เมื่อพูดถึงต้น "กระจับ" หลาย ๆ คนอาจไม่รู้จัก ไม่เคยเห็น และไม่เคยได้ยินว่ามีต้นไม้ชื่อแปลก ๆ ชนิดนี้ด้วยหรือ กระจับเป็นพืชน้ำ ส่วนใหญ่อยู่ใต้น้ำ โผล่ใบขึ้นมาเหมือนต้นบัว นับว่าเป็นคนไม้น้ำที่น่าสนใจมากชนิดหนึ่ง เพราะมีรูปร่างประหลาด มีผลหน้าตาเหมือนเขาควาย เด็ก ๆ ชอบเอามาต้มกิน หรือนาเป็นของเล่นเขาขวิดกัน

          "กระจับ" มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Trapa bicornis. อยู่ในวงศ์ TRAPACEAE มีชื่อเรียกตามท้องถิ่นต่าง ๆ ว่า เขาควาย มะแงง ม่าแงง พายับ เป็นต้น กระจับเป็นพืชน้ำล้มลุกอายุหลายฤดู ลักษณะเป็นกอลอยน้ำ ใบมี 2 แบบ คือ ใบได้น้ำเป็นเส้นยาวคล้ายราก ส่วนใบลอยน้ำมีลักษณะคล้ายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ขอบใบแหลม ผิวใบด้านบนสีเขียวเป็นมัน ด้านล่างมีสีแดง ก้านใบยาว ตรงกลางพอง ออกดอกเป็นดอกเดี่ยวสีขาว ออกที่โดนก้านใบ มีกลีบดอก 4 กลีบ บานเหนือน้ำ เมื่อเป็นผลจะจมลงใต้น้ำผลหรือผักกระจับมีสีดำขนาดใหญ่เปลือกหนาแข็ง เขางอโค้งคล้ายเขาควาย เนื้อในสีขาว ขยายพันธุ์โดยกรแยกหน่อ

กระจับ

          กระจับมีสรรพคุณทางยาที่สำคัญ คือ เป็นยาบำรุงของทั้งเด็กผู้หญิง ผู้ชาย ผู้สูงอายุ และผู้ป่วยหลังฟื้นไข้ เนื่องจากเด็กต้องการการเสริมสร้างเนื้อเยื่อ เพื่อเตรียมตัวเป็นผู้ใหญ่ที่สมบูรณ์แข็งแรง เป็นรากฐานของสุขภาพที่ดีในภายภาคหน้า ตามทฤษฎีการแพทย์แผนไทยกระจับช่วยสร้างน้ำอสุจิในผู้ชาย สร้างไข่และผนังมดลูกในผู้หญิง ซึ่งล้วนเป็นกลไกของเสมหะ กระจับที่บำรุงเสมหะจึงทำหน้าที่สร้างความเข้มแข็งให้กับระบบสืบพันธุ์ของทั้งสองเพศ 

          นอกจากนี้เป็นที่รู้กันโดยทั่วไปว่ากระจับช่วยบำรุงผู้สูงอายุ บำรุงกำลังคนไข้ ฟื้นฟูลำไส้หลังอาการท้องเสีย แก้อ่อนเพลียแก้เมาค้าง และนอกจากมีฤทธิ์ทางบำรุงแล้ว กระจับยังมีสรรพคุณในทางดับพิษร้อน เช่น การมีประจำเดือนมาก แก้ร้อนในกระหายน้ำ โดยเฉพาะการกินกระจับอ่อนสด ๆ เป็นต้น

          สรรพคุณที่สำคัญและโดดเด่นที่สุดของ "กระจับ" คือ เป็นยาบำรุงครรภ์ บำรุงน้ำนม ผู้หญิงเป็นผู้ดูแลชีวิต ชีวิตเริ่มตั้งแต่ในครรภ์ของมารดา ผู้เป็นมารดาจะคอยระมัดระวังการใช้ชีวิต การกินยากินอาหาร เพื่อป้องกันไม่ให้มีผลกระทบมาถึงลูกในท้อง ทั้งยังแสวงหาอาหารที่เป็นประโยชน์ มีคุณสมบัติในการบำรุงทารกในครรภ์ และเมื่อลูกคลอดออกมาก็ต้องมีน้ำนมอันสมบูรณ์ให้ลูกดื่มกิน ซึ่งพืชพรรณที่มีคุณสมบัติดังกล่าว ต้องมีสารอาหาร และความปลอดภัยสูง 

กระจับ

          ในตำรายาไทยจัดให้ "กระจับ" เป็นหนึ่งในนั้น ที่พิเศษคือ กระจับบำรุงทารกในครรภ์และบำรุงน้ำนม ในมุมของการแพทย์แผนไทยกระจับมีคุณสมบัติหวาน เย็น ช่วยบำรุงเนื้อหนังให้บริบูรณ์ หรือบำรุงทางเสมหะ ซึ่งเป็นกลไกของการเสริมสร้างเนื้อเยื่อต่าง ๆ ทำให้ทารกเจริญเติบโตได้ดี ทำให้แม่มีน้ำนมเลี้ยงลูก

          ในความเป็นผู้หญิงที่จะต้องเป็นแม่ ภรรยา และผู้ดูแลคนในบ้านสุขภาพของคนในบ้านอยู่ในมือเรา ในยุคสมัยที่เปลี่ยนไป การบำรุงครรภ์เหลือเพียงยาบำรุงเลือดที่รับจากคลินิกฝากครรภ์ อาหารการกินเพื่อบำรุงนั้นอยู่ในแคปซูลของบริษัทผลิตอาหารสเริม เพียงหันกลับมามองชะลอมใส่ฝักสีดาหน้าตาประหลาด อาจคืนพลังอำนาจในการบำรุงสุขภาพ ที่ผู้หญิงจะนำคืนมาให้ครอบครัว กระจับจึงเป็นอาหารของการบำรุงที่ควรด่านแก่การกินจริง ๆ

 ตำรับยา 

ยาบำรุงกำลังกระจับสำหรับชาย-หญิง

          นำผลกระจับ 100 ผล ต้มน้ำทิ้งไว้ให้เย็น ปอกเปลือกออกนำเปลือกตากแดดให้แห้ง ตำผลใส่ในขวดแก้วไว้ นำผงยา 1 ช้อนโต๊ะ ใส่ผสมกับน้ำผึ้ง น้ำตาล นมดื่มวันละครั้ง ทุกวัน

 ตำรับอาหาร

          กระจับต้มสามารถนำมาปอกเปลือกต้มกินเล่นเป็นของว่าง นำมาทำเป็นของหวาน เช่น กระจับต้มน้ำขิง กระจับน้ำแข็งใส กินร่วมกับเม็ดบัว มะพร้าวอ่อนใส่น้ำหวานน้ำแข็งกินเป็นของหวาน และยังสามารถนำมาปอกอาหารได้ เช่น กระจับต้มซี่โครงหมู กระจับผัด และกระจับผัดพริกกุ้งนาง

กระจับ สมุนไพรแห่งการบำรุงทุกเพศทุกวัย