Bloggang.com : แลงมาเถียงนา - การเคลื่อนไหวต่อรองของชาวบัานปากมูน เพื่อเปิด-ปิด ประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล

การเคลื่อนไหวต่อรองของชาวบัานปากมูน เพื่อเปิด-ปิด ประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล

บทคัดย่อ

ชื่อเรื่อง : การเคลื่อนไหวต่อรองของชาวบ้านปากมูล เพื่อ เปิด-ปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล
โดย : พนา ใจตรง
ชื่อปริญญา : ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต
สาขาวิชา : สังคมศาสตร์และการพัฒนา
ประธานกรรมการที่ปรึกษา : ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กนกวรรณ มะโนรมย์

ศัพท์สำคัญ : การต่อรอง การเปิด-ปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล ความสัมพันธ์เชิงอำนาจ การปรับตัว

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาความเป็นมาของสภาพปัญหาและการปรับตัวของชาวบ้านปากมูลภายใต้การเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศ อันเป็นเงื่อนไขสำคัญที่ผลักดันให้เกิดขบวนการเคลื่อนไหวต่อรองเรื่องเปิด-ปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลและเพื่อศึกษากลยุทธ์ ในการเคลื่อนไหวต่อรองเรื่องเปิด-ปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล และทำความเข้าใจถึงกลไก ในการจัดความสัมพันธ์เชิงอำนาจในการตอบโต้ ต่อรองกับกลุ่มอำนาจต่าง ๆ ภายใต้สถานการณ์ความขัดแย้งในการแย่งชิงทรัพยากร โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ และเก็บข้อมูลภาคสนาม การสนทนากลุ่มย่อย การสัมภาษณ์เชิงลึกและการสนทนาอย่างไม่เป็นทางการ รวมทั้งข้อมูลประสบการณ์จากการเข้าร่วมสังเกตการณ์ในโอกาสต่าง ๆ
ผลการศึกษาพบว่า หลังจากการสร้างเขื่อนปากมูล ระบบนิเวศแม่น้ำมูลได้รับผลกระทบอย่างรุนแรง และส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตของชาวบ้านและชุมชน เนื่องด้วย ระบบนิเวศแม่น้ำมูล มีความสัมพันธ์กับวิถีชีวิตชุมชนของชาวบ้านปากมูลเป็นอย่างมาก ปลาที่อพยพจากแม่น้ำโขงเข้าสู่แม่น้ำมูล คือ แหล่งอาหารอันอุดมสมบูรณ์ ชุมชน 2 ฝั่งแม่น้ำมูล เป็นชุมชนคนหาปลามาแต่ดั้งเดิม เมื่อมีการสร้างเขื่อนปากมูลขวางกั้นเส้นทางการอพยพของปลา จึงส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตชุมชน ในทุก ๆ ด้าน เช่น รายได้ลดลง ปัญหาความขัดแย้งระหว่างชาวบ้านกันเองและระหว่างชาวบ้าน กับรัฐ และ การปรับตัวของชาวบ้านเพื่อการดำรงชีวิตอยู่รอดอย่างมีความสุขนั้น มีข้อจำกัดอยู่มาก ทั้งจากเงื่อนไขวัฒนธรรมภายในที่ชาวบ้านมีต้นทุนทางสังคมและทุนทางธรรมชาติที่ผูกพันกับวิถีการดำรงชีพแบบเดิม และปัจจัยภายนอกเช่นโอกาสทางเลือกในการประกอบอาชีพใหม่ที่ต้องใช้ต้นทุนสูงไม่ว่าจะเป็นทักษะในการประกอบอาชีพใหม่ ปัจจัยการผลิตและ อื่น ๆ ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นข้อจำกัดในการปรับเปลี่ยนวิถีในการดำรงชีวิต
ดังนั้นเป้าหมายในการเคลื่อนไหวต่อรองของชาวบ้านปากมูล คือการเปิดประตูระบายเขื่อนปากมูลอย่างถาวร ซึ่งชาวบ้านปากมูลได้ใช้กลยุทธ์ในการเคลื่อนไหวหลากหลายรูปแบบทั้งภาคปฏิบัติการ เช่นการเดินขบวนร้องทุกข์ การชุมนุมยืดเยื้อไม่ย่นย่อ ทั้งในระดับพื้นที่และที่หน้าทำเนียบรัฐบาล รวมทั้งการติดตามการแก้ปัญหาแบบเกาะติดสถานการณ์ตลอดเวลา และ การยกระดับการเคลื่อนไหวต่อรอง โดยใช้วาทกรรมช่วงชิงพื้นที่ทางสังคม การเมืองในหลายโอกาส เช่น การสร้างเครือข่ายพันธมิตรทั้งภายในและภายนอกประเทศ การผลิตความรู้ผ่านงานวิจัยไทบ้าน และนักวิชาการ แต่ยังไม่สามารถต่อรองให้มีการเปิดประตูน้ำเขื่อนปากมูลอย่างถาวรได้ ทั้งนี้ เป็นเพราะรัฐมองปัญหาเรื่องเขื่อนปากมูลว่าเป็นการเมืองเรื่องของการต่อรอง การเคลื่อนไหวต่อรองของชาวบ้านปากมูลเพื่อเปิด-ปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลนั้น ถือเป็นปรากฏการณ์ ทางสังคมที่ซับซ้อน โดยเฉพาะเรื่องที่เกี่ยวข้องกับวิถีชีวิต และผลกระทบจากการสร้างเขื่อนปากมูลต่อการดำรงชีวิตของชาวประมงพื้นบ้าน หรือการเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศที่มีความสำคัญ กับมนุษย์

ABSTRACT

TITLE : NEGOTIATING MOVMENT OF PAK MUN VILLAGERS FOR THE OPENING AND CLOSING OF THE PAK MUL DAM’S GATES
BY : PANA JAITRONG
DEGREE : MASTER OF ARTS
MAJOR : SOCIAL SCIENCES AND DEVELOPMENT
CHAIR : ASST.PROF.KANOKWAN MANOROM, Ph.D.

KEYWORDS : NEGOTIATION / MOVEMENT / OPENING AND CLOSING OF THE PAK MUL DAM’S GATES / POWER RELATIONS / ADJUSTMENT

This thesis has three objectives including 1) to study the background of the problems and adjustments of the Pak Mun Villagers under the Changing of Mun River’s Ecosystems, which is an important condition to apply pressure for movement negotiation in opening-closing the Pak Mun Dam’s Gates; 2) to study the strategies of movement negotiation for opening-closing the Pak Mun Dam’s Gate; and 3) to understand the mechanisms on power relationship arrangement for reflection and negotiation between numerous power groups given the conflicts of interest for natural resources. The methodologies to collect data were qualitative techniques using Focus Group Discussions, in-depth interviews with key informants and participation observations in many related events.
The research findings reveal that after the Pak Mun Dam was built, there were many critical impacts on Mun River’s Ecosystems. The Mun River’s Ecosystems was definitely related to the Pak Mun Riparian Communities and Villagers’ Livelihoods largely. The migrant fishes from the Mekong Mainstream River to Mun River are the important sources of abundant food for Mun River Communities on both sides of the river creating fishery as an occupation which has supported the communities for many years. So, when the Pak Mun Dam was built, it blocks the way of fish migration, which causes the impacts to the community’s livelihood in many ways including: the decrease in income, conflicts between the villagers and conflict between the villagers and state. Adjustments to survive have many limitations both from the condition of social capital and natural resource capital, which related to their old ways of life and the external conditions such as the opportunity to adjust to new occupations, which need the high level of investment consisting of: a skill for a new occupation, materials and etc. All of these conditions are a limitation of livelihood’s adjustment.
So, the aim of negotiating movement of Pak Mun Villagers is to ask for an opening of Pak Mun Dam’s Gates permanently. Pak Mun Villagers use many critical strategies to negotiate with government including making rally to submit many petitions to both local and central government, protesting at the local area and in front of the Government House to monitor the government’s solution, and raising up the negotiating power by spreading the discourse to scramble social and political spaces such as networking, cooperating in and outside of Thailand, producing Thai Baan Research (The Villager’s Research) and allying with academics. However, even villagers have done so many tactics to negotiate with government, these strategies have not magnified enough pressure to open the Pak Mun Dam’s Gates permanently as the State’s perspective of the Pak Mun Dam Problems labels this as “Politics of Negotiation”. Negotiating movement of Pak Mun Villagers for Opening-Closing the Pak Mun Dam’s Gates permanently is a complex social phenomenon, especially given the issues of livelihood and the impacts of Pak Mun Dam Building on the folk fishery or the changing of ecosystems, all of which are important for humans.

Create Date : 19 กุมภาพันธ์ 2554
Last Update : 19 กุมภาพันธ์ 2554 14:23:58 น.
Counter : 4888 Pageviews.

41 comments

บทที่ 1
บทนำ

1.1 ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา

การพัฒนาประเทศตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันนั้นมีส่วนทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางด้านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรมและการเมือง โดยเฉพาะโครงการพัฒนาขนาดใหญ่ของรัฐ เช่นการสร้างเขื่อนด้วยพลังน้ำ และการลงทุนภาคอุตสาหกรรมนั้นได้ส่งผลกระทบต่อวิถีการดำรงชีวิตของชุมชนอย่างรุนแรงโดยเฉพาะชุมชนท้องถิ่นอีสานที่คนชนบทส่วนใหญ่อาศัยทรัพยากรเพื่อการดำรงชีพ ซึ่งอานันท์ กาญจนพันธุ์ (2528 : 22-32) ชี้ให้เห็นว่า เมื่อพูดถึง การพัฒนา มักจะมีข้อถกเถียง ในสองแนวทางที่ตรงกันข้าม แนวหนึ่งคือ การพัฒนากระแสหลัก ซึ่งอยู่บนพื้นฐานของการเป็นสากลไร้พรมแดน ปัจเจกชนนิยม เสรีนิยมและบริโภคนิยม การพัฒนากระแสหลักไม่ได้คำนึงถึงมิติทางวัฒนธรรม เนื่องจากให้ความสำคัญกับสังคมภายนอก โดยละเลยภูมิปัญญา ศักยภาพและความหลากหลายของท้องถิ่น อีกแนวทางหนึ่งเป็นการพัฒนาที่อยู่บนพื้นฐานของ “วัฒนธรรมท้องถิ่น” เน้นการพึ่งตนเอง การเกื้อกูลระหว่างมนุษย์กับสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ และความกลมเกลียวในชุมชน ในสังคมไทย แนวการพัฒนาทั้งสองกระแสอยู่ในสถานการณ์ที่เผชิญหน้ากันตลอดมา
สำหรับกรณีการก่อสร้างโรงไฟฟ้าพลังน้ำเขื่อนปากมูล ในจังหวัดอุบลราชธานี ที่ดำเนินการก่อสร้างเขื่อนกั้นปากแม่น้ำบริเวณตอนปลายของแม่น้ำมูล ได้ส่งผลกระทบโดยตรงต่อการดำรงชีวิตของชาวบ้าน ซึ่งส่วนใหญ่พึ่งพาทรัพยากรปลาจากแม่น้ำมูล เป็นหลัก ภายหลัง การสร้างเขื่อนปากมูล ระบบนิเวศแม่น้ำมูลถูกทำลาย เช่น เกาะ แก่งหินที่เป็นที่อยู่อาศัยหากินและวางไข่ของปลา ถูกระเบิดเป็นร่องน้ำ และจมอยู่ใต้น้ำลึก จากงานวิจัยไทบ้าน : แม่มูน การกลับมาของคนหาปลา : บทสรุปและความรู้เรื่องปลา ระบุว่า ระบบนิเวศแม่น้ำมูลบริเวณปากมูล เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำแบบแก่งหินขนาดใหญ่ที่มีความสลับซับซ้อนและมีความหลากหลายทางชีวภาพ และการปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลทำให้เกิดสภาพน้ำนองเอ่อนิ่ง ทำให้น้ำเน่าเสีย และแก่งหินกว่า 50 แห่ง จมอยู่ใต้น้ำและมีตะกอนดินทับถม ไม่เหมาะต่อการดำรงชีวิตของปลา อีกทั้งยังทำให้เกิดการระบาดของเห็บปลาซึ่งเป็นศัตรูของปลา ผักตบชวาและไมยราบยักษ์ที่เป็นพืชต่างถิ่นก็สร้างปัญหายุ่งยากต่อการหาอยู่หากินของชาวบ้านเป็นอย่างยิ่ง ผลการศึกษาของงานวิจัยไทบ้าน ยังค้นพบว่า ด้านระบบนิเวศ ปลาและพรรณพืชก่อนสร้างเขื่อนปากมูล มีพันธุ์ปลามากถึง 260 ชนิด แต่ภายหลังการสร้างเขื่อนเหลือปลาพบพันธุ์ปลา 43 ชนิด ซึ่งมีสาเหตุมาจากปลาไม่สามารถอพยพผ่านเขื่อนปากมูลหรือผ่านบันไดปลาโจนได้ (คณะนักวิจัยไทบ้าน สมัชชาคนจน และเครือข่ายแม่น้ำเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ประเทศไทย, 2545)
โครงการเขื่อนปากมูลได้ก่อให้เกิดผลกระทบต่อชุมชนในทุก ๆ ด้าน เดชรัตน์ สุขกำเนิด (2542) ได้แก่ ระบบนิเวศแม่น้ำมูลและแหล่งอาศัยของปลาถูกทำลายลง ทำให้ชาวบ้านหาปลาได้ลดลง ส่งผลให้รายได้ลดลงด้วย แม้ว่าภายหลังที่มีการเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล ทรัพยากรจะเริ่มฟื้นคืนมา แต่เนื่องจากศักยภาพที่มีอยู่เดิมถูกทำลายไปในระหว่างที่เขื่อนเก็บกักน้ำ ชาวบ้านยังไม่สามารถเข้าถึงทรัพยากรได้ดังเดิม (นฤมล ทับจุมพล, 2544)
การเคลื่อนไหวของชาวบ้านปากมูลได้ปรากฏตัวต่อสังคมในฐานะชุมชนที่พยายามต่อสู้ต่อรองกับนโยบายการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำเขื่อนปากมูลเพื่อแสวงหาทางเลือกในการปรับตัวและความอยู่รอดของชุมชนท้องถิ่น การฟื้นฟูระบบนิเวศและทรัพยากรปลาในแม่น้ำมูล รวมทั้งการปรับเปลี่ยนวิถีการผลิต จนถึงขั้นเกิดการปะทะขัดแย้งกับแนวนโยบายการพัฒนาของรัฐ บนฐานทรัพยากรธรรมชาติที่ถูกทำให้กลายเป็นพื้นที่ช่วงชิงเพื่อการดำรงอยู่ของอำนาจรัฐและฐานทรัพยากรอาหารในวิถีการดำรงชีพของชาวบ้านอย่างเข้มข้น
การเคลื่อนไหวเพื่อต่อสู้เรียกร้องของชาวบ้านปากมูล ถือเป็นการเคลื่อนไหวของขบวนการภาค ประชาชน ประภาส ปิ่นตบแต่ (2541)ในการพิทักษ์สิทธิการดำรงชีวิตและการปกป้องแม่น้ำมูล ในฐานะทรัพย์สินสาธารณะที่ชุมชนท้องถิ่นใช้ประโยชน์ร่วมกัน ได้ก่อตัวขึ้นและดำเนินการเคลื่อนไหวต่อเนื่องมาอย่างยืดเยื้อยาวนาน นับตั้งแต่รัฐบาล พลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ ได้มีมติอนุมัติให้มีการสร้างเขื่อนปากมูล ในปี พ.ศ.2533 จนกระทั่งมีการสร้างเขื่อนปากมูลเสร็จสิ้นในปี พ.ศ.2537 ภายหลังการสร้างเขื่อน ชาวบ้านและชุมชนท้องถิ่นยังมีการเคลื่อนไหวเรียกร้อง ให้มีการฟื้นฟูระบบนิเวศและวิถีชีวิตชุมชนอย่างต่อเนื่อง จนกระทั่งปี 2545 รัฐบาล ทักษิณ ชินวัตร ยอมให้มีการเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลทั้ง 8 บาน ตลอดปี เพื่อศึกษาถึงการเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศ และความรุนแรงของปัญหาผลกระทบต่อเกษตรกรและชาวประมงที่หาปลาในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบจากการสร้างเขื่อนปากมูล
นักวิชาการโดยคณะนักวิจัยมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ได้ทำการวิจัยศึกษาแนวทางการฟื้นฟูระบบนิเวศ วิถีชีวิตและชุมชนที่ได้รับผลกระทบจากเขื่อนปากมูล เพื่อหาแนวทางจัดการบริหารจัดการเขื่อนปากมูลที่เหมาะสม ซึ่งไดรับการสนับสนุนงบประมาณในการศึกษาจากรัฐบาล ผลการศึกษาพบว่า การเปิดประตูเขื่อนไม่ส่งผลกับเสถียรภาพ ของระบบการจ่ายกำลังไฟฟ้าโดยเฉพาะในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง แม้จะมีหรือไม่มีเขื่อนปากมูลระบบก็ยังคงอยู่ได้ และไม่ส่งผลกระทบด้านการชลประทานเนื่องจากสภาพพื้นที่ไม่เอื้อต่อการทำการเกษตรนอกฤดูฝน อีกทั้งมีการพบพันธุ์ปลาเพิ่มขึ้นถึง 184 ชนิด ตลอดทั้งปีการศึกษาวิจัยครั้งนี้ยังระบุว่า การเปิดประตูน้ำบางช่วงเวลา และปิดบางช่วงเวลา จะส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศ เศรษฐกิจของชุมชน มีเพียงการเปิดประตูระบายน้ำตลอดปีเท่านั้นที่จะทำให้ฟื้นสภาพนิเวศ เศรษฐกิจและวิถีชีวิตชุมชนขึ้นมาได้ (คณะนักวิจัยมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี, 2545)
ผลการศึกษาวิจัยของคณะนักวิจัยมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี มีข้อสรุป 4 ทางเลือก ในการกำหนดช่วงเวลา เปิด-ปิด ประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล แต่ทางเลือกหนึ่งของงานวิจัยชิ้นนี้เสนอเป็นแนวทางที่ดีทีสุดในการฟื้นฟูวิถีชีวิตและชุมชน คือ การเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลทั้ง 8 บานตลอดปี โดยทดลองเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล 5 ปี เพื่อให้เกิดการฟื้นฟูวิถีชีวิตชุมชนและสังคมโดยพิจารณาประเด็นทางระบบนิเวศประมงเป็นหลักควบคู่กับประเด็น ด้านพลังงานและประเด็นทางสังคม
วนิดา ตันติวิทยาพิทักษ์ (ที่ปรึกษาสมัชชาคนจน) เสนอไว้ใน บทความชื่อ “หนึ่งประเทศสองวิถี” ตอนหนึ่งว่า “การเปิดประตูน้ำทั้ง 8 บานตลอดทั้งปีเป็นการถาวร เพื่อฟื้นฟูระบบนิเวศของแม่น้ำมูล เปรียบเสมือนเป็นการลงทุน เพื่อการฟื้นฟูชีวิตและชุมชนขึ้นมาด้วย เพราะวิถีชีวิตของชาวลุ่มน้ำมูนก็คือการฝากชีวิตไว้กับแม่น้ำมูล ซึ่งเป็นแหล่งอาหาร เป็นแหล่งรายได้ที่มั่นคง เป็นเหมือนธนาคารที่เปิดตลอด 24 ชั่วโมง เพื่อการหมุนเวียนเศรษฐกิจของชุมชน เป็นแหล่งสร้างงานให้กับคนรุ่นแล้วรุ่นเล่า เป็นสถานที่ให้การศึกษาเพื่อการประกอบอาชีพที่สุจริต เรียบง่าย เป็นแหล่งประกอบพิธีกรรมเพื่อขัดเกลาจิตใจให้อ่อนโยน ยึดมั่นในกฎของธรรมชาติ เป็นกฎเกณฑ์ในการดำรงชีวิต” (วนิดา ตันติวิทยาพิทักษ์, 2547)
อย่างไรตามการแก้ไขปัญหาของรัฐบาล ไม่ได้ให้ความสำคัญกับข้อมูลทางวิชาการดังกล่าวมาพิจารณาสำหรับการตัดสินใจบริหารจัดการเขื่อนปากมูล โดยรัฐบาลอ้างว่า ผลการวิจัยจากมหาวิทยาลัย อุบลราชธานี ที่ระบุไว้ว่าให้เปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลตลอดปีเป็นระยะเวลา 5 ปี เพื่อฟื้นฟูธรรมชาติและวิถีการดำรงชีพของประชาชนนั้น เป็นเพียงส่วนหนึ่งของการศึกษาเท่านั้น ซึ่งไม่ได้หมายความว่าทุกผลการวิจัยจะถูกต้องเสมอไป แต่รัฐบาลกลับเลือกใช้ข้อมูลจากการสำรวจความคิดเห็น(Poll) ของสำนักงานสถิติแห่งชาติ (2545) ที่ได้ทำการสำรวจความคิดเห็นของประชาชนกรณีเขื่อนปากมูลในพื้นที่อำเภอโขงเจียมอำเภอพิบูลมังสาหาร อำเภอสิรินธร จังหวัดอุบลราชธานี และสมชาย วงศ์เกษม และคณะ (2546) จากสถาบันราชภัฏอุบลราชธานี ที่ทำโครงการสำรวจความคิดเห็นของประชาชนสองฝั่งแม่น้ำมูลเกี่ยวกับการเปิด-ปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล เพื่อประกอบการตัดสินใจเปิด-ปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล ผลการสำรวจความคิดเห็นทั้งสองโครงการสรุปคล้ายกันว่า ประชาชนส่วนใหญ่ต้องการให้เปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล 4 เดือน คือระหว่างเดือนกรกฎาคมถึงเดือนตุลาคม ของทุกปี
ซึ่งแตกต่างจากการศึกษาของมหาวิทยาลัยอุบลราชธานีและงานวิจัยไทบ้านปากมูลที่สรุปไว้ชัดเจนว่า การฟื้นตัวของระบบนิเวศ วิถีชีวิตและวัฒนธรรมของชุมชน ต้องเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลทั้ง 8 บาน ตลอดปี ชาวบ้านใช้ภาษาอย่างเป็นทางการว่า “เปิดเขื่อนถาวร” ซึ่งมีนัยว่า คืนอิสรภาพให้แม่น้ำมูล คืนความสมบูรณ์ของระบบนิเวศ แล้ววิถีชีวิตของชุมชนท้องถิ่นปากมูลจะฟื้นตัวกลับมาปรกติสุขเหมือนเดิม (แถลงการณ์สมัชชาคนจน.เปิดเขื่อนปากมูลถาวร)
ต่อมารัฐบาลได้นำข้อมูลจากการสำรวจความคิดเห็นทั้งสองโครงการนี้มาตัดสินใจในการกำหนดนโยบายการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำเขื่อนปากมูล โดยมีมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 14 มกราคม 2546 ให้เปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล 4 เดือน ใน 1 ปี (เปิด 4 เดือน-ปิด 8 เดือน) คือเปิดประตูน้ำตั้งแต่วันที่ 1 กรกฎาคม ถึงวันที่ 31 ตุลาคม ของทุกปี ต่อมามีมติคณะรัฐมนตรี วันที่ 8 มิถุนายน 2547 ให้เลื่อนเวลาเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลมาเป็นวันที่ 1 พฤษภาคม ถึงวันที่ 31 สิงหาคม ของทุกปี เพื่อให้สอดคล้องกับระบบนิเวศประมงและให้ปลาได้อพยพขึ้นมาวางไข่ ตามข้อเสนอของสมัชชาคนจน
ต่อมารัฐบาลได้มีการทบทวนมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 8 มิถุนายน 2547 เรื่อง การเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล ตามที่ผู้อำนวยการรักษาความมั่นคงภายใน/ผู้อำนวยการศูนย์อำนวยการขจัดความยากจนและพัฒนาชนบทตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เสนอและคณะรัฐมนตรีวันที่ 12 มิถุนายน 2550 มีมติเห็นชอบให้การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทยดำเนินการรักษาระดับน้ำในเขื่อนปากมูลไว้ที่ประมาณ +106-108 เมตร/ระดับทะเลปานกลาง (ม.รทก.) โดยไม่กำหนดว่าจะต้องเปิด-ปิดประตูระบายน้ำเมื่อใด และการเปิด-ปิดประตูระบายน้ำให้เป็นไปตามธรรมชาติและสภาพความเป็นจริงของสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ ทั้งนี้ ให้กระทรวงมหาดไทยประสานและเร่งรัดการจัดตั้งคณะกรรมการระดับจังหวัด เพื่อดำเนินการกำกับรักษาระดับน้ำเขื่อนปากมูล จังหวัดอุบลราชธานี ให้อยู่ในระดับ +106-108 เหนือระดับน้ำทะเลปานกลาง (ม.รทก.) ตลอดจนพิจารณาดำเนินการและแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ในพื้นที่ โดยมีผู้ว่าราชการจังหวัดอุบลราชธานีเป็นประธาน และมีอำนาจตัดสินใจในการเปิดหรือปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูล ภายใต้การดูแลให้คำปรึกษาของกระทรวงมหาดไทย และในการเปิดหรือปิดประตูเขื่อนให้คำนึงถึงสภาพตามธรรมชาติและความเป็นจริง ในพื้นที่ ทั้งนี้ มอบอำนาจให้คณะกรรมการชุดนี้ดำเนินการโดยไม่จำเป็นต้องนำเรื่องมาเสนอคณะรัฐมนตรี
ต่อมาคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำเขื่อนปากมูล จังหวัดอุบลราชธานี ได้จัดประชุมครั้งที่ 3/2551 วันจันทร์ที่ 12 พฤษภาคม 2551 โดยมีนายชวน ศิรินันท์พร ผู้ว่าราชการจังหวัดอุบลราชธานี เป็นประธานในประชุมเพื่อพิจารณากำหนดเกณฑ์ในการเปิด-ปิดประตูน้ำเขื่อนปากมูล ดังนี้
(1) ให้เริ่มเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลทันทีที่อัตราการไหลของน้ำในแม่น้ำมูลที่สะพานเสรีประชาธิปไตย (M 7) สูงถึง 500 ลูกบาศก์เมตร/วินาที และให้สามารถเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลสุดบานทั้ง 8 บานได้ภายใน 10 วัน นับจากวันที่เริ่มระบายน้ำ
(2) ในกรณีที่อัตราการไหลของน้ำตาม (1) ยังสูงไม่ถึง 500 ลูกบาศก์เมตร/วินาที (ในวันที่ 5 มิถุนายน) ให้เริ่มดำเนินการเปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลทั้ง 8 บาน ภายในวันที่ 15 มิถุนายน ทั้งนี้ การเตรียมงานเพื่อลดระดับน้ำ และการแจ้งเตือนราษฎรและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ให้ปฏิบัติตามมาตรฐานระบบงานของ กฟผ. ที่เคยปฏิบัติ
(3) ให้เปิดประตูระบายนำเขื่อนปากมูลต่อเนื่องเป็นเวลาประมาณ 4 เดือน หากมีเหตุจำเป็นอย่างยิ่ง ที่ควรเปิดประตู “มากหรือน้อยกว่า 4 เดือน” ให้คณะทำงานเสนอคณะกรรมการ เพื่อแก้ไขปัญหาเป็นการด่วน (รายงานการประชุม คณะกรรมการบริหารจัดการน้ำเขื่อนปากมูล ครั้งที่ 3/2551วันที่ 12 พฤษภาคม 2551)
ด้วยปัญหาเรื่องระยะเวลาในการเปิด –ปิด ประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลที่ยังมีความเห็นไม่ตรงกันระหว่างชาวบ้านกับรัฐและช่วงเวลาเปิด-ปิดประตูระบายน้ำที่ไม่สอดคล้องกับระบบนิเวศของแม่น้ำมูลผู้วิจัยจึงให้ความสนใจในประเด็นการต่อสู้-ต่อรอง เรื่องการเปิด-ปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลว่า ชาวบ้านใช้กลยุทธ์และวิธีการเคลื่อนไหวตอบโต้-ต่อรองอย่างไร ในสภาพที่ความขัดแย้งดำรงอยู่ ชาวบ้านมีวิธีการจัดความสัมพันธ์เชิงอำนาจกับรัฐและกลุ่มชาวบ้านอื่น ๆ อย่างไร ในท่ามกลางกระแสวาทกรรมการพัฒนาที่ต่างฝ่ายต่างหยิบยืมมาใช้สนับสนุนการเคลื่อนไหว ตอบโต้ต่อรองซึ่งกันและกัน
ดังที่กล่าวมาทั้งหมดข้างต้นนั้นงานวิจัยนี้ ผู้วิจัยจึงมีโจทย์คำถามว่า จากนโยบายการบริหารจัดการน้ำแบบ(เปิด 4-ปิด 8) ชาวบ้านมีข้อจำกัดในการปรับตัวในการดำรงชีวิตอย่างไรชาวบ้านปากมูลใช้กลไกอะไรในการจัดความสัมพันธ์เชิงอำนาจภายใต้สถานการณ์ความขัดแย้งและมีกลยุทธ์ในการเคลื่อนไหวต่อสู้ ต่อรอง เรื่องการเปิด-ปิดประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลอย่างไร