วัดพระปฐมเจดีย์

พระ​คู่​บ้าน​คู่​เมือง​นครปฐม

พระร่วงโรจนฤทธิ์​เป็นพระยืนองค์ใหญ่​ประดิษฐานในมุขหน้าพระวิหารทิศเหนือ ที่สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์​ทรงออกแบบซุ้มพระอย่างสวยงาม​ยิ่ง​ เป็นศรีสง่าแห่งพระคู่บ้านคู่เมือง​นครปฐม

ประวัติ​ความเป็นมาของพระร่วง​โร​จน​ฤทธิ์​นั้น​มีอยู่ครบถ้วนกระบวนความ​ ในประกาศของเจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์ เสนาบดีกระทรวงวังครั้งรัชกาลที่​ 6​ ดังนี้

ประกาศถวายพระนามพระพุท​ธปฏิมา​ ที่พระวิหารด้านอุดรแห่งองค์​พระปฐมเจดีย์

พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ​ พระมงกุฎ​เกล้าเจ้าอยู่หัว​ มีพระบรมราชโองการเหนือเกล้าฯ​ ให้ประกาศให้ทราบทั่วกันว่า​ พระพุทธ​ปฏิมาซึ่งประดิษฐาน​อยู่​ที่​ด้านอุดรแห่งพระปฐม​เจดีย์​นั้น​ เดิมเมื่อครั้งพระบาทสมเด็จ​พระ​เจ้า​อยู่​หัว​ยังทรงดำรงพระ​อิสริยยศ​เป็นสมเด็จพระย​ุพราช​ เสด็จประพาสหัวเมืองฝ่ายเหนือใน​พ.ศ.​ 2451 ได้ทอดพระเนตรพระพุทธรูปโบราณเป็นอันมาก​ มีพระพุทธรูป​องค์​หนึ่ง​ที่เมืองศรีสัชนาลัย​โบราณราชธานี​ กอปรด้วยลักษณะงามเป็นที่ต้องพระราชหฤทัย​ แต่ชำรุดมาก​ ยังคงเหลืออยู่แต่พระเศียรพระหัตถ์และพระบาท​ ซึ่งสันนิษฐาน​ได้แน่ว่าเป็นพระพุทธ​รูป​ยืนห้าม​ญาติ​ จึงโปรดเกล้า​ให้เชิญลงมากรุงเทพ​ฯ​ แล้วให้ช่างปั้นสถาปนาขึ้น​ให้​สมบูรณ์​เต็มพระองค์​ เมื่อการทำหุ่นเสร็จ​เป็นอันจะเททองได้แล้ว​ จึงโปรดเกล้าฯ​ ให้จัดการสถาปนา​พระพุทธ​รูป​พระ​องค์​นั้น​ ณ​ วันที่​ 30​ ธันวาคม​ 2456 ตรงกับวั​นมหามงคล​สมัยฉลองและเฉลิมพระชนมพรรษา​ที่วัดพระเชตุพน​ เมื่อการหล่อสำเร็จ​แล้ว​ มีขนาดสูง​จากพระบาทถึงพระเกศ​ 12​ ศอก​ 4​ นิ้ว​ ต้องด้วยลักษณะ​บริบูรณ์​ทุก​ประการ​ จึงโปรดเกล้าฯให้เชิญไปประดิษฐาน​ไว้ยังพระวิหาร​พระ​ปฐม​เจดีย์​ จังหวัดนครปฐม​ ออกจากกรุงเทพพระมหานคร​เมื่อเดือนกรกฎา​คม​ พ.ศ.​ 2457 เจ้าพนักงาน​จัดการ​ตกแต่ง​ประกอบตั้งต่อมาจนแล้วเสร็จ​บริบูรณ์​ ณ​ วันที่​ 2​ พฤศจิกายน​ พ.ศ.​ 2458

ครั้นกาลต่อมา​ ได้ทรงพระราชอนุสรณ์​คำนึงถึงพระพุทธ​ปฏิมากร​องค์​นั้นว่า​ ยังหาได้สถาปนาพระนามให้สมพระราช​หฤทัย​ประสาทการและเป็นอัครปูชนียฐานไม่​ จึงได้ถวายพระนามพระพุทธ​ปฏิมาพระ​องค์​นั้นว่า​ "พระร่วง​โร​จน​ฤทธิ์​ ศรีอิทราทิตย์​ธรรมโมภาส​ มหาวชิราวุธ​ราชปูชนิยบพิตร" เพื่อเป็นเครื่อง​เฉลิม​พระราชศรัทธา​สืบไป

ประกาศ​มา​ ณ​ วันที่​ ตุลาคม​ พ.ศ.​ 2466

(ลงนาม​ เจ้าพระยา​ธรรมาธิกรณ์)

มหาเสวกเอก​ เสนาบดีกระทรวงวัง

ในการปฏิสังขรณ์​พระ​ร่วง​โร​จน​ฤทธิ์​นั้น​ พระบาทสมเด็จพระมงกุฏ​เกล้าเจ้าอยู่หัว​ โปรดให้กรมศิลปากรดำเนินการ​ นับเป็นการใหญ่เพราะช่างไม่เคยหล่อพระยืนองค์ใหญ่มาก่อน​ มีข้อน่าสังเกต​ุว่า​ พระร่วง​โร​จน​ฤทธิ์​เมื่อสร้างเสร็จ​แล้ว​ ดูลงพุงเล็กน้อย​ เหมือนพระรูปโฉมของพระ​บาท​สมเด็จ​พระมงกุฏเกล้า​เจ้า​อยู่​หัว​ เป็นที่ต้องพระราชหฤทัย​ยิ่งนัก

พระบาทสมเด็จพระมงกุฏ​เกล้า​เจ้า​อยู่​หัว​ ทรงมีความเลื่อมใสผูกพันกับพระร่วงโร​จน​ฤทธิ์​มาก​ ในเบื้องปลายพระชนม์ชีพ​ ได้ทรงมีพระราชพินัยกรรมในข้อสุดท้ายว่า

"พระอังคารขอให้บรรจุใต้ฐานพระพุทธ​ชิน​สีห์​ในวัดบวรส่วน​ 1​ อีกส่วนหนึ่งขอให้กันไว้บรรจุ​ใต้ฐานพระร่วงโ​รจนฤทธิ์​ที่องค์พระปฐม​เจดีย์​ ในโอกาสอันเหมาะสม​ ซึ่งไม่ติดต่อกับงานพระเมรุ" 

ปัจจุบัน​พระบรม​ราชสรีรางคาร​ส่วนหนึ่งของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏ​เกล้าเจ​้าอยู่หัวได้ประดิษฐาน​อยู่ในพระวิหารทิศเหนือตรงผนังด้านหลังองค์​พระร่วงโรจน์​ฤทธิ์​ แต่เป็นเรื่องแปลกที่สุด​ที่ไม่นับวัดพระปฐมเจดีย์เป็นวัดประจำรัชกาลที่​ 6​ ทั้งๆที่คุณสมบัติ​ของวัดประจำรัชกาลคือ​ เป็นวัดที่ประดิษฐาน​พระบรมอัฐิหรือพระบรมราชสรีรางคาร​ และก็เป็นเช่นนี้ทุกวัด

เมื่อพระบาทสมเด็จ​พระ​จอมเกล้า​เจ้า​อยู่​หัว​ทรงสถาปนาพระปฐมเจดีย์​ ทรงเสด็จบูชาพระปฐม​เจดีย์ในพระวิหารหลวงทิศตะวันออก​อันเป็นด้านหน้าของพระปฐมเจดีย์​ แต่ปัจจุบัน​พระร่วงโ​รจนฤทธิ์​ที่อยู​่ทิศเหนือกลายเป็นด้านหน้าไปเสียแล้ว​ ผู้คนจำนวนมากต่างมาที่พระปฐมเจดีย์เพื่อไหว้พระร่วง​โร​จน​ฤทธิ์​ โดยไม่ได้ไหว้พระปฐมเจดีย์เลย