วัดพระบรมธาตุ (ทุ่งยั้ง)

จากข้อมูลประชาสัมพันธ์ที่จัดพิมพ์ ของ ร.ต. ถาวร อบรมภักดี และอาจารย์รุ่งธรรม เกิดทุ่งยั้ง ให้ข้อมูลว่า ตั้งอยู่ภายในเขตคูเมืองทุ่งยั้ง ซึ่งเป็นหน้าด่านด้านตะวันออกสมัยสุโขทัย ดังปรากฎชื่อเมืองทุ่งยั้ง ในศิลาจารึกหลักที่ 4 ของพระมหาธรรมราชาลิไท

วัดนี้ไม่มีหลักฐานว่าสร้างในปีใด สันนิษฐานว่าคงสร้างขึ้นในรัชกาลพระมหาธรรมราชาลิไทแห่งกรุงสุโขทัย ชื่อวัดเคยเรียกแตกต่างกันไป คือ
วัดมหาธาตุ, วัดหน้าพระธาตุ, วัดบรมธาตุ, วัดกัมโพชนคร, วัดอุตรคาม, วัดชัยบุรี, วัดชัยปราการ, วัดใน, และ วัดทุ่งยั้ง

กรมศิลปกรได้ขึ้นทะเบียนวัดมหาธาตุ(เมืองทุ่งยั้ง) เป็นโบราณสถาน
ประกาศในหนังสือราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 52 หน้า 3716 และ 3679
เมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2478

ปัจจุบัน วัดมีชื่ออย่างเป็นทางการว่า "วัดพระบรมธาตุ (ทุ่งยั้ง)"

"พระวิหารหลวง" เป็นสถาปัตยกรรมสมัยสุโขทัย แต่เดิม
พระวิหารคงมีลักษณะเป็นอาคารโถงก่อด้วยศิลาแลงและอิฐ โครงหลังคาทำด้วยไม้ ยกพื้นสูงกว่าระดับพื้นินเล็กน้อย บนพื้นรอบตัววิหารอาคารไม่กั้นฝา คงมีแต่เสารายรอบตั้งขึ้นค้ำหลังคา แต่เมื่อได้ผ่านการบูรณะซ่อมแซมมาหลายครั้ง จึงทำให้วิหารมีรูปลักษณ์ดังปัจจุบัน

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์ว่า พระวิหารหลวงเป็นของเก่าที่หน้าบรรณจำหลักเรื่องรามเกียรติ์ แต่สึกกร่อนไปมาก เห็นจะบูรณะปฏิสังขรณ์ในรัชกาลพระเจ้าบรมโกศ (พ.ศ. 2283)

ฝาผนังข้างในวิหารเขียนภาพเรื่องสังข์ทอง เป็นฝีมือช่างกรุงเก่า (กรุงศรีอยุธยา) ปรากฎอยู่ เพราะมีคำปรัมปราในเมืองเหนือเล่าว่า เมืองทุ่งยั้งคือเมืองท้าวสามลในเรื่องสังข์ทอง ในครั้งนี้พระเจ้าบรมโกศทรงให้สร้างพระประธานประดิษฐานในพระวิหารด้วย

พระวิหารหลวงได้รับการบูรณะซ่อมแซมอีกใน พ.ศ. 2442 โดยหลวงพ่อแก้ว เจ้าอาวาส

หลังจากพระประกาศขึ้นทะเบียนวัดเป็นโบราณสถาณแล้ว กรมศิลปกรได้ทำการบูรณะครั้งสำคัญ 2 ครั้ง คือ
- เมื่อ พ.ศ. 2502 โดยมีสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามมกุฎราชกุมารีเป็นองค์ประธานยกช่อฟ้า
- และมื่อ พ.ศ. 2553 โดยมีสมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ รักษาการแทนสมเด็จพระสังฆราชเป็นองค์ประธานการยกช่อฟ้า

วิหารหลวงวัดพระบรมธาตุ (ทุ่งยั้ง) เป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์สำหรับใช้ประกอบพิธี "ถือน้ำพิพัฒน์สัตยา" ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาจนถึงรัชกาลที่ 5 กรุงรัตนโกสินทร์ จึงยกเลิกไปหลังจากการปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน

เป็นเจดีย์เก่าแก่แบบลังกาทรงกลมฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยม 3 ชั้น บรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้า ฐานล่างมีเจดีย์องค์เล็กๆ เป็นบริวารอยู่ 4 มุม ฐานชั้นที่ 3 มีซุ้มคูหา 4 ด้าน

จากข้อมูลประชาสัมพันธ์ที่จัดพิมพ์ ของ ร.ต. ถาวร อบรมภักดี และอาจารย์รุ่งธรรม เกิดทุ่งยั้ง ให้ข้อมูลว่า

พระบรมธาตุเจดีย์ แต่เดิมเรียก "พระมหาธาตุเจดีย์" เป็นพระเจดีย์ทรงลังกา อันเป็นคติในพุทธศาสนาแบบลังกาวงศ์ที่นิยมสร้างในสมัยสุโขทัย เป็นสถานที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ส่วนที่เรียกว่า อุรังคธาตุ คือ อัฐิส่วนหน้าอก

องค์มหาธาตุเจดีย์มีขนาดสูงประมาณ 1 เส้น (20 วา)
ฐานสี่เหลี่ยมจตุรัส กว้างยาว ด้านละ 10 วา 3 ศอก

พระเจดีย์ผ่านการบูรณะซ่อมแซมมาหลายครั้ง ทำให้รูปลักษณ์ของพระเจดีย์แบบทรงลังกาเดิมได้เปลี่ยนไป โดยเฉพาะการบูรณะซ่อมแซมภายหลังการเกิดแผ่นดินไหวเมื่อ 12 พฤศจิกายน 2451 ทำให้องค์พระเจดีย์หักพังลง พญาตะก่า ชนชาติพม่า ขออนุญาตทำการบูรณะซ่อมแซม ผู้บูรณะซ่อมแซมได้ดัดแปลงฐานองค์ระฆัง (ส่วนของเจดีย์ที่เป็นรูประฆังคว่า) และเจดีย์สี่ทิศให้มีรูปร่างคล้ายเจดีย์พม่า แล้วทำฉัตรสวมยอดมหาธาตุเจดีย์และเจดีย์องค์เล็ก (ปัจจุบันฉัตรหักพังแล้ว)

รูปลักษณ์ของมหาธาตุเจดีย์ที่แสดงว่าเป็นเจดีย์ทรงกลมแบบลังกา คงเหลืออยู่แต่ช่องบนขององค์พระเจดีย์เท่านั้น

ตามที่แจ้งในช่วงต้นแล้วว่า เป็นเรื่องที่เขาเล่าต่อกันมาว่า สมัยก่อนเวลาคนลักวัวลักควาย เขาจะไม่ต้อนเดินไปตามทาง แต่จะใช้ลอดผ่านทางถ้ำนี้ไป กับอีกเรื่องหนึ่งคือ เรื่องขอมดำดินไปโผล่ที่อื่น ก็คือจะไปทางอุโมงค์นี้ ซึ่งแต่เดิมแรกเริ่ม อุโมงค์จะเป็นช่องขนาดใหญ่ แต่ต่อมาจากการทรุดตัวตามธรรมชาติจึงได้เหลือช่องอุโมงค์ขนาดเล็กลง

จากนี้ ต่อไปจะเป็นประเพณีงานบุญสลากภัตร ของวัดพระบรมธาตุทุ่งยั้ง อุตรดิตถ์



===========================================
- 2012m07d05: Registration ชม-ชิม-แชะ เมืองลับแล มหัศจรรย์หมู่บ้านหลังเขา
- 2012m07dd13-14: Depart : เดินทาง, ชม-ชิม-แชะ เมืองลับแล มหัศจรรย์หมู่บ้านหลังเขา
- 2012m07d14: วัดพระบรมธาตุทุ่งยั้ง, ชม-ชิม-แชะ เมืองลับแล มหัศจรรย์หมู่บ้านหลังเขา
- 2012m07d14: งานบุญสลากภัตร, ชม-ชิม-แชะ เมืองลับแล มหัศจรรย์หมู่บ้านหลังเขา
===========================================