สวนรุกขชาติมวกเหล็กและน้ำตกมวกเหล็ก อยู่ห่างจากสระบุรีประมาณ 37 กิโลเมตร ไปตามถนนมิตรภาพ ทางเข้าซ้ายมือตรงข้ามกับร้านขายผลิตภัณฑ์ขององค์การส่งเสริมกิจการโคนมแห่งประเทศไทย (อ.ส.ค.) สวนรุกขชาตินี้มีเนื้อที่ 375 ไร่ ครอบคลุมพื้นที่ระหว่างอำเภอมวกเหล็ก จังหวัดสระบุรี กับอำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา มีลำธารซึ่งมาจากต้นน้ำในอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ไหลผ่านลงสู่แม่น้ำป่าสัก ซึ่งเป็นเส้นกั้นเขตระหว่างสองจังหวัดดังกล่าว ในลำธารมีแก่งหินลดหลั่น เป็นน้ำตกชั้นเล็ก ๆ บริเวณสองฟากของลำธารมีสะพานแขวน และพันธุ์ไม้ดอก ไม้ประดับต่าง

     ประวัติความเป็นมาเดิม เป็นสถานีทดลองปลูกพรรณไม้ของกรมป่าไม้ จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2497 ได้จัดตั้งเป็นวนอุทยานมวกเหล็ก เพื่ออนุรักษ์พรรณไม้ในพื้นที่ป่าดงพญาเย็น ซึ่งเป็นผืนป่าที่มีความอุดมสมบูรณ์ในอดีต จะสังเกตุเห็นได้จากสภาพป่าในบริเวณสวนรุกขชาติมวกเหล็กที่ยังคงมีพรรณไม้ ขนาดใหญ่หลงเหลืออยู่เป็นจำนวนมาก ต่อมามีการปรับปรุงส่วนราชการเพื่อความเหมาะสมจึงและ้เปลี่ยนชื่อเป็นสวน รุกขชาติมวกเหล็ก เพื่อทำหน้าที่ในด้านการอนุรักษ์และปลูกรวบรวมพรรณไม้เพื่อการศึกษาวิจัย และใช้เป็นสถานที่สำหรับพักผ่อนหย่อนใจของประชาชน

     สวนรุกขชาติมวกเหล็ก มีพื้นที่ประมาณ 115 ไร่ ตั้งอยู่ในเขตตำบลมิตรภาพ อำเภอมวกเหล็ก จังหวัดสระบุรี และ ตำบลพญาเย็น อำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา โดยมีลำธารน้ำตกมวกเหล็กซึ่งมีต้นกำเนิดมาจากอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่เป็นแนว แบ่งเขตตามธรรมชาติและไหลผ่านตอนกลางของพื้นที่ ปัจจุบันสวนรุกขชาติมวกเหล็ก เป็นหน่วยงานที่อยู่ในความรับผิดชอบของ สำนักหอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม สวนรุกขชาติมวกเหล็กเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญและเป็นที่รู้จักกันดี จนได้รับการประกาศให้เป็นแหล่งธรรมชาติอันควรอนุรักษ์ให้เป็นมรดกท้องถิ่น ลำดับที่ 63 จากจำนวน 236 แห่ง ในพื้นที่ 62 จังหวัดทั่วประเทศ ตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2532 จำนวนนักท่องเที่ยวที่มาใช้บริการมีปีละกว่า 3 แสนคน และมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง

     ลักษณะภูมิประเทศ

     พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ราบ อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 240 เมตร โดยเฉพาะในเขตอำเภอมวกเหล็ก จังหวัดสระบุรี สำหรับในเขตอำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา มีลักษณะเป็นเนินเขาเตี้ยๆ ทิศทางด้านลาดอยู่ทางทิศตะวันตก ในตอนกลางของพื้นที่มีลำธารมวกเหล็กไหลผ่านเข้ามาทางทิศใต้ และไหลออกไปทางทิศเหนือ มีลำห้วยเล็กๆทางทิศตะวันตกและไหลมาบรรจบกับลำธารมวกเหล็กทางทิศตะวันออก สภาพป่าเป็นป่าดิบแล้ง ลักษณะดินเป็นดินร่วนผสมลูกรังและมีหินโผล่

     จุดเด่นที่น่าสนใจ

     น้ำตกมวกเหล็ก ตั้งอยู่บริเวณตอนกลางของพื้นที่ เป็นน้ำตกที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักของนักท่องเที่ยวทั่วไป มีต้นกำเนิดมาจากป่าในเขตอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ มีน้ำไหลตลอดปีและเป็นแนวแบ่งเขตตามธรรมชาติระหว่างจังหวัดสระบุรีกับ จังหวัดนครราชสีมา บริเวณสองฝั่งลำธารมีพรรณไม้นานาชนิดขึ้นอยู่เป็นจำนวนมากเช่น โสกน้ำ ไคร้ย้อย พะวา บางชนิดมีขนาดสูงใหญ่อายุกว่า 100 ปี เช่น ยางนา ตะเคียนทอง กระบาก มะหาด สามารถนั่งพักผ่อนชมน้ำตกหรือลงเล่นน้ำได้ตลอดทั้งวัน

     สะพานมวกเหล็ก-ปากช่อง มีลักษณะเป็นสะพานแขวนข้ามลำธารมวกเหล็กเชื่อมอำเภอมวกเหล็ก จังหวัดสระบุรี กับ อำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา ซึ่งมีอยู่ 2 แห่ง ทางด้านเหนือและใต้ของน้ำตกมวกเหล็ก นักท่องเที่ยวสามารถชมธรรมชาติและถ่ายภาพของน้ำตกมวกเหล็กจากสะพานได้อย่าง สวยงาม

     สวนสักทอง เป็นสวนป่าไม้สักทอง(Tectona grandis L.f.) ที่ได้ปลูกขึ้นตั้งแต่ระยะเริ่มแรกที่เป็นสถานีทดลองปลูกพรรณไม้ มีอายุกว่า 50 ปี เป็นสวนป่าไม้สักทองที่มีลักษณะดี สมควรอนุรักษ์ไว้เป็นแม่พันธุ์ในการเก็บเมล็ดขยายพันธุ์

     ปฏิมากรรมรากไม้ เป็นการสร้างสรรของธรรมชาติที่ทำให้ ต้นไม้ต้องปรับตัวและสร้างความมั่นคงแข็งแรงให้กับตัวเองในภาวะที่ต้องขึ้น อยู่ริมน้ำที่เปราะบางต่อการเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติ เช่น ลมพายุ การไหลบ่าของน้ำในฤดูฝน ต้นไม้ต้องสร้างระบบรากที่แผ่ขยายเพื่อยึดเกาะดินที่อ่อนนุ่มไม่แข็งแรงให้ สามารถทรงตัวและดำรงชีวิตอยู่ได้

     กิจกรรมและแนวทางการพัฒนาสวน

     เพื่อให้สวนรุกขชาติมวกเหล็กบรรลุตามวัตถุประสงค์และสอดคล้องกับยุทธศาสตร์ของ จังหวัดสระบุรี ในการส่งเสริมและการพัฒนาการท่องเที่ยวให้สอดคล้องกับกลุ่มเป้าหมายเฉพาะ (Niche Market) จำเป็นต้องปรับปรุงและพัฒนาสวนสวนรุกขชาติมวกเหล็ก ให้มีศักยภาพเพียงพอที่จะสามารถให้บริการทั้งในด้านวิชาการและการพักผ่อน หย่อนใจได้อย่างมีประสิทธิภาพ

     โดยการสำรวจออกแบบทางภูมิสถาปัตย์ เพื่อให้การใช้ประโยชน์พื้นที่เป็นไปอย่างเหมาะสมมีประสิทธิภาพ ผสมกลมกลืนกับธรรมชาติที่มีอยู่เดิม จัดสร้างสิ่งปลูกสร้าง ปรับปรุงภูมิทัศน์และสิ่งแวดล้อม สำรวจจัดทำข้อมูลพรรณไม้ เพื่อนำข้อมูลที่เป็นประโยชน์มาสื่อคุณค่าให้กับนักท่องเที่ยวและผู้ที่เข้า มาศึกษาเรียนรู้เกี่ยวกับพรรณไม้ จัดทำป้ายชื่อและสื่อคุณค่าของพรรณไม้เพื่อให้นักท่องเที่ยวและผู้ที่สนใจ ได้รับความรู้เกี่ยวกับพรรณไม้

     ซึ่งจะช่วยปลูกจิตสำนึกให้เห็นคุณค่าและความสำคัญของพรรณไม้ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม จัดทำเอกสารเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ เพื่อแนะนำข้อมูลเบื้องต้นเกี่ยวกับสวนรุกขชาติมวกเหล็กและเผยแพร่ความรู้ ที่เป็นประโยชน์เกี่ยวกับพรรณไม้ และประสานความร่วมมือกับท้องถิ่น เพื่อให้การดำเนินการในด้านต่างๆของสวนรุกขชาติมวกเหล็ก สอดคล้องกับแนวทางการพัฒนาและความต้องการของชุมชน ทิศทางการดำเนินงานของสวนรุกขชาติมวกเหล็ก จึงต้องประสานความร่วมมือกับท้องถิ่นอย่างใกล้ชิด

     สวน รุกขชาติมวกเหล็กยังได้จัดแสดงนิทรรศการทั้งแบบถาวรและหมุนเวียนเพื่อให้ ความรู้เกี่ยวกับพรรณไม้ จัดทำข้อมูลเกี่ยวกับชื่อของพรรณไม้ ทั้งชื่อพื้นเมือง ชื่อวิทยาศาสตร์ การใช้ประโยชน์ การขยายพันธุ์ การปลูกการบำรุงดูแลรักษาและเกร็ดความรู้ที่เป็นประโยชน์อื่นๆที่เกี่ยวข้อง กับพืช เพื่อให้นักท่องเที่ยวได้รับความรู้และรู้จักพรรณไม้ชนิดต่างๆ ได้ดียิ่งขึ้น

     พรรณไม้ในสวน

     สภาพ ธรรมชาติของสวนรุกขชาติมวกเหล็กเดิมเป็นป่าดิบแล้งที่มีลำธารไหลผ่าน และเป็นส่วนหนึ่งของป่าดงพญาเย็น จำนวนพรรไม้ที่ขึ้นอยู่ตามธรรมชาติที่ยังหลงเหลืออยู่และพรรณไม้ที่ปลูกรวบ รวมไว้เพื่อการศึกษามีอยู่มากกว่า 440 ชนิด พรรณไม้เหล่านี้มีทั้งไม้ที่มีค่าทางเศรษฐกิจ พืชสมุนไพร พรรณไม้ในวรรณคดี พรรณไม้ในพุทธประวัติ พรรณไม้หายากใกล้สูญพันธุ์ และมีพรรณไม้ส่วนหนึ่งเป็นไม้ต่างประเทศที่เน้นปลูกเพื่อความสวยงาม

     การคมนาคม

     การเดินทางไปเที่ยวชมสวนรุกขชาติมวกเหล็ก สามารถเดินทางได้ทั้งทางรถยนต์และรถไฟ ซึ่งอยู่ห่างจากกรุงเทพฯ เพียง 135 กม.

     เดินทางโดยรถยนต์ ตามถนนพหลโยธิน (ทางหลวงหมายเลข1) ถึงตัวเมืองสระบุรีแล้วเลี้ยวขวาไปตามถนนมิตรภาพ (ทางหลวงหมายเลข 2) ถึงแยกอำเภอมวกเหล็กเลี้ยวซ้ายประมาณ 500 เมตร จะเห็นป้ายสวนรุกขชาติมวกเหล็กอยู่ทางขวามือ หากจะใช้บริการรถยนต์โดยสารประจำทาง ก็มีทั้งรถยนต์ บขส.สายภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีจุดรับส่งอยู่ไม่ไกลจากทางเข้าสวนรุกขชาติ หรือโดยสารรถตู้จากอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ

     เดินทางโดยรถไฟ สายภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ลงที่สถานีรถไฟมวกเหล็กและนั่งรถรับจ้างมาที่สวนรุกขชาติมวกเหล็ก ระยะทางประมาณ 3 กม.

     สิ่งอำนวยความสะดวก บริเวณ หน้าสวนรุกขชาติมีลานจอดรถ สามารถจอดได้ประมาณ 100 คัน มีศาลาพักร้อน ร้านค้าจำหน่ายอาหารและเครื่องดื่มประมาณ 15 ร้าน และมีห้องสุขาไว้บริการอย่างเพียงพอ

สถานที่ติดต่อ สวนรุกขชาติมวกเหล็ก
อ. มวกเหล็ก จ. สระบุรี
18180
หัวหน้าสวน นายปิยชาติ ไตรสารศรี
มือถือ: 06-7818766

ข้อมูลโดย การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย สำนักงานภาคกลางเขต 7