แต่ถ้าจะให้จินตนาการกลับไปถึงต้นกรุงรัตนโกสินทร์หรือกว่าสองร้อยปีก่อนว่าราชธานีแห่งนี้มีบรรยากาศหรือรูปแบบเมืองเป็นเช่นไรก็คงยากเกินไปที่จะจินตนาการ ยิ่งเมื่อพูดถึงครั้งการสร้างกรุงรัตนโกสินทร์ใหม่ๆนับจากพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชทรงสถาปนาและสร้างกรุงเทพเป็นราชธานี ในปี พ.ศ. 2325 ก็ยิ่งแทบเป็นไปไม่ได้เลยที่จะชี้ชัดว่ารูปแบบเมืองในครั้งนั้นจะมีหน้าตาเป็นเช่นไรคงเป็นเพียงการคาดคะเนและทึกทักกันเอาเอง ส่วนเรื่องภาพถ่าย ยิ่งไม่ต้องพูดถึงเพราะเทคโนโลยี่การถ่ายภาพ เข้ามายังกรุงสยามก็ล่วงเลยจนกระทั่งขึ้นรัชกาลที่ 3แล้ว โดยมีบาทหลวงชาวฝรั่งเศสชื่อ ยัง บัปติส ฟังซัว หลุยส์ลาร์โนดี (Larnaudie) นำกล้องถ่ายรูปพกติดตัวขึ้นเรือมาบางกอกตามคำขอของสังฆราชปาเลอกัวที่ประจำในสยามก่อนหน้านั้นแล้ว

แต่ความโชคร้ายของสยามที่แม้ว่าเทคโนโลยี่การถ่ายภาพจะเข้ามาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 3 แต่ก็ยังไม่มีการถ่ายภาพบรรยากาศคนและทิวทัศน์เมืองบางกอกเลยเนื่องจากในยุคสมัยนั้น ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนมีราคาค่างวดสูงมากกับการถ่ายภาพคงเน้นไปที่การถ่ายภาพตัวบุคคลเสียมากกว่าเพราะสามารถเก็บเงินเก็บทอง ทำกำไรได้ครั้นจะเอากล้องไปถ่ายรูปวิวรูปเมือง ก็ไม่รู้จะไปเก็บเงินกับใคร สิ้นเปลืองเปล่าๆ

ในเมื่อไม่มีการถ่ายภาพเมืองบางกอกแล้ว และหลักฐานที่กล่าวถึงการสร้างกรุงในยุคแรกๆเล่า จะพอมีให้อ้างอิงบ้างไหม เท่าที่สืบค้นหลักฐาน ก็ค้นพบว่ามีเพียงรายละเอียดที่ปรากฏในพรราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 1 ของเจ้าพระยาทิพากรวงศ์(ขำ บุนนาค) ซึ่งถือว่าเป็นบรรยากาศการสมโภชพระนครได้ชัดเจนที่สุดดังนี้

“ครั้นการฐาปนาพระนครใหม่สำเร็จบริบูรณ์แล้วจึงทรงพระราชกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีงานฉลองสมโภชพระนครให้นิมนต์พระสงฆ์ทุกอารามทั้งในกรุงนอกนอกกรุงขึ้นสวดพระพุทธมนต์บนเชิงเทินทุกใบเสมาๆละองค์ๆ รอบพระนคร พระราชทานเงินเกณฑ์ให้ข้าราชการทำกับข้าวกระทงมาเลี้ยงพระสงฆ์ทั่วทั้งสิ้น แล้วให้ตั้งโรงทานรายรอบพระนครพระราชทานเลี้ยงยาจกวรรณิพกทั้งปวง แล้วให้ตั้งต้นกัลปพฤกษ์รายรอบกำแพงเมืองทิ้งทายต้นละชั่งทั้งสามวัน สิ้นพระราชทรัพย์เป็นอันมาก ให้มีการมหรสพต่างๆกับทั้งละครผู้หยิงโรงใหญ่ เงินโรงวันละสิบชั่ง สมโภชวัดพระศรีรัตนศาสดารามกับทั้งพระนครด้วยครบสามวันเป็นกำหนด ”

และบันทึกของกรมหลวงนรินทรเทวี พระเจ้าน้องนางเธอในรัชกาลที่ 1 ได้ทรงจดหมายเหตุไว้ว่า“ณ เดือน 8 ปีมะเสงพระโองการรับสั่งให้มีงานละครผู้หญิงโรงใหญ่สมโภชพระแก้ว ประทานเงินโรงวันละ 10สามวัน สำหรับพระสงฆ์ ทรงประเคน แล้วทรงถวายน้ำผึ้งไม้ท้าวศาลาฉ้อทาน ตั้งรายรอบพระนคร ทิ้งต้นกัลปพฤกษ์สามวันต้นมีการมหรศพสมโภชพร้อมเถลิงพระนครด้วย”

นอกเหนือจากหลักฐานที่เป็นบันทึกดังกล่าวก็ยากที่จะจินตนาการว่ารูปแบบเมืองบางกอกเมืองครั้งสร้างกรุงใหม่ๆ เป็นเช่นไรเพราะชาวสยาม ไม่นิยมบันทึกเรื่องราวต่างๆ ที่เกิดขึ้นประจำวันไว้เป็นจดหมายเหตุให้คนรุ่นหลังได้สืบค้นดังนั้นพิพิธภัณฑ์เฉลิมพระนครจึงพยายามสืบเสาะค้นหาว่าในโลกนี้มีใครหรือผู้ใดเคยวาดภาพกรุงรัตนโกสินทร์เมื่อครั้งสร้างบ้านแปงเมืองไว้บ้าง

ความพยายามค้นคว้าดังกล่าวใช้เวลานานกว่าทศวรรษกระทั่งได้ค้นพบภาพวาดสำคัญภาพหนึ่ง ซึ่งเป็นการวาดและลงสีด้วยมือเป็นผลงานการพิมพ์ของ Bertuch ในชุดสารานุกรมชื่อ Biderbuchfor Kinder ของเยอรมัน ซึ่งตำราดังกล่าวถูกพิมพ์ขึ้นในระหว่าง ปีพ.ศ. 2333-2363 โดยภาพลายเส้นกรุงรัตนโกสินทร์หรือเมืองบางกอกชิ้นนี้อยู่ในกลุ่มงานสิ่งมหัศจรรย์ของโลกซึ่งเป็น 1 ใน 14 กลุ่มที่ Bertuchพิมพ์ขึ้น

และที่น่าภาคภูมิใจอย่างยิ่งสำหรับคนไทยก็คือภาพวาดลงสีด้วยมือใช้แม่พิมพ์ทองแดงที่เห็นนี้ ปัจจุบันมีการค้นพบในสภาพสมบูรณ์แบบเพียงหนึ่งเดียวในโลก ทำให้เรามองเห็นบรรยากาศเกาะรัตนโกสินทร์ที่ย้อนกลับไปเกือบ 200 ปีได้เป็นครั้งแรก ไม่ว่าจะเป็นภาพร่างง่ายๆ ของพระบรมมหาราชวังหรือบ้านเรือนริมแม่น้ำเจ้าพระยา รวมไปถึงกำปั่นจากยุโรปที่เข้ามาค้าขายยังกรุงสยาม แต่สิ่งที่สะดุดตา เมื่อได้เห็นภาพชิ้นนี้ก็คืออาคารก่อปูนขนาดย่อมแลดูคล้ายคูหาห้องแถวเล็กๆ เรียงรายริมตลิ่งฝั่งเกาะรัตนโกสินทร์ที่คาดว่าน่าจะเป็นจุดแวะพักรับส่งสินค้าของกำปั่นต่างเมืองที่เริ่มเข้ามาค้าขายในกรุงสยามเวลานั้น