ภูฐานอยู่ด้านตะวันออกของเทือกเขาหิมาลัย ไม่มีชายแดนที่สามารถออกสู่ทะเลได้โดยตรง เป็นอาณาจักรที่ชาวโลกเริ่มรู้จักและเข้าถึงได้เมื่อไม่เกิน 30 ปีที่ผ่านมานี้เอง
ภูฐานเป็นเทศเล็กอยู่ระหว่างอินเดีย จีนและทิเบต มีพุทธศาสนานิกายมหายานเป็นศาสนาประจำชาติ เช่นเดียวกับทิเบต แต่ภูฐานมีความสัมพันธ์กับอินเดียมากกว่าประเทศเพื่อนบ้านอืนๆ เราอาจรู้สึกว่า คนภูฐานเหมือนคนทิเบตมาก แต๋ที่จริง ชาวภูฐานมีรูปลักษณ์และอะไรหลายอย่างที่คล้อยไปทางอินเดียมากกว่าจะเป็นจีนหรือทิเบต ผิวคล้ำ หน้าออกคม ที่เหมือนทิเบตคือวัฒนธรรมและความเชื่อถือทางศาสนาเท่านั้น

ภูฐานมี ดซอง (Dzong: ป้อมปราการที่แปรเปลี่ยนเป็นหน่วยบริหารการปกครองผสมกับกิจกรรมด้านศาสนาที่ซึมแทรกอยู่กับวิถีชีวิตประจำวันของชาวภูฐาน) และ Lhakhang (วัดที่สร้างขึ้นเพื่อกิจกรรมทางศาสนาโดยตรง) กระจัดกระจายอยู่ทั่วไปไมน้อยกว่า 2000 แห่งบนเนื้อที่ประเทศประมาณ 50000 ตร กม ที่มีประชากรประมาณ 6-7 แสนคนเท่านั้น
รูปเสก็ตช์ด้านล่างนี้เป็น ลักษณะทั่วไปของดซองแห่งหนึ่ง ประกอบด้วยกำแพงอาคารด้านนอกล้อมรอบเป็นกรอบสี่เหลียมสูงประมาณ 3-4 ชั้น บริเวณกลางลานกว้างภายในกำแพงเป็นอาคารหลัก มักเป็นหอคอยด้วย ที่จะเป็นส่วนประกอบพิธีทางศาสนา คล้ายโบสถ์ของวัดไทย

Bhutan is a Buddhist kingdom in eastern Himalayas between India and China. Land-lock, opened to outside world only some three decades ago.
Buddhism of Bhutan is of Mahayana, same as Tibet, they are closer to Indian than Tibetan or Chinese. Its over two thousand temples and monasteries spreaded all over her some 50,000 square kilometres size.

คงไม่เป็นการแปลกอะไรที่การเยือนภูฐานของผมประกอบไปด้วยการเข้าเยียมชมดซองมากมายหลายแห่ง
แต่ละแห่งล้วนแตกต่างกัน ทั้งประวัติความเป็นมาที่สำคัญ ความน่าสนใจ ตลอดจนอายุ ยุคสมัยในการสร้าง ถึงความแตกต่างของการดัดแปลงใช้งานปัจจุบันและลวดลายความเป็นเอกลักษณะที่หลากหลาย
จนสับสนปนเปอย่างน่าให้อภัยครับ
ด้านล่าง เป็นตัวอย่างดซองที่มีอาคารหลักกลางลานกว้าง ล้อมรอบด้วยอาคารสองชั้นที่เป็นเสมือนกำแพงชั้นนอก โดยเฉพาะดซองนี้ซึ่งเป็นสถานศึกษาด้วย อาคารสองชั้นที่รายล้อมจึงเป็นห้องพักของสามเณรน้อยๆจำนวนมาก

We visited so many Dzong (former fortress now used as monastery) and Gompas (monastery) that at the end I was really confused! However, most Dzong would have one or two inner courts. Picture above was sketched, in a hurry, of one with a main shrine at the center. The court yard is surrounded with two storey building that's most of the time living quarters for the monks.

จากเมืองหลวงทิมภู เราเดินทางต่อไป ภูนาคา (Punaka) ทางตะวันออกของทิมภู
ดซองที่ภูนาคาเป็นดซองขนาดใหญ่สีขาวสอาด สูงสง่าตั้งตระหง่านเลียบริมแม่น้ำภูนาคา ณ สถานอันรโหฐารนี้เองที่เป็นสถานที่ประกอบพระราชพิธีสำคัญในประวัติศาสตร์สมัยใหม่ของภูฐาน เมื่อกษัตริย์องค์ที่ 5 ของภูฐานประกอบพิธิทางศาสนาในวโรกาสขั้นครองราชย์เมื่อเดือนพฤศจิกายน 2551 ที่ผ่านมาไม่นานนี้เอง
รูปเสก็ตช์ด้านล่าง เป็นอาคารกลาง มองจากลานภายในลานแรก ดซองนี้ประกอบด้วยลานภายในสองลานครับ

From the capital Thimphu, we proceeded east to Punaka. Punaka Dzong is both beautiful and dominating. Stood proudly by the side of Punaka river, this was where the present king's Spiritual Coronation took place in November 2008. The most recent significant date of event in Bhutan's modern history. A view of the inner court, above.

รูปเสก็ตช์ด้านล่างของกังเตลาคัง (Gangtey Lhakhang) เป็นวัดสำคัญที่ ทาโล (Talo) บนยอดเขาแห่งหนึ่งในทาโลที่สูงถึงประมาณ 3000 เมตรเหนือระดับน้ำทะเลใ
กลุ่มสยามสมาคมได้มีโอกาสรับพรจากท่านเจ้าอาวาส ซึ่งถือ(ได้รับการพิสูจน์รับรองแล้ว)ว่าเป็นลามะที่กลับชาติมาเกิดองค์หนี่ง อันนับเป็นกุศลเป็นที่ยิ่ง
ผมจึงถือโอกาสขอพรให้ท่าน Trulku Thinley เซ็นชื่อท่านบนรูปเสก้ตช์รูปนี้ ด้วยครับ

The following line sketch is the monastery of Gangtey at Talo. Cited as one of the most impressive Dzong, some 3000 meter high above sea level.
My drawing was autographed by Talo principle Trulku Thinley who kindly allowed our group a short session and blessing in a prayer in the main shrine. (Yes, especially with his signature on the upper part of my page)

นอกจากได้รับพรโดยตรงจากท่านแล้ว คณะของเราก็ได้รับความกรุณาอย่างสูง ให้เข้าร่วมในพิธีสวดมนต์ในสถานชั้นในของวัดด้วย
หลายท่านอาจเคยเห็นจากภาพยนต์เกี่ยวกับทิเบตบ้าง
แต่การได้เข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งของหมู่สงฆ์ ที่นั่งเรียงรายหลายแถว ในโถงสูงที่มีธงทิวห้อยระย้าเป็นแถบเป็นทาง
หน้าแท่นบูชาที่มีองค์พระสีทองขรึมขนาดใหญ่น้อยมากมายหลายปาง เห็นได้โดยผ่านริ้วควันของธูปและเทียน
ท่ามกลางเสียงประสานสวดที่แผ่วต่ำในบางครั้ง และรัวเร็วในบางคราว ที่กระกอบไปด้วยจังหวะกระหน่ำของฆ้องกลอง กรับและแตรในบางครา
คงจะไม่มีประสบการณ์ในชีวิตใดอีก ที่จะทัดเทียบได้กับความรู้สึกของการอยู่ท่ามกลางเสียงสวดมนต์ของหมู่สงฆ์ที่ภูฐานนี้
และท่ามกลางประสบการณ์แห่งชีวิตนี้ ผมได้ทำการวาดลายเส้นบนสมุดบันทึกให้เป็นส่วนหนึ่งของเหตุการณ์ครั้งแรกครั้งหนึ่งในชีวิตครับ
กล้องถ่ายรูปทุกชนิดห้ามนำเข้าในสถานที่ศักดิสิทธิเช่นนี้ครับ
เข้าได้เฉพาะสิ่งอันถือได้ว่าเป็นและมีชีวิตเท่านั้น

Considered previleged, we were allowed to join part of the prayer inside the temple. It was a wonderful first hand experience of a life time in sight, sound, physically and spiritually! As none of the temples allowed the use of camera inside its interior, I turned to my pen and sketchbook, as above, without any sign of notice, or protest!

รูปเสก็ตช์บางส่วนของพุทธศิลป์ในวัดแห่งหนึ่ง ซึ่งเก็บเอาแนวและลายที่ดลบันดาลใจที่สุดในขณะที่เห็นนั้น เป็นการสุดปัญญาที่จะวาดละเอียดตามเป็นจริง
ภาพเขียนผนังในวัดต่างๆของภูฐานมีสีสันสวยงาม หลากหลายและงดงามประณีตมาก ศิลปะบนผนังจำนวนมากวาดขึ้นด้วยศรัทธาอันแรงกล้าของศิลปินจำนวนมากที่ไม่ปรากฎนามและหลายแห่งที่มีอายุเก่าแก่นับด้วยสิบศตวรรษ
ภาพอันมีค่าเหล่านี้ หาชมได้ยากมาก ได้รับการเก็บรักษาให้พ้นจากการแตะต้องด้วยการใช้ม่านปิดคลุมทั้งผนังทีเดียว น่าเสียดายที่บางครั้ง ผ้าคลุมทำให้ความงามของสถานที่ด้อยน้อยลง แต่ก็คงเป็นทางเดียวเพื่อปกป้องภาพเขียนล้ำค่าเหล่านี้
ว่าไปแล้ว ภายในของวัดก็มักจะดูมืดทึมอยู่แล้ว ขนาดหลายแห่งต้องใช้ไฟฉายส่องดูด้วยซ้ำ ผ้าคลุมก็ดูเข้ากับบรรยากาศดีเหมือนกัน

(Part of) Buddhist arts commonly seen in all temples depicting one or other state of the enlightenment, mostly works of anonymity and some are far back as 7th century

จากภูนาคาผ่านทาโล เราเดินทางมาถึงช่วงกลางของภูฐานบนความสูงประมาณ 2-300 เมตรเหนือระดับน้ำทะเล ณ ที่ราบกว้าง (valley) กลางหุบเขาสูงใหญ่ ชื่อ Black Neck Crane Valley มีขนาดกว้างใหญ่มากจนเป็นที่เหล่านกกระยางคอดำยึดเป็นแหล่งพำนักในช่วงหน้าร้อน
เราพักที่โรงแรม Dawenchen ในหุบเขาที่เมือง Phobjika เป็นโรงแรมเล็กๆ น่ารัก มีเตาไฟใช้ฟืนในห้องนอนด้วย เพราะกลางคืนหนาวแถมไม่มีไฟฟ้าใช้หลังสามทุ่มครึ่งด้วย ก็สนุกกับการเติมท่อนฟืนไม้สนเนื่ออ่อน ติดไฟง่ายแต่ไม่นาน ต้องเติมใหม่ทุก 20 นาทีครับ เติมไม่มีปัญหาแต่ตอนติดต้องตามเด็กโรงแรมมาทำให้
ที่ โพปจิก้านี้ใช้เครื่องปั่นไฟแทนไฟฟ้า ทั้งนี้ เพื่อไม่ให้เสาไฟและสายไฟเป็นอันตรายต่อความเป็นอยู่ของเหล่ากระยางคอดำที่มาเยือนปีละครั้งครับ

We continued further east toward Phobjika.
Dawechen Hotel at Phobjika by the valley of the Black Neck Cranes runs on generator that turns off after 9.30 PM. We had fun feeding logs into this charming heater, every 20 minutes or so, to keep away the 12 deg C, till we fell asleep (10 PM!)

เราท่องไปในส่วนกลางของภูฐานสู่เมืองทรองซาและบุมตังโดยใช้ทางหลวงสายเดียวที่มีในประเทศ
เวลาเดืนทาง 5 ชั่วโมงเศษบนทางที่พาดจากตะวันตกจดตะวันออกตลอดความกว้างของภูฐานนี้ ผ่านไปด้วยความเพลิดเพลินกับทิวทัศน์ที่หลายเสียงยืนยันว่างามราวกับสวิสเซอแลนด์ทีเดียว แต่ที่แน่นอนคืองามด้วยพันธ์ไม้นานาน้อยใหญ่ แพรวพราวด้วยสีสัน และหลายครั้งก็แถมด้วยหมู่แยค (ควายป่าขนยาว หางเป็นพวง) แระเล็มหญ้าเป็นฝูงให้เป็นที่ตื่น่ตาตื่นใจด้วย

Our visit of the central area include Trongsa and Bumthang using the highway, the only high way in Bhutan which runs across east and west of kingdom.
The 5 over hours ride from capital to central area offers great vista that must be of equal to Switzerland, peppered with large and small colorful flowers, quite often with herds of yaks thrown in!
Our two small buses made many close-range inspections stops of the flowers, and the bushes, that doubled up as natural-relief spots for lack of rest area with toilets.