ลุมพินีวันในสมัยพุทธกาล

ในสมัยพุทธกาล ลุมพินีวันอยู่ในเขตแห่งดินแดนที่เรียกว่าชมพูทวีป 

ตั้งอยู่ระหว่างกรุงกบิลพัสดุ์ เมืองหลวงของพระเจ้าสุทโธทนะ และกรุงเทวทหะ 

เมืองหลวงของพระเจ้าชนาธิป 

เป็นพระราชอุทยานลาดลุ่มร่มรื่นกึ่งกลางระหว่างทางสำหรับพักผ่อนหย่อนใจ

ของกษัตริย์และประชาชน 

สภาพของลุมพินีวันในสมัยนั้นอาจจะพิจารณาได้จากคัมภีร์วิสุทธชนวิลาสินี 

อรรถกถาขุททกนิกาย อปทาน ได้พรรณนาเป็นภาษาบาลีไว้ว่า

"ทวินฺนํ ปน นครานํ อนฺตเร อุภยนครวาสีนมฺปิ 

ลุมพินีวนํ นาม มงฺคลสาลวนํ อตฺถิ, 

ตสฺมึ สมเย มูลโต ปฏฺฐาย ยาว อคฺคสาขา 

สพฺพํ เอกปาลิผุลฺลํ อโหสิ สาขนฺตเรหิ เจว 

ปุปฺผนฺตเรหิ จ ปญฺจวณฺณา ภมรคณา นานปฺปการา จ 

สกุณสงฺฆา มธุรสฺสเรน วิกูชนฺตา สกลํ ลุมฺพินีวนํ 

จิตฺตลตาวนสทิสํ ฯเปฯ" 

แปลว่า: "ในระหว่างเมืองทั้งสอง มีป่าสาละชื่อลุมพินีวันอันเป็นมงคล 

สมัยนั้นสาละทั้งหมดล้วนมีดอกออกสะพรั่งเป็นแนวเดียวกัน 

แต่รากจนสุดปลายกิ่ง ตามกิ่งก้านสาขาและดอกนั้นล้วนมีหมู่ภมรนานาชนิด 

และหมู่นกหลากหลายชนิดส่งเสียงกู่ร้องประสานสำเนียง ดังทั่วทั้งป่า 

ลุมพินีวันนั้นจึงประดุจเช่นเดียวกับสวนจิตรลดา 

(อันมีในดาวดึงสเทวโลก) ฉะนั้น ฯลฯ"

หลังจากการประสูติของพระพุทธองค์แล้ว 

ไม่ปรากฏหลักฐานอื่นว่าพระพุทธเจ้าได้เสด็จมา ณ ที่แห่งนี้แต่อย่างใด 

แม้พระพุทธเจ้าจะได้เสด็จมา ณ กรุงกบิลพัสดุ์ 

ก็ประทับที่นิโครธารามที่พระประยูรญาติจัดถวาย

หาได้มาประทับหรือแสดงธรรม ณ ลุมพินีวันอีกไม่ 

เนื่องเพราะลุมพินีวันนั้นเป็นอุทยานไม่มีผู้คนอาศัยนั่นเอง

ลุมพินีวันหลังพุทธปรินิพพาน

หลังพุทธปรินิพาน กษัตริย์ซึ่งได้รับส่วนแบ่งแห่งพระบรมสารีริกธาตุ ไ

ด้นำพระบรมสารีริกธาตุมาบรรจุไว้ในสถูปแห่งหนึ่ง 

ไม่ไกลจากลุมพินีวันนัก จวบจนพุทธศักราชได้ 294 ปี 

พระเจ้าอโศกมหาราชได้เสด็จนมัสการพุทธสังเวชนียสถานทั่วทั้งชมพูทวีป 

พร้อมด้วยพระโมคคัลลีบุตรติสสเถระ (หรือพระอุปคุต) 

ได้เสด็จมานมัสการ ณ ลุมพินีนี้ 

พระองค์โปรดฯ ให้พระโมคคัลลีบุตรติสสเถระนำทาง

และชี้จุดที่เจ้าชายสิทธัตถะประสูติ แล้วทรงสร้างอาราม 

พระเจดีย์และเสาศิลาจารึกไว้เป็นสัญลักษณ์ว่า 

ลุมพินีวันนี้มีความสำคัญอย่างไร 

ซึ่งเสาศิลาหินทรายของพระเจ้าอโศกยังคงตั้งอยู่ 

ณ ที่เดิมจนถึงปัจจุบัน

หลังจากยุคของพระเจ้าอโศกมหาราช 

เรื่องราวของลุมพินีวันได้หายไปจากหน้าประวัติศาสตร์

ของพระพุทธศาสนาเกือบ 700 ปี 

โดยไม่ปรากฏหลักฐานเอกสารที่สามารถสืบค้น

ถึงความเป็นไปของลุมพินีวันในช่วงนี้ได้ จนในประมาณ พ.ศ. 900 

สมณะฟาเหียนได้เดินทางจากประเทศจีนมาถึงลุมพินีวัน 

ท่านได้กล่าวไว้สั้น ๆ เพียงว่าได้พบบ่อสรงสนาน 

และระบุที่ตั้งของลุมพินีวันว่าอยู่ไกลจากกรุงกบิลพัสดุ์

ไปทางทิศตะวันออกประมาณ 14-16 กิโลเมตร

ต่อมา ในปี พ.ศ. 1181 สมณะเฮี้ยนจัง หรือ พระถังซำจั๋ง 

ได้เดินทางมาถึงลุมพินีวัน โดยได้ทำการการจดบันทึกระบุที่ตั้งสถานที่ต่าง ๆ 

ในลุมพินีวันไว้คร่าว ๆ ท่านได้กล่าวถึงบ่อสรงสนาน 

ซึ่งคงเป็นบ่อเดียวกับที่สมณะฟาเหียนกล่าวไว้ในบันทึก 

ซึ่งบ่อนี้ยังคงมีอยู่มาจนปัจจุบัน 

และกล่าวว่าไม่ไกลจากบ่อนั้นไปประมาณ 24 ก้าว 

มีต้นสาละต้นหนึ่ง เชื่อกันว่าเป็นจุดที่เจ้าชายสิทธัตถะประสูติ 

จากจุดนั้นไปทางใต้มีเจดีย์องค์หนึ่ง 

เชื่อกันว่าเป็นจุดที่พระอินทร์เสด็จจากสวรรค์ลงมาต้อนรับพระราชโอรสที่ประสูติใหม่ 

ใกล้ ๆ กันมีเจดีย์อีกสี่องค์ ที่สร้างไว้เพื่อถวายแก่ท้าวจตุโลกบาล 

ที่ทำหน้าที่ถวายอภิบาลพระโอรสประสูติใหม่ 

และใกล้กันนั้นมีเสาอโศกรูปม้าประดิษฐานอยู่บนยอด

จวบจน พ.ศ. 2438-2439 เซอร์ อเล็กซานเดอร์ คันนิ่งแฮมและคณะ 

ได้ค้นพบเสาศิลาพระเจ้าอโศกซึ่งถูกฝังดินไว้

และพบจารึกเป็นอักษรพราหมีระบุว่าที่แห่งนี้คือสถานที่เจ้าชายสิทธัตถะประสูติ 

จากนั้นจึงเริ่มมีการขุดค้นทางโบราณคดี 

โดยพบซากปรักหักพังจำนวนมาก ซากสถูปกว่า 50 องค์ 

และซากวิหารอาราม มีอายุตั้งแต่สมัยราชวงศ์โมริยะ ราชวงศ์ศุงคะ 

ราชวงศ์กุษาณะ และสมัยคุปตะ (ประมาณ พ.ศ. 300 - พ.ศ. 950)