการให้เห็นว่า ไม่ใช่ POS เท่านั้นหรอกที่จะเป็นยาวิเศษให้กับนักวิชาการนำไปใช้ในการทำงานพัฒนาองค์การ อย่าคิดเพียงพัฒนาด้านบวกหรือจุดแข็งของพนักงานเพียงด้านเดียวแล้วจะทำให้ทุกอย่างสำเร็จไปหมด

สิ่งที่นักวิชาการควรกระทำคือ นำเอาแนวคิดของ POS เข้ามาร่วมกับแนวคิดอื่นๆ ในการพัฒนาองค์การ ซึ่งจังหวะที่เหมาะสมกับการนำมาใช้น่าจะเป็นขณะที่องค์การมีการดำเนินการทางธุรกิจเป็นปกติดี หรือประสพความสำเร็จดี ไม่มีปัญหารุนแรงใดๆ ที่จะทำให้เกิดความระส่ำระสาย การเริ่มต้นในระยะปกติ หรือระยะที่กำลังประสพความสำเร็จ ซึ่งไม่ต้องพะวงกับการแก้ปัญหาจะทำให้การพัฒนาจุดแข็งให้เป็นฐานรากของวิสัยทัศน์มีความเป็นไปได้ในสายตาของพนักงาน

น่าเสียดายที่ระยะที่องค์การดำเนินธุรกิจได้ดีนั้น ผู้คนที่ทำงานในองค์การมักจะประมาทและไม่ยอมรับความเปลี่ยนแปลง

ข้อควรระวังที่สำคัญอย่างหนึ่งเฉพาะปัญหาของวัฒนธรรมไทยคือ คนไทยยึดถือค่านิยมการถ่อมตน เราไม่คุ้นเคยกับการนำเอาแนวคิดเชิงบวก ด้านดี ความสำเร็จ ของตนเองมาประกาศให้คนอื่นรู้ด้วย เราเกรงว่าจะถูกหมั่นไส้ จึงอยู่เฉยๆ ดีกว่า กลายเป็นอุปสรรคในการใช้แนวคิด POS ในการจัดการกับการเปลี่ยนแปลงองค์การได้

ครั้งหนึ่งผมเคยนำเอาแนวคิดสุนทรียแสวงหา (Appreciative Inquiry: AI) ไปทดลองใช้ในการพัฒนาองค์การของบริษัทหนึ่ง เราเริ่มต้นด้วย Discovering Process คือการแลกเปลี่ยนความรู้สึก ความคิดของตนเองที่มีประสบการณ์กับความสำเร็จ จุดแข็งของกิจกรรมบริษัทที่ผ่านมาในอดีต
ผู้อำนวยการฝ่ายได้เล่าความรู้สึกอย่างภูมิใจในความสำเร็จของงานส่วนที่เขาดำเนินการไป แต่ผู้ใหญ่ของอีกฝ่ายหนึ่งซึ่งทำงานสัมพันธ์กันอดไม่ได้ที่จะเอ่ยถึงผลเสียที่เขาได้รับจากความสำเร็จของฝ่ายแรก

แม้ว่าผมจะทำหน้าที่กรรมการตัดบททันทีมิให้มีการอภิปรายต่อไปอีก แต่ บรรยากาศการร่วมกันมองความสำเร็จร่วมกันก็ชืดชาไปทันที กว่าความรู้สึกร่วมและไว้วางใจที่จะพูดแล้วไม่เป็นอันตรายจะกลับมาคึกคักอีกครั้งต้องใช้เวลาสักพักหนึ่ง

วิธีป้องกันเหตุการณ์อย่างนี้มิให้เป็นอุปสรรคต่อการแลกเปลี่ยนความเห็นกันเมื่อจะใช้วิธีนี้เป็นพาหะวิธีนำการเปลี่ยนแปลงคือ การให้ผู้เข้ากิจกรรมเรียนรู้หลักการของ POS และฝึกหัดการรับรู้ด้านดีเสียก่อน และการแจ้งกติกาการอภิปรายกลุ่มก่อนว่า ผู้นำสัมมนาจะต้องหยุดการอภิปรายของผู้ที่แสดงความเห็นในทางลบทันที

เมื่อผ่านขั้นแรกของ AI คือ Discovering Process ไปแล้ว การดำเนินงานในขั้นต่อๆ ไปคือ Dreaming สร้างวิสัยทัศน์ร่วมกัน, Designing ออกแบบแนวทาง โครงสร้างการจัดระบบงาน วางแผนการณ์ไปสู่วิสัยทัศน์, Delivering การวางแผนปฏิบัติการของแต่ละส่วนงาน จะไม่ยาก ความยากอยู่ที่ขั้นแรกเท่านั้นว่าจะทำให้ร่วมใจกันแลกเปลี่ยนประสบการณ์ดี ความสำเร็จที่ผ่านมาได้อย่างไร

1 - Cameron, K.S., Dutton, J.E. & Quinn, R.E. (2003). Foundations of Positive Organizational Scholarship, Positive Organizational Scholarship: Foundations of a New Discipline. San Francisco: Berrett-Koehler Publishers, Inc.

Create Date : 06 เมษายน 2552

5 comment

Last Update : 6 เมษายน 2552 21:37:48 น.

Counter : 2112 Pageviews.

Share
Tweet

1 2 3 4 5 6 7

sithichoke

Location :

[Profile ทั้งหมด]

ฝากข้อความหลังไมค์

Rss Feed

ผู้ติดตามบล็อก : 16 คน [?]

Webmaster - BlogGang

[Add sithichoke's blog to your web]

Bloggang.com