BlogGang.com : : sirivinit : ภูมิทัศน์วัฒนธรรม

ภูมิทัศน์วัฒนธรรม

มรดกโลก หุบเขาเดรสเดน อเลเบ เยอรมันนี
ที่ยูเนสโกถือว่าเป็น
"ตัวอย่างที่ดีเด่นของการใช้ที่ดินทีเป็นตัวอย่าง
การพัฒนาเมืองของยุโรปกลาง"
เป็นเมืองที่มีประชากรมากถึงครึ่งล้านคน

ภูมิทัศน์วัฒนธรรม (Cultural landscape) คือพื้นที่ที่ได้รับการนิยามไว้โดยกรรมาธิการมรดกโลก ว่าเป็นพื้นที่เด่นทางภูมิศาสตร์ หรือทรัพย์สินที่

“...เป็นตัวแทนของธรรมชาติและผลงานของมนุษย์” ที่มีลักษณะเด่นเฉพาะ แนวคิดนี้เกิดจากการพิจารณาปรับปรุงและพัฒนาขึ้นในแวดวงของมรดกโลกนานาชาติ (ยูเนสโก) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของความพยายามระหว่างประเทศที่จะไกล่เกลี่ยปรองดอง “...คติ “ทวินิยมแห่งธรรมชาติและวัฒนธรรม” ที่โด่งดังแพร่หลายมากในโลกตะวันตก

กรรมาธิการมรดกโลก ได้บ่งชี้และรับรองประเภทของภูมิทัศน์วัฒนธรรมไว้ 3 ประเภท ได้แก่

(1) ภูมิทัศน์ที่เกิดจากการจงใจของมนุษย์
(2) ภูมิทัศน์ทั้งหมดที่เกิดจากการกระทำของมนุษย์ ทั้งด้วยความจงใจทำ และไม่ได้จงใจทำ และ
(3) ภูมิทัศน์ที่มีร่องรอยการปรุงแต่งโดยมนุย์น้อยที่ (แต่มีคุณค่าสูง) ภูมิทัศน์วัฒนธรรมที่คัดจาก “แนวทางปฏิบัติของกรรมาธิการ” มีดังนี้

(1) “ภูมิทัศน์ที่ได้รับการออกแบบและสรรค์สร้างอย่างจงในโดยมนุษย์”

(2) “ภูมิทัศน์ที่มีวิวัฒนาการมาในเชิงอินทรีย์” (organically evolved) ซึ่งอาจเป็น “ภูมิทัศน์แผ่นดินร้าง” (หรือซากดึกดำบรรพ์) หรือ “ภูมิทัศน์ต่อเนื่อง” (continuing landscape)

(3) “ภูมิทัศน์วัฒนธรรมเชิงเชื่อมโยง” (associative cultural landscape) ที่อาจมีคุณค่าทาง “ศาสนา ศิลปะหรือที่เชื่อมโยงทางวัฒนธรรมกับองค์ประกอบทางธรรมชาติ”

ความเป็นมาของแนวคิดแนวความคิดเกี่ยวกับ “ภูมิทัศน์วัฒนธรรม” มีต้นตอจากภาพเขียนภูมิทัศน์ แบบประเพณีของยุโรป นับตั้งแต่ประมาณ พ.ศ. 2050 เป็นต้นมา ศิลปินยุโรปหลายคนได้เขียนภาพภูมิทัศน์แบบตามใจผู้คน โดยย่อตัวคนในภาพเขียนให้เล็กลงและจัดกลุ่มให้อยู่ในภูมิทัศน์ประเภทต่างๆ ที่กว้างใหญ่

คำว่า “ภูมิทัศน์” ในตัวของมันเองได้ผนวก “ภูมิ” หรือผืนแผ่นดิน ซึ่งมีต้นตอมาจากคำว่าแผ่นดินในภาษาเยอรมันกับคำกริยา "scapjan/ schaffen" ซึ่งมีความหมายว่า “แผ่นดินที่ถูกขึ้นรูป” (shaped lands)

และในขณะนั้นถือว่าเป็นผืนแผ่นดิน ที่ถูกขึ้นรูปด้วยแรงธรรมชาติ และรายละเอียดของ “แผ่นดินที่ถูกขึ้นรูป” (landshaffen -shaped lands) ได้กลายเป็นเนื้อหาของ “ภาพเขียนภูมิทัศน์”

นักภูมิศาสตร์ชื่อออตโต ชลูเทอร์ได้รับการยอมรับว่าเป็นคนแรกที่ใช้คำว่า “ภูมิทัศน์วัฒนธรรม” อย่างเป็นทางการในคำศัพท์ทางวิชาการของเขาในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 20 (ประมาณ พ.ศ. 2445)

ในปี พ.ศ. 2451 ชลูเทอร์ได้ให้เหตุผลว่า ด้วยการนิยามภูมิศาสตร์ให้เป็น “วิทยาศาสตร์ภูมิทัศน์” ย่อมเป็นเหตุผลที่ทำให้ภูมิศาสตร์กลายเป็นวิชาที่มีเนื้อหาเฉพาะที่ถือได้ว่าไม่อยู่ในวิชาอื่นใด

ชลูเทอร์ได้บ่งชี้ให้เห็นรูปแบบภูมิทัศน์ 2 แบบได้แก่: “ภูมิทัศน์ธรรมชาติ” หรือภูมิทัศน์ที่มีมาก่อนที่จะถูกเปลี่ยนแปลงมากโดยมนุษย์ และ “ภูมิทัศน์วัฒนธรรม” หรือภูมิทัศน์ที่มีรูปที่เกิดจากวัฒนธรรมของมนุษย์

งานสำคัญของวิชาภูมิศาสตร์ ได้แก่การสืบค้นหาการเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์ทั้งสองประเภทนี้

ผู้ที่มีอิทธิพลมากที่สุดในการแพร่หลายแนวคิด ภูมิทัศน์วัฒนธรรมได้แก่คาร์ล โอ. ซาวเออร์ นักภูมิศาสตร์มนุษย์ ซาวเออร์มีความแน่วแน่ในการผลักดันหน่วยงาน ทางวัฒนธรรมให้มีอิทธิพลในการสร้างรูปโฉมของพื้นผิวโลก ในเขตกำหนดเฉพาะ

ในการให้นิยามนี้ ซาวเออร์บ่งชี้ว่าสิ่งแวดล้อมทางกายภาพควรคงไว้ซึ่งความสำคัญที่เป็นมัชชิมหรือตัวกลางร่วมอยู่กับกิจกรรมทางวัฒนธรรมของมนุษย์ นิยามคลาสสิกของซาวเออร์มีดังนี้

“ภูมิทัศน์วัฒนธรรมเป็นรูปแบบที่ปั้นแต่งมาจากภูมิทัศน์ธรรมชาติโดยกลุ่มวัฒนธรรมกลุ่มหนึ่ง วัฒนธรรมเป็นตัวการ (agent) ธรรมชาติเป็นตัวกลาง (medium) ภูมิทัศน์วัฒนธรรมคือผลลัพธ์”

นับตั้งแต่ซาวเออร์ได้ใช้คำศัพท์อย่างเป็นทางการและที่ได้เผยแพร่แนวคิดอย่างได้ผลเป็นต้นมา แนวคิดว่าด้วยภูมิทัศน์วัฒนธรรมได้มีการนำมาใช้ในหลายด้าน มีการนำไปประยุกต์ อภิปราย พัฒนาและปรับแต่งในแวดวงวิชาการเป็นจำนวนมาก

โดยในปี พ.ศ. 2535 กรรมาธิการมรดกโลกที่เลือกตั้งขึ้นเพื่อจัดประชุม “ผู้เชี่ยวชาญ” เพื่อให้คำแนะนำและช่วยเหลือในการยกร่างแนวปฏิบัติของกรรมาธิการที่รวม “ภูมิทัศน์วัฒนธรรม” ให้เป็นทางเลือกหนึ่งในรายการทรัพย์สินมรดก (heritage listing properties) ที่ไม่มีรูปแบบที่เป็นธรรมชาติเพียงอย่างเดียว หรือ เป็นวัฒนธรรมเพียงอย่างเดียว (เช่นมรดกแบบผสม)

คณะกรรมาธิการมรดกโลกได้ให้การรับรองแนวคิดของ “ภูมิทัศน์วัฒนธรรม” ซึ่งการนำมาใช้นี้ได้ปรากฏให้เห็นในหมู่ผู้เชี่ยวชาญที่หลากหลายทั่วโลก มีหลายชาติที่ได้บ่งชี้ “ภูมิทัศน์วัฒนธรรม” ไว้อย่างชัดเจน

มีการประเมินภูมิทัศน์วัฒนธรรม จัดทำรายชื่อภูมิทัศน์วัฒนธรรม จัดการภูมิทัศน์วัฒนธรรม และทำให้ภูมิทัศน์วัฒนธรรมเป็นที่รู้จักและได้รับการยอมรับ อย่างกว้างขวางไปทั่วโลกรวมทั้งการแตกสาขา อย่างเป็นระบบในลักษณะเชิงปฏิบัติที่นับว่าน่าท้าทาย

การทบทวนทางวิชาการในปี พ.ศ. 2549 ซึ่งเป็นการรวมพลระหว่างกรรมาธิการมรดกโลก ผู้เชี่ยวชาญพหุคูณทั่วโลกและประเทศที่นำแนวคิดภูมิทัศน์วัฒนธรรมไปใช้ได้ให้ข้อสังเกตและสรุปไว้ว่า

"แม้ว่าแนวคิดภูมิทัศน์ได้ถูกปลดปล่อยจากมีความสัมพันธ์ดั้งเดิมกับศิลปะมาเป็นเวลานานพอควร .. แต่มันก็ยังปรากฏมีความเด่นในมุมมองทางภูมิทัศน์ที่แนบแน่นเกี่ยวพันกันเสมือนเป็นพี่น้องกับแผนที่หรือกับข้อความปรากฏให้เห็นอยู่ นั่นคือ ความหมายทางภูมิทัศน์และรูปแบบของสังคมยังคงอ่านออกได้ง่ายอยู่"

สำหรับในวงวิชาการ ระบบใดๆ ที่มีปฏิสัมพันธ์ระหว่างกิจกรรมของมนุษย์และที่กับพักพิงธรรมชาติ (natural habbitat) ย่อมนับได้ว่าเป็นภูมิทัศน์วัฒนธรรม และในเชิงของสำนึก

จะเห็นว่าความเข้าใจดังกล่าวนี้กว้างขวางกว่านิยามยูเนสโกให้ไว้ คือการรวมเอาพื้นผิวของโลกที่มีการครอบครองพร้อมกับการใช้สอย ระบบนิเวศ ปฏิสัมพันธ์ การปฏิบัติ ความเชื่อ แนวคิดและประเพณีของผู้คนที่อยู่อาศัยในภูมิทัศน์วัฒนธรรมนั้นๆ

ปัจจุบันมีบางมหาวิทยาลัย ได้เปิดสอนและให้ปริญญาสาขาเชี่ยวชาญเฉพาะด้าน ภูมิทัศน์วัฒนธรรมศึกษา เช่น มหาวิทยาลัยต่างๆ ในเนเปิล เซนต์-เอแตงน์ และสตุทการ์ดที่ให้ “ปริญญาภูมิทัศน์วัฒนธรรมศาสตร์มหาบัณฑิต”

ภูมิทัศน์วัฒนธรรม ตัวอย่างคณะกรรมาธิการมรดกโลกได้บ่งชี้และขึ้นบัญชีพื้นที่หรือทรัพย์สินหลายแห่ง เป็นภูมิทัศน์วัฒนธรรมที่มีคุณค่าโดยรวมต่อมนุษยชาติ ซึ่งรวมถึงสถานที่ต่างๆ ดังต่อไปนี้

อุทยานแห่งชาติทองการิโร (Tongariro National Park) นิวซีแลนด์ (พ.ศ. 2536)

"ในปี พ.ศ. 2536 ทองการิโรได้กลายเป็นทรัพย์สินชิ้นแรก ที่ได้รับการจารึกไว้ในบัญชีมรดกโลก ภายใต้เกณฑ์ที่ปรับปรุงใหม่ที่ว่าด้วยการเป็นภูมิทัศน์วัฒนธรรม

ภูเขาที่ใจกลางของอุทยานมีความสำคัญทางวัฒนธรรม และศาสนาของชาวมาวรี และนับเป็นสัญลักษณ์ทางจิตวิญญาณ ที่เชื่อมโยงระหว่างชุมชนกับสิ่งแวดล้อม ภายในอุทยานมีภูเขาไฟทั้งที่ยังครุกรุ่นอยู่และที่ดับแล้ว มีระบบนิเวศที่มีความหลากหลายมากรวมทั้งภูมิทัศน์ที่สวยงาม"

อุทยานแห่งชาติอูลูรู-คาตา ทจูทา (Uluru-Kata Tjuta National Park) ออสเตรเลีย (พ.ศ. 2537)

"อุทยานแห่งนี้เดิมเรียกว่าอุทยานแห่งชาติอูลูรู (Ayers Rock – Mount Olga -อายเออร์ร็อก –เขาโอลกา) เป็นอุทยานที่มีรูปโฉมพิเศษทางธรณีวิทยา ที่มีความเด่นอยู่ท่ามกลางที่ราบทรายแดงแห้งแล้ง อันกว้างใหญ่ไพศาลของออสเตรเลียตอนกลาง

อูลูรู ซึ่งเป็นแท่งหินขนาดมหึมาและคาตา-ทจูทาซึ่งเป็นโดมหินที่อยู่ทางด้านตะวันตกของอูลูรู รวมกับเป็นส่วนของระบบความเชื่อทางประเพณีของสังคม ที่เก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งของโลก เจ้าของตามประเพณีของอูลูรู-คาตา ทจูทา คือชาวอาบอริจิน เผ่าอานานกู” (Anangu Aboriginal people)

นาขั้นบันไดของคอร์ดิลเลอราส์ฟิลิปปินส์ (Rice Terraces of Philippine Cordilleras) พ.ศ. 2538นับเป็นเวลา 2,000 ปีมาแล้วที่นาบนที่สูงแห่งอิฟูกาโอ ได้ทำไปตามเส้นชั้นความสูงของภูเขา ผลของความรู้ในการทำนาแบบนี้ได้ถ่ายทอดต่อๆ กันลงมาหลายชั่วคน

การแสดงออกถึงพระเพณีอันศักดิ์สิทธิ์ และการมีความสมดุลทางสังคมเป็นอย่างดีนี้ ได้ช่วยสรรค์สร้างภูมิทัศน์อันงดงามยิ่ง แสดงให้เห็นความกลมกลืนกันเป็นอย่างดีระหว่างมนุษยชาติและสิ่งแวดล้อม

ภูมิทัศน์วัฒนธรรมของซินตรา โปรุเกส (พ.ศ. 2538)

ในคริสต์ศตวรรษที่ 19 (ประมาณตั้งแต่ พ.ศ. 2445 เป็นต้นมา) ซินตรา ได้กลายเป็นศูนย์กลางสถาปัตยกรรมแบบโรแมนติกของยุโรป พระเจ้าเฟอร์ดินานด์ ที่ 2 ได้เปลี่ยนวิหารที่ปรักหักพังให้กลายเป็นปราสาท ที่มีลักษณะละเอียดอ่อนหลายสไตล์ โดยมีองค์ประกอบแบบโกธิก อียิปต์ มัวร์และเรนาซองส์

รวมทั้งการสรรค์สร้างอุทยานที่กลมกลืน กับพืชพรรณและต้นไม้ท้องถิ่นกับต้นไม้ต่างถิ่นที่นำเข้า มีที่พักอาศัยที่สวยงามอีกมากที่สร้างในแนวเดียวกันที่ล้อมรอบเซอร์ราอยู่

การสร้างอย่างผสมผสานที่กลมกลืนกับอุทยาน และสวนนับเป็นเอกลักษณ์ที่มีความพิเศษเฉพาะ ที่กลายเป็นอิทธิพลสำคัญที่มีต่อภูมิสถาปัตยกรรมทั่วยุโรปในเวลาต่อมา

ปอร์โตเวเนอเร ซินเควค์ เทอเร และหมู่เกาะ (พาลมาเรีย ทิโนและทิเนตโต) อิตาลี (พ.ศ. 2540)

“ชายฝั่งไลเกอเรียน ตั้งอยู่ระหว่างซินเควก์ เทอเรแลปอร์โตเวเนอเรนับเป็นภูมิทัศน์วัฒนธรรม ที่มีคุณค่าทางทิวทัศน์และวัฒนธรรมที่สูงยิ่ง ผังและตำแหน่งที่ตั้งของเมืองเล็กๆ และรูปร่างของภูมิทัศน์โดยรอบ บดบังข้อเสียเปรียบของความลาดชัน และความไม่สม่ำเสมอของเนินที่โอบล้อมประวัติความเป็นมา ของการตั้งถิ่นฐานที่ต่อเนื่องของผู้คนในย่านนี้มานานนับพันปีจนสิ้น”

หุบเขาเดรสเดน เอลเบ เยอรมนี (พ.ศ. 2547)

“ในช่วงระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 18 และ 19 (ประมารระหว่าง พ.ศ. 2245 – 2345) ภูมิทัศน์วัฒนธรรมของหุบเขาเดรสเดน เอลเบ ..มีรูปโฉมเป็นทุ่งหญ้าเตี้ย และเป็นที่ตั้งของพระราชวังพิลล์นิทซ์ และอยู่ใจกลางของเดรสเดน ที่เต็มไปด้วยอนุสาวรีย์และอุทยาน ที่มีมาตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 16 – 20

ในภูมิทัศน์ประกอบด้วยคฤหาสน์ สวน และธรรมชาติที่ทรงคุณค่า เนินเฉลียงบางส่วนตามแนวแม่น้ำยังคงใช้ปลูกองุ่น บางหมู่บ้านก็ยังคงรักษาโครงสร้างทางประวัติศาสตร์ ในสมัยการปฏิวัติอุตสาหกรรมไว้ได้

โดยเฉพาะสะพานเหล็กชื่อ “บลูวันเดอร์” ยาว 147 เมตร (พ.ศ. 2434 – 2436) รางเดี่ยวแบบแขวนของรถไฟแขวน (พ.ศ. 2441 – 2444) และรถรางที่ลากด้วยเชือก (พ.ศ. 2437 -2438) เรือกลไฟไอน้ำโดยสาร (เก่าที่สุดตั้งแต่ พ.ศ. 2422 และอู่เรือ (ประมาณ พ.ศ. 2443) ซึ่งยังคงใช้งานอยู่ถึงปัจจุบัน”

ขอขอบคุณ วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

โสรวารวรสวัสดิ์ ปรีดิ์มนัสวัฒนสิรินะคะ

Create Date : 05 มีนาคม 2554

Last Update : 5 มีนาคม 2554 10:56:48 น.

0 comments

Counter : 2043 Pageviews.