① เมื่อไม่นานมานี้ ได้มีโอกาสไปเรียนรู้ไอคิโด เป็นการเริ่มต้นเรียนรู้สิ่งใหม่ก็ไปเริ่มต้นที่พื้นฐานกันเหมือนกับนักเรียนในคลาสคนอื่นๆ บางคนถึงจะเพิ่มเริ่มแต่มีพื้นฐานทางด้านกีฬามาก่อน สามารถเรียนรู้ได้เร็ว บางคนไม่สามารถทำได้หรือทำได้ช้า ทานิกาว่าเซนเซ กลับบอกว่า "ที่ทำไม่ได้นักเรียนไม่ผิด แต่เป็นคนสอนที่ผิดเพราะไม่สามารถสอนให้ดีได้"

คำพูดนี้ทะลุทะลวงมาก... คนไทยอาจคิดที่ว่า "ทำดีไม่ได้-ทำได้ไม่ดี ครูเป็นคนผิด" ว่เป็นแค่การพูดเล่นๆ แต่แนวคิดตรงนี้คนญี่ปุ่นจริงจังครับ

คำพูดนี้ทำให้เกิดภาพทับซ้อนขึ้นมาในหัว เป็นเรื่องการซ้อมยูโดเมื่อ2ปีที่แล้วที่โคโดกัง ผมได้มีโอกาสอยู่ในการซ้อม ที่มีหญิงไทย4คนไปซ้อมที่โคโดกัง และในการซ้อมครั้งนั้น มีเซนเซดั้ง6เป็นคนสอนในคลาสนั้น โดยมีโอซาว่าเซนเซดั้งสิบนั่งสังเกตุการณ์อยู่

การเรียนการสอนดำเนินเริ่มต้นดำเนินไปไม่นาน ถึงส่วนพื้นฐานในท่าโยโกอุเกมิ (ตบเบาะด้านข้าง) โอซาว่าเซนเซนั่งดูอยู่นาน แล้วคงจะทนไม่ไหว ได้ลุกขึ้นยืนและเอาไม้เท้าค่อยๆเขยิบเดินเข้าไปด่าเซนเซดั้ง6 "สอนยังไงให้ตบเบาะออกมาแบบนี้!!! เด็กๆอุตส่าห์เดินทางมาไกล มาถึงต้นกำเนิดยูโดแล้ว ถ้ากลับประเทศไทยไปแล้วได้พื้นฐานการตบเบาะผิดๆแบบนี้ เสียยี่ห้อและเสียดายที่ดันด้นมาโคโดกัง" จากนั้นโอซาว่าเซนเซ ที่ได้ชื่อว่าเป็นเทพเจ้าท่าขาของโคโดกัง ก็ดำเนินการสอนด้วยตนเองโดยที่มีเซนเซ6ดั้งเป็นลูกมือ ตรงนี้ตอกย้ำว่า "คนไม่รู้ไม่ผิด แต่คนที่รู้แล้วไม่สอนให้ดีต่างหากเป็นคนผิด"

② ยูโดไม่ได้เป็นแค่กีฬา แต่ยังแฝงไว้ด้วยจิตวิญญาณ ขนมธรรมเนียม วัฒนธรรม ของญี่ปุ่นเอาไว้ด้วย หนึ่งในนั้นมีเรื่องความสำคัญของเวลาแทรกตัวอยู่ด้วย

แรกสุดของเรื่องเวลา ตั้งใจที่จะมาซ้อมมั้ย? ของที่เราตั้งใจจะทำ เราใส่ใจมัน และต้องมาให้ทันเวลา ทันเวลาไม่พอต้องมาก่อนเวลาเพื่อเตรียมตัวด้วย ตลอดระยะเวลาสองปีกว่าที่ผมซ้อมที่โคโดกัง น่าจะเคยไปสายแค่ครั้งเดียว คือวันแรกสุดที่เริ่มเรียน (เพราะครั้งถัดๆไป ถ้าคิดว่าไปแล้วสาย ผมกลับบ้านทันที 555)

เรื่องถัดไป ขณะซ้อม โคโดกังไม่ใช่7/11 ที่จะเปิด24ชั่วโมง การซ้อมมีบางส่วนซ้อมคนเดียวได้ และบางส่วนต้องซ้อมเป็นคู่ รวมถึงอีกหลายๆส่วนต้องซ้อมเป็นหมู่คณะ คนๆนึงจะไปดึงหรือถ่วงเวลาของคู่ซ้อมหรือถ่วงเวลาของคนทั้งกลุ่มไม่ได้ ซ้อมคือซ้อม เซนเซสอนคือสอน ตั้งใจเรียนรู้ คุยกันเล่นกันไม่มีครับ เซนเซเรียกให้ทำคือทำทันที ไม่ต้องเหนียมอายอิดๆออดๆ มันเปลืองเวลาครับ เซนเซสอนไม่ฟังพอให้ทำ ทำไม่ได้ ไม่รู้เรื่องแม่งโคตรเสียเวลาส่วนรวมสุดๆ น้อยครั้งที่จะมีเหตุการณ์แบบนี้เกิดขึ้น นักเรียนทุกคนเข้าใจคำว่าเวลา เพราะทุกๆคนรวมทั้งอาจารย์ทุกๆท่าน ทำให้ดูเป็นตัวอย่างในเรื่องเวลา เริ่ม17:30คือเริ่มจริงๆ เลิก19:00 ก็ตรงเวลาเป๋ะๆ

เอาตรงๆ ทุกเบาะที่ผมไปซ้อม ผมมีความรู้สึกกระสับกระส่ายถ้าถึงเวลาซ้อมแล้วท่านอื่นๆ ยังนั่งรอฤกษ์ หรือจะรอใครมาตัดริบบิ้นก่อนแล้วค่อยซ้อม ผมมั่นใจว่าในกลุ่มคนที่รอฤกษ์ซ้อมนั้นยังมีบางท่านที่อยากซ้อมจนตัวสั่นเหมือนผม แต่ด้วยวัฒนธรรม(บ้าๆบอๆ) เลยต้องอดทนนั่งรอกันไป... แต่ผมขอไม่รอนะครับ

ถัดมา ซ้อมแต่บนเบาะ มาเจอกันค่อยซ้อม มันไม่พอนะครับ (นอกจากเราจะกินอยู่บนเบาะทั้งวันทั้งคืน) เวลาฝึกซ้อมบนเบาะมันน้อย เพื่อไม่ถ่วงคู่ซ้อมสมควรที่จะต้องเอากลับมาทำเป็นการบ้านด้วย ตัวอย่างเช่นการเข้าท่าอะไรซักท่า คนที่ไม่เป็นเลยจะให้เข้าท่าได้มันต้องใช้เวลาในการฝึกฝน เอาไม่เป็นมาเข้าคู่กับไม่เป็นเพื่อหาจุดเริ่มต้นของท่า จากนั้นเปิดโอกาสให้ทั้งคู่เข้าท่า มันกินเวลานานกว่าท่าจะได้ ถ้าเราเอากลับเป็นการบ้านมาฝึกซ้อมคนเดียวขยับเข้าท่าซัก300ครั้ง มือกับขาจะเริ่มคล่องขึ้น จากนั้นกลับไปเข้าคู่ให้เซนเซปรับท่าให้จะไปได้เร็วขึ้น ไม่เสียเวลาอันมีค่าในการฝึกซ้อม

③ ความสะอาดยกปรัชญายูโดอีกครั้ง "เซเรียวกุเซโย จิตะเกียวเอ" ประสิทธิภาพสูงสุด เพื่อความผาสุขของปวงชน แปลได้ไม่สละสลวยแต่ใจความอีกมุมนึงคือทำตนเองให้ดีก่อนแล้วก็ไปทำเพื่อสังคม

เอาความสะอาดของตนเองก่อน สะอาดทั้งกายสะอาดทั้งใจ ก่อนการซ้อมเล็บตัดยัง? ชุดสะอาดมั้ย? เรื่องตัดเล็บมันมีเรื่องของความปลอดภัยของตนเองและเรื่องความเอาใจใส่ การเตรียมพร้อมก่อนที่จะมาซ้อม (ใครเคยเล็บฉีกจากการซ้อมจะเข้าใจ)

เรื่องชุด ที่โคโดกังใส่เฉพาะชุดสีขาว ผู้ชายไม่มีเสื้อด้านใน ผู้หญิงเสื้อด้านในเป็นสีขาว แล้วต้องแต่งตัวเรียบร้อยตลอดเวลาที่อยู่บนเบาะ เคยเห็นรูปถ่ายบ่อยๆที่ถอดชุดยูโดออกแต่ยังใส่สายคาดเอวเอาไว้แล้วถ่ายรูป ถ้าจะถ่ายรูปโชว์หุ่นก็อย่าคาดสาย ถ้าจะโชว์สายว่ากูสายดำ กูน้ำตาล หรือว่าจะสีอะไรก็ตาม ก็ใส่ชุดให้มันเรียบร้อยก่อนที่จะถ่ายรูป เพราะการแต่งตัวไม่เรียบร้อย ยิ่งสายสูงขึ้นไปเท่าไหร่มันยิ่งดูไม่ดีมากขึ้นเท่านั้น

ตัวเราสะอาดไม่พอ โดโจและบรรยากาศการฝึกซ้อมต้องสะอาดด้วย หลายๆโดโจในญี่ปุ่นที่ผมมีโอกาสไปฝึกซ้อม บางที่ก่อนการซ้อมจะมีเวรทำความสะอาด บางที่ก็หลังการซ้อมทำความสะอาด คนที่ทำความสะอาดมีทั้งเด็กตัวเล็กๆ เป็นการปลูกฝังเรื่องวินัยไปในตัว หรือแม้แต่นักกีฬาทีมชาติญี่ปุ่นเป็นคนทำความสะอาดเบาะก็เคยเห็นมาแล้ว ไม่ได้ทำเอาหน้าถ่ายรูปแล้วจบ แต่เป็นความเคยชินจากการฝึกซ้อมซึมซับวัฒนธรรมยูโดมาตั้งแต่เด็กๆซะมากกว่า

อย่าทำตัวมือไม่พายเอาเท้าราน้ำ โดโจถือเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ พวกไม่ช่วยเค้าทำความสะอาดแต่ยังช่วยเพิ่มความสกปรกอันนี้ยิ่งหนัก สกปรกยังไงเอาลูกชิ้นปิ้ง เอาขนมปัง หมูปิ้ง ไปกินบนเบาะ หรือการใส่รองเท้าย้ำไปบนเบาะ เป็นเรื่องที่ไม่สมควรเกิดขึ้นอย่างยิ่ง

ถัดมาเป็นเรื่องรองเท้า ถือเป็นวัฒนธรรมที่พบเห็นได้ทั่วไปทั้งในเรื่องธุรกิจของคนญี่ปุ่น สมมุติเราจะไปหาบ้านเช่า ตอนเข้าไปดูห้อง ถอดร้องเท้าแล้วเดินเข้าไป ขากลับออกมารองเท้าจะถูกหันและเรียงเป็นระเบียบเรียบร้อย ให้เราสามารถใส่ได้เลย (ใครจัดให้กูวะ!!?) ตรงนั้นเป็นเรื่องของธุรกิจและเค้าให้ความสำคัญกับลูกค้า (เพราะลูกค้าคือพระเจ้า) แต่เราไปซ้อมยูโด เราไม่ใช่ลูกค้าและไม่ใช่พระเจ้า ดังนั้นไม่มีใครมาเรียงรองเท้าให้เรานะครับ พยายามฝึกให้เป็นนิสัย ในเมื่อเรามาเรียนรู้ฝึกซ้อมศิลปะญี่ปุ่นแล้วเราก็สมควรเอาวัฒนธรรมที่ดีมาทำให้เป็นวินัยด้วย

เรื่องของรองเท้ามันยังเกี่ยวข้องกับไดอิจิอินโช (ความประทับใจแรกพบ) ใครที่มาโดโจแรกสุดที่เห็นคือด้านนอกโดโจ แล้วไปเห็นรองเท้าที่วางระเกะระกะ ความประทับใจแรกพบคือ แม่งกักขระ โสมม ไม่มีระเบียบวินัย เอาลูกกลับบ้านไม่ต้องซ้อมละ เบาะมันไม่มีระเบียบวินัย เซนเซไม่เอาใจใส่ แย่ไปหมดทุกอย่าง....เออ ไดอิจิอินโชพังทลายลงทันที สรุปแล้วการประเมินด้วยสายตาแรกสุดของยูโด ดูที่รองเท้ากับเล็บ

④ มาซ้อมคือมาซ้อม ถ้าจะมาดูไม่ต้องเปลี่ยนชุดยูโดยืนแอ็คอยู่ เกะกะชาวบ้านครับ ใส่ชุดตามสบายไปนั่งตรงโน้นไป้... เคยอยู่2ครั้งที่ผมไปชั้นเจ็ดโคโดกังด้วยชุดธรรมดา ไม่ใช่ชุดยูโด มองกันทั้งเบาะเหมือนกับการเข้าโรงอาบน้ำแล้วไม่ถอดเสื้อผ้าเข้าไป บนเบาะเป็นที่ฝึกซ้อม ไม่เกี่ยวข้องอย่าไปเกะกะ บางท่านทำตัวกลมกลืน ใส่ชุดแต่ไม่ซ้อม ... เหนื่อยมั้ยกับสิ่งที่ทำอยู่? บางท่านเซลฟี่ไม่เป็นเวลา คือว่ากาละเทศะเป็นสิ่งสำคัญครับ

ไม่มีใครเป็นมาตั้งแต่เกิด ยิ่งเรื่องของยูโดแล้วมันเกี่ยวข้องกับความขยันหมั่นเพียรและความตั้งใจในการฝึกซ้อม ยิ่งถ้าเป็นโอกาสที่ดี มีเซนเซสอนและช่วยดูท่าให้อยู่ เราต้องยิ่งตั้งใจฝึกซ้อม เมื่อไม่นานมานี้เซนเซท่านนึงที่โคโดกังได้ให้คำคมไว้ "พยายามฝึกฝนเทคนิคท่ายูโดให้เป็นสายดำ แต่พยายามให้แนวคิดกิริยามารยาทเป็นสายขาว" ถึงเราจะเก่งมีฝีมือดั้งไหนแล้วก็ตาม ในการซ้อมยูโดขอให้เราละทิ้งความทรนงตัวแล้วตั้งใจซึกษาเรียนรู้เปิดรับบทเรียนและสิ่งใหม่ๆในการสอนตลอดเวลาเหมือนกับตอนที่เราเป็นสายขาวเริ่มต้นเรียนรู้ยูโด

การซ้อมของยูโด จุดประสงค์เพื่อเรียนรู้พัฒนาตนเองและคู่ซ้อมไปพร้อมๆกัน ไม่ใช่มาหาคู่ซ้อมทุ่มเล่นคลาดเครียด หรือทุ่มโชว์ให้ใครมอง (อยากทุ่มโชว์ หาทางออกไม่ได้ก็ไปทุ่มโชว์กันในส่วนของนาเกะโนะคาตะละกัน ขากับจังหวะเอาให้ถูกด้วยละครับ)

⑤ สถานะของเซนเซกับกักเซวัฒนธรรมญี่ปุ่น ศิษย์กับอาจารย์มันมีช่องว่างอยู่แล้ว ลูกศิษย์จะเก่งเป็นแชมป์โลกก็ยังต้องเคารพเซนเซอยู่ดี

เมื่อปีที่แล้วที่ไปซ้อมโคโดกัง ได้มีโอกาสไปทานข้าวกับเซนเซ รุ่นพี่และเพื่อนๆ ระหว่างที่กำลังเมา (ผมไม่เมานะครับ) รุ่นพี่ (ที่เมาอยู่) ได้เน้นย้ำการวางตัวให้กับรุ่นน้องที่เพิ่งมาครั้งแรกฟัง ศิษย์กับอาจารย์จะมาตีซี้สนิทเล่นหัวกันเป็นเพื่อนไม่ได้ ยิ่งตอนที่อยู่บนเบาะ มันมีกรอบระเบียบวินัยอยู่ จะแกล้งตีซี้เพื่อหาผลประโยชน์ในการฝึกซ้อมไม่ได้ แต่นอกเบาะตรงนี้ขึ้นอยู่กับความสนิทสนมชอบคอและความใจกว้างของเซนเซแต่ละท่านว่าจะเปิดรับลูกศิษย์ได้ขนาดไหน ดังนั้นในโดโจและนอกโดโจแยกกันให้ออกและวางตัวให้ถูก

ในโดโจเรื่องความสูงต่ำระหว่างศิษย์อาจารย์ ร่วมถึงการเคารพสายที่สูงกว่าต่ำกว่า มันละเอียดอ่อน ไม่ใช่แค่การทำซาเรเคารพกันที่ไหนก็ได้

โชเม็งบางที่จะเป็นศาลเจ้า บางที่เป็นหิ้งพระ บางที่เป็นรูปภาพคาโน่ จิโกโร่เซนเซ การทำความเคารพทั้งหมด เราจะไม่เอาก้นหันไปทางโชเม็ง ออกนอกเรื่องไปเป็นเรื่องนาเกะโนะคาตะซักเล็กน้อย ช่วงที่เราพักเซ็ทในทุกๆเซ็ท ที่เราเดินกลับไปปรับเครื่องแต่งกายทุกๆครั้ง ตอนที่หันกลับมาแสดงเซ็ทถัดไป การหันเราก็จะไม่หันตูดผ่านทางโชเม็งเช่นกัน (มีคลิปอบรมการสอบคาตะผ่านไปหมาดๆหลายคลิปเลย ใครมีคลิปลองดูครับหันถูกหันผิดก็เป็นเรื่องที่ผ่านมาแล้ว ถ้าท่านที่รู้ว่าหันผิดก็ปรับเปลี่ยนแก้ไขให้ถูกต้องคราวหน้าด้วยครับ)

เรารู้แล้วว่าตอนเคารพกันทั้งคู่จะต้องไม่หันตูดไปทางโชเม็ง แต่ยังมีรายละเอียดอีกเล็กน้อย ถ้าเราเป็นโชเม็ง คือเรายืนหันเอาตูดใส่โชเม็งแล้วมองออกมา ทางซ้ายมือของเราจะเป็นตำแหน่งของสายที่สูงกว่าหรือตำแหน่งที่อาจารย์อยู่ ส่วนทางด้านขวามือของเราจะเป็นตำแหน่งของสายที่ต่ำกว่า ทะเล่อทะล่าไปคุกเข่าเคารพกันแต่อยู่ผิดฝั่ง ที่ไทยไม่เป็นไร แต่ถ้าอยู่โคโดกัง โดยด่าครับ แต่ผมไม่โดนด่านะครับ555 เค้าด่าสายสูง เค้าตำหนิอาจารย์ (คนไม่รู้ไม่ผิด แต่คนรู้แล้วไม่บอกถือว่าผิด)

⑥ จิตะเกียวเอคงเป็นประเด็นสุดท้ายในวันนี้ ไม่อยากเยอะ (เพราะมันละเอียดอ่อน)

คาโน่เซนเซ (ปรมาจารย์เรียนจบทางด้านปรัญชามา) ได้ให้ความหมายของจิตะเกียวเอว่าคือ "mutually beneficial relations" เตื้อหาจริงๆยาวหลายหน้ากระดาษ ขอสรุปสั้นๆคือ ความสามัคคีร่วมแรงรวมใจกันเพื่อประโยชน์ของส่วนรวมเป็นที่ตั้ง โดยคาโน่ชิฮั่งได้เน้นเรื่องการเอาไปปฏิบัติมากกว่าที่จะเอาคำพูดสวยหรูตรงนี้วางทิ้งไว้บนหิ้งเพื่อให้คนวางเอาไว้ดูดี

ความสามัคคี ร่วมแรงรวมใจ!!! เออไม่มีความเห็น (ออกความเห็นเป็นเรื่องชิงดีชิงเด่น ขัดแข้งขัดขาแทนได้มั้ย?)

ประสิทธิภาพร่วมกัน อันนี้ก็พูดยาก ยกเป็นตัวอย่างในการเรียนรู้แทนละกัน - เด็กๆสายขาวเพิ่งมาครั้งแรกๆ ทำห่าอะไรไม่เป็นเลย มีใครแนะนำแนวทางให้มั้ย ปล่อยให้มองงงๆกันเอง หรือจับมาทุ่มเล่นโชว์พาว ประสิทธิภาพร่วมกันตรงไหน? - รับน้องโรงเรียนช่างกลแห่งนึง รุ่นพี่เก็บกดทรมานรุ่นน้อง ด้วยเหตุผลที่ว่าตอนที่ตนเองรับน้องก็โดนจากรุ่นพี่มาเหมือนกัน มันไม่ใช่เหตุผลว่า ตอนที่กูเริ่มเล่นยูโดก็นั่งหน้าโง่ๆแล้วเดี๋ยวก็เป็นเอง อะไรที่เรารู้สึกอึดอัดที่ได้รับมาตอนเริ่มต้นกับยูโดก็ปรับเปลี่ยนซะ อย่าให้รุ่นต่อๆไปต้องอึดอัดเหมือนเรา (อย่ามาบอกว่าเป็นบททดสอบความอดทนในการเรียนยูโด นั่งหน้าโง่ๆแล้วโดนเรียกไปถูกทุ่มมันเรียนรู้ตรงไหน??) หรืออะไรที่เรารู้สึกดีตอนเริ่มต้นก็ส่งต่อความรู้สึกดีๆตรงนี้ต่อไปยังรุ่นถัดไป

สรุป① ทำให้ได้สอนให้เป็น② ตรงต่อเวลาอย่าถ่วงความเจริญ③ ฝึกซ้อมเตรียมพร้อมทั้งร่างกาย จิตใจ ระเบียบวินัย④ ซ้อมเป็นซ้อม⑤ ตีซี้ให้ถูกที่ถูกเวลา เคารพให้เป็นที่เป็นทาง⑥ จิตะเกียวเอ เน้นปฏิบัติไม่เอานามธรรม