Bloggang.com : Baan Mangkut : ลายลูกไม้

ลายลูกไม้

สืบเนื่องมาจากไปเยี่ยมบ้านอ.สรรณรงค์ สิงหเสนี เมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม 2551 ที่ผ่านมา คุณเป้า ภรรยาของอาจารย์ได้นำสมุดที่รวบรวมลายลูกไม้ของคุณแม่พันธ์ทิพย์ บุญสนิท ซึ่งเป็นคุณแม่ของเพื่อนพี่เป้ามาให้ดู เป็นงานที่ทำขึ้นเมื่อ 20-30 ปีมาแล้ว คุณแม่ไปเรียนที่โรงเรียนลีฟวิ่ง แถวบางลำภู ฉันพยายามสืบหาโรงเรียนนี้ แต่ยังไม่ได้ข้อมูลอะไร ก็เลยไปสืบค้นเรื่อง ลูกไม้ หรือ เลซ (Lace) แทน

What is it that makes lace so different from other textile?-อะไรที่ทำให้ลูกไม้แตกต่างจากสิ่งทอชนิดอื่นๆ

คำตอบอาจอยู่ที่ลวดลายของลูกไม้ที่ดูสวยงาม แสดงออกถึงความตั้งใจอย่างแรงกล้าของผู้ทำ เพราะกว่าจะถักทอออกมาได้ต้องใช้เวลา ความวิริยะ อุตสาหะ ความประณีต และพลังใจอันมหาศาลทีเดียว

ลูกไม้ที่ได้รับความนิยมมากในศตวรรษที่ 17 และ 18 มักทำจาก 2 วิธีคือ การใช้เข็มเย็บผ้า (เทคนิคเดียวกับการชุนผ้า) และการใช้กระสวย หรือที่เรียกว่า บ๊อบบิ้น (Bobbin) แต่ปัจจุบันนี้เราสามารถทำลูกไม้ได้หลายวิธี เช่น การใช้เข็มโครเชต์ เข็มนิตติ้ง อุปกรณ์ที่เรียกว่า “แท๊ต” และเครื่องจักรที่ปักด้ายหรือไหมบนตาข่ายให้กลายเป็นลวดลายลูกไม้

คำว่า " ลูกไม้" ในภาษาอังกฤษ ใช้คำว่า Lace ยืมมาจากภาษาฝรั่งเศสว่า lassis หรือ lacis ซึ่งทั้งสองมีรากศัพท์จากภาษละตินว่า laqueus ในฝรั่งเศสบ้างก็เรียกว่า Passement ซึ่งเป็นชื่อใช้เรียกเครื่องตกแต่งที่ขึ้นรูปด้วยด้ายจากต้นแฟกซ์ ฝ้าย ลินิน ทอง หรือเงิน ซึ่งในบางครั้งก็ใช้เส้นใยโมแฮร์ หรือใยจากต้นอะโล (ตระกูลเดียวกับพืชกลุ่มว่านหางจระเข้) ด้ายเหล่านี้จะนำมาทำเป็นห่วง ลายริ้ว หรือลายทวิสต์ด้วยมือ ถ้าใช้เข็มก็จะเรียกว่า "นิดเดิ้ลพอยน์ เลซ" (Neddlepoint lace) ถ้าใช้กระสวย ( Bobbin) เข็มหมุด และหมอน ก็จะเรียกว่า "พิลโล เลซ " (pillow lace) หรือใช้เครื่องจักร ซึ่งใช้ทั้งสองวิธีการผลิตข้างต้น การทำลูกไม้จึงมีความหมายของการผลิตเพื่อเป็นเครื่องตกแต่ง หรือผ้าสำหรับประดับตกแต่ง การทำลูกไม้จึงต้องมีแบบหรือการออกแบบที่เหมาะสม

จากหลักฐานที่มีการบันทึก กล่าวไว้ว่า การทำนิดเดิ้ลพอยน์ และพิลโล เลซ นั้นเริ่มมาตั้งแต่กลางศตวรรษที่ 16 โดยก่อนหน้านี้มักเรียกว่า เชือก (Cord) และแถบผ้าแคบที่ถักเป็นลายริ้วหรือลายทวิสต์ ใช้ตกแต่งรองเท้า แขนเสื้อ และเสื้อรัดทรงสตรี บางครั้งก็นำมาตกแต่งผม พันรอบหมวก หรือเย็บตกแต่งเสื้อผ้า

ลวดลายลูกไม้ในระยะแรกๆ มักเป็นรูปทรงเรขาคณิต ต่อมาก็เริ่มพัฒนาไปสู่รูปแบบที่มีเอกลักษณ์เฉพาะของประเทศนั้นๆ เช่น ในต้นศตวรรษที่ 16 อิตาลีจะเรียกว่า punto a maglia quadra ในฝรั่งเศสเรียก lacis ซึ่งเป็นที่นิยมนำไปใช้ในการตกแต่งของใช้ต่างๆ และเสื้อผ้าลินิน ฉะนั้นลูกไม้ที่ผลิตในอิตาลี ฝรั่งเศสและสเปนส่วนใหญ่จึงผลิตจากด้ายสีขาว รวมทั้งผลิตเป็นแผ่นบาง และประดับตกแต่งอย่างสวยงาม นอกจากนี้ก็ยังมีการปักเป็นรูปทรงอื่นๆ เพื่อให้เกิดความหรูหรา นิยมทำบนผ้าลินินมากกว่าบนผ้าตาข่าย โดยจะทำเป็นช่องสี่เหลี่ยมจัตุรัส หรือสี่เหลี่ยมผืนผ้าบนเนื้อผ้าลินิน แล้วค่อยๆ ดึงเอาเส้นใยบางส่วนออก จากนั้นก็คัตเวิร์ค ลักษณะเหมือนการทำรังดุม ซึ่งเป็นเทคนิคที่หยิบยืมมาจากประเทศแถบเอเซียไมเนอร์และเปอร์เซีย

ในเวนิส อิตาลีนับเป็นแหล่งผลิตลูกไม้ที่สำคัญ คือทำกันเป็นอุตสาหกรรมในครัวเรือน มีการพัฒนารูปแบบและเทคนิคต่างๆ มากมาย มีการเปิดสอนโดยอเลสซันโดร ปากันนิโน (Alassandro Pagannino) ในปีค.ศ.1527 และในปีเดียวกันนี้ก็มีการพิมพ์เป็นหนังสือที่เมืองโคโลญจน์ โดย ปิแอร์ ควินทิ (Pierre Quinti) ในปีค.ศ. 1530 จนกระทั่งถึงต้นศตวรรษที่ 17 ในเยอรมัน ฝรั่งเศสและอังกฤษก็มีการพิมพ์หนังสือเกี่ยวกับลายลูกไม้มากมาย ส่วนใหญ่รวบรวมลวดลายจากช่วงต้นศตวรรษที่ 16 ลวดลายก็มีหลากหลาย เช่น ลายนก สัตว์ต่างๆ ดอกไม้ ช่อดอกไม้ สมุนไพร หญ้า ลายขดม้วน และลายแบบอาหรับ

Note สำหรับการผลิตลูกไม้ในอังกฤษนั้นจะตั้งชื่อลายตามแหล่งผลิต ซึ่งก็คือ ชื่อเมืองหรือมณฑลที่ผลิต เช่น Honiton ซึ่งเป็นชื่อเมืองในมณฑลเดวอน เป็นต้น

บทความนี้ยังไม่สมบูรณ์นัก หากท่านใดมีข้อมูลกรุณาคอมเม้นท์ให้ด้วยนะคะ
ขอบคุณ คุณทับทิม สิงหเสนี เจ้าของสมุดภาพลายลูกไม้ค่ะ

ส่วนหนึ่งของลายลูกไม้ในสมุดภาพ