Bloggang.com : jenifaae : เดือนหกแรกนาขวัญ ยุคดึกดำบรรพ์บูชากบ

เดือนหกแรกนาขวัญ ยุคดึกดำบรรพ์บูชากบ

ภูมิบ้านภูมิเมือง

บูรพา โชติช่วง

เดือนหก แรกนาขวัญ

ยุคดึกดำบรรพ์บูชากบ ขอฝน

     เข้าเดือนหก พฤษภาคม ปฏิทินจันทรคติ เป็นฤดูฝนแรกของชาวกสิกรรมลุ่มน้ำเจ้าพระยา และอาณาบริเวณลุ่มแม่น้ำโขง แม่น้ำสาละวิน และตอนใต้ของจีน ในผืนนาบางท้องที่เริ่มมีต้นกล้าข้าวสีเขียวอ่อนๆ ให้แลเห็นกันบ้างแล้ว ขณะที่บางผืนนาแลเห็นชาวนากำลังก้มเงยปักดำและหว่านไถด้วยแรงควายและแรงเครื่องจักร

เดือนหก ด้านหนึ่งของประเพณีราชสำนักสยามหรือไทยในปัจจุบันที่สืบเนื่องมาช้านานก็คือ วันพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ (จรดพระนังคัล เป็นคำเขมร นังคัลคือผาลไถนา) แปลว่าไถนาครั้งแรก ตามหลักฐานในเอกสารเก่าแก่ว่า พระเจ้าแผ่นดินเมื่อราว 700 ปีมาแล้ว มอบให้เจ้านายและขุนนางทำพิธีนี้เพื่อความมั่งคั่งในพืชพันธุ์ธัญญาหารของราชอาณาจักร จะละเว้นมิได้ ต้องทำทุกปี จึงมีสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน ในปีนี้ตรงกับวันจันทร์ที่ 11 พฤษภาฯ กระทำขึ้น ณ มณฑลพิธีท้องสนามหลวง

     ในไพร่ฟ้ากสิกรรมหรือชาวไร่ชาวนาแล้ว จัดพิธีกรรมมงคล เดือนหก แรกนาขวัญ ที่สืบสานกันมาแต่โบร่ำโบราณ ทั้งความเชื่อ ตำนานและนิทานพื้นบ้านของแต่ละย่านถิ่นฐานบ้านเรือน ดังในหนังสือ “ประเพณี 12 เดือน ในประวัติศาสตร์สังคมวัฒนธรรม เพื่อความอยู่รอดของคน” ปรานี วงษ์เทศ มหาวิทยาลัยศิลปากร (www.sujitwongthes.com) กล่าวว่า ทางจันทรคติของชุมชนท้องถิ่นพวกหนึ่งในอุษาคเนย์ เริ่มเข้าวันแรกขึ้น1 ค่ำเดือนหก ขณะที่บริเวณลุ่มน้ำเจ้าพระยานับเดือนหก แต่ทางล้านนาและบางท้องถิ่นที่อยู่ตอนบนของภูมิภาค จนถึงทางใต้ของจีนนับเป็น เดือนแปด แล้ว

ประเพณีชาวบ้านช่วงเวลานี้ สืบเนื่องจากเดือนก่อน(เดือนห้า) เป็นช่วงเวลาหลังฤดูการเก็บเกี่ยวพืชพันธุ์ธัญญาหาร แล้วเริ่มเข้าฤดูการผลิตใหม่ อันเป็นช่วงเข้าฤดูฝนเริ่มตก ชาวนาต้องเตรียมเครื่องมือทำไร่ไถนา(คาน คันไถ) ที่สำคัญก็คือต้องทำ พิธีแรกนา หรือ นาแรก ใน ทวาทศมาส(โคลงดั้น) เอกสารยุคต้นกรุงศรีอยุธยาได้พรรณนาฤดูเดือนหก(ไพศาขย) เริ่มมีฝนตกแล้วว่า “ฤดูไพศาขยสร้องฝนสวรรค์” และในโคลงดั้นบอกต่ออีก “แขไขบ่าวไถนาถถั่น มานา”

     แรกนาขวัญ เป็นภาษาราบลุ่มน้ำเจ้าพระยา ตรงกับภาษาของคนบริเวณสองฝั่งแม่น้ำโขงว่า นาตาแฮก(แฮกคือแรก) หมายถึงการไถนาทำนาปลูกข้าวครั้งแรกในนาจำลองขนาดเล็กๆ สมมุติขึ้น แล้วมีพิธีสู่ขวัญวิงวอนร้องขอต่ออำนาจเหนือธรรมชาติ (บางทีเรียกผีนาหรือพระภูมินา) จงบันดาลให้ทำนาจริงๆ ได้ผลผลิตเป็นข้าวงอกงามอุดมสมบูรณ์ บางแห่งในภาคเหนือจะทำพิธีสังเวยแม่โพสพพร้อมกันไปด้วย

ถ้าว่าไปแล้ว พิธีอย่างนี้มีมาแต่ดั้งเดิมชุมชนคนดึกดำบรรพ์ ราว 3,000 ปีมาแล้ว ต่อมาเมื่อราชสำนักรับแบบแผนฮินดูจากชมพูทวีป(อินเดีย) จึงปรุงแต่งให้สอดคล้องกับพิธีพราหมณ์เพื่อความศักดิ์สิทธิ์สูงขึ้น เช่น มีพระโคเสี่ยงทาย เชิญเทวดามาเสกเป่าข้าว เปลือกที่ใช้หว่านในพิธี เมื่อเสร็จงานก็ให้ชาวบ้านเก็บเม็ดข้าวเปลือกไปบูชา และโปรยลงในนาของตน เพื่อให้ได้ผลผลิตเป็นเมล็ดข้าวมากขึ้น และรอดพ้นจากภัยธรรมชาติ

เดือนหก แม้ว่าบางปียังไม่มีฝน ส่งผลให้ชาวไร่ชาวนาเดือดร้อนเพราะเริ่มทำนาไม่ได้ จึงเกิดประเพณีขอฝนขึ้นมาหลายอย่างต่างๆ กัน ที่สำคัญอย่างหนึ่งคือ จุดบั้งไฟขอฝน มีระบบความเชื่อมาแต่ดึกดำบรรพ์มาก กว่า 3,000 ปีมาแล้ว ทั้งยังเกี่ยวข้องกับ กบ และ คันคาก หรือ คางคก

นักประวัติศาสตร์ กล่าวคำคันคาก เป็นคำปากชาวบ้านลาว-ไทยสองฝั่งโขง ตรงกับคางคกตามคำปากชาวบ้านลุ่มน้ำเจ้าพระยาภาคกลาง เป็นสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำประเภทเดียวกับกบ รวมทั้งเขียดและอึ่งอ่าง ที่คนดั้งเดิมสมัยก่อนประวัติศาสตร์ เคารพยกย่องเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ สัญลักษณ์ของน้ำและฝน เพราะสัตว์พวกนี้มักปรากฏตัวและส่งเสียงดังเมื่อฝนตกลงมาเป็นน้ำนองทั่วไป ให้ความอุดมสมบูรณ์แก่ผู้คนทุกชนเผ่าที่มีหลักแหล่งอยู่เขตมรสุมที่ทำกสิกรรมโดยอาศัยน้ำฝนจากธรรมชาติ

ทั้งชี้ให้เห็นคนยุค 3,000 ปีมาแล้วมีความเชื่อกบ-คันคาก-คางคก เป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ พยานหลัก ฐานอย่างน้อย 2 อย่างคือ กบสัมฤทธิ์ ประดับอยู่หน้ากลองทอง หรือกลองสัมฤทธิ์ ที่เรียกกันว่า มโหระทึก ใช้ตีขอฝน ฯลฯ พบทั่วไปทั้งภูมิภาคอุษาคเนย์ ตั้งแต่ราว 4,000 ปีมาแล้ว คนทำท่ากบ ภาพเขียนสีบนหน้าผาในถ้ำ และสถานที่ประกอบพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ วาดรูปคนแต่กางแขน-ขาทำท่าเหมือนกบ พบมากที่ชุมชนชาวจ้วงมณฑลกวางสีประเทศจีน แล้วยังพบในไทยด้วย มีอายุราว 3,000 ปีมาแล้ว

แม้แต่ตามร่างกาย แขน ขาของชนเผ่าในอุษาคเนย์ ก็มี ลายสัก หรือ สักหมึก ล้วนเกี่ยวข้องกับกบ เพราะยุคเริ่มแรกทำลวดลายเหมือนผิวหนังกบจริงๆ ถือเป็นเครื่องรางปกป้องคุ้มครองให้คลาดแคล้วจากภยันตราย และทำให้มั่งคั่งอุดมสมบูรณ์อีกด้วย

     นักประวัติศาสตร์มองเหตุที่คนแต่ก่อนทำท่ากบ เพราะเชื่อว่ากบเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ มีฤทธิ์สื่อสารกับอำนาจอย่างหนึ่งได้ ทำให้น้ำฝนหล่นจากฟ้ามาสร้างพืชพันธุ์ธัญญาหารความอุดมสมบูรณ์ แต่ฝนก็ไม่ได้ตกลงมาทุกคราวตามต้องการ เพราะยังมีฤดูที่ฝนไม่ตก ทำให้แห้งแล้ง คนเลยต้องบูชากบ เพื่อวิงวอนร้องขอกบให้ช่วยบอกผู้มีอำนาจบนฟ้าปล่อยน้ำลงมาเป็นฝนตก

นี่เองจึงมีพิธีกรรม มีการละเล่น เต้นฟ้อนทำท่ากบบริเวณสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ เช่น ลานกว้างตรงหน้าผา เขียนรูปไว้บูชามีอยู่ทั่วไปตั้งแต่ผาลายในมณฑลกวางสี จนถึงสองฝั่งโขงที่ผาแต้ม จ.อุบลราชธานี เขาจันทน์งาม จ.นครราชสีมา กับเขาปลาร้า จ.อุทัยธานี ถึงกระนั้นก็ตามการร้องขอต่ออำนาจเหนือธรรมชาติผ่านพิธีบูชากบไม่สำเร็จเสมอไป เพราะมนุษย์ควบคุมธรรมชาติไม่ได้

นอกจากนี้มีการสร้างเรื่องขึ้นจินตนาการ บอกเล่ากันปากต่อปากสืบมาเป็นนิทานเช่น พญาคันคาก หรือ คางคกยกรบขอฝนจากแถนบนฟ้า ทำให้เกิดประเพณี จุดบั้งไฟ บอกแถนฟ้าให้ฝนตก แต่ลงท้ายก็ล้มเหลวหมด คือเอาชนะธรรมชาติอย่างแท้จริงไม่ได้

ในกลุ่มชนชาติจ้วงมณฑลกวางสี ยังมีคำบอกเล่าในรูปของนิทานบันทึก ปู้โล่โถ หมายถึงผู้ยิ่งใหญ่ปากกว้าง มีโครงเรื่องใกล้เคียงคล้ายคลึงกับนิทานเรื่อง แถน ที่แพร่หลายอยู่ในกลุ่มไทยดำทางภาคเหนือเวียดนาม แล้วมีบันทึกไว้ใน ความโทเมือง ของไทยขาว กับ พงศาวดารล้านช้าง ทว่านิทานของชาวจ้วงไม่มีนาค แต่เรื่องพญาคันคากมีนาค ซึ่งน้ำบนฟ้าจะตกลงมาเป็นน้ำฝนให้มนุษย์ได้ ก็ต่อเมื่อนาคจากบาดาลขึ้นไปเล่นน้ำบนฟ้า ให้แตกกระจายกลายเป็นฝนหล่นลงมาสู่โลก ถ้านาคไม่ขึ้นไปเล่นน้ำก็ไม่มีฝน

โครงเรื่องอย่างนี้ สะท้อนให้เห็นระบบความเชื่อของมนุษย์ยุคโลหะเมื่อราว 2,000 ปีมาแล้ว ที่สร้างความสัมพันธ์ระหว่าง ดิน กับ ฟ้า ฉะนั้นคนกับธรรมชาติตัดขาดจากกันไม่ได้ ถ้าส่อเสียดเบียดเบียนธรรมชาติ มนุษย์ก็ย่อมต้องเดือดร้อนหย่อนเย็นไม่เป็นสุข

     นักประวัติศาสตร์ได้ถ่ายทอดให้เห็นเป็นพอสังเขป ทำให้เราแลเห็นได้ว่านอกจากนิทานพื้นบ้านของแต่ละชนเผ่าพันธุ์ กลองมโหระทึกที่มีรูปกบหล่อสัมฤทธิ์เกี่ยวข้องกับพิธีบูชาขอฝนแล้ว ยังมี ฆ้อง ลักษณะทางอำนาจของผู้ครอบครอง และใช้ประโคมตีให้เป็นเสียงสื่อสารกับอำนาจเหนือธรรมชาติ เช่น ปวงผีมีคุณ ฯลฯ ในพิธีกรรม รวมทั้งตีบอกเวลา(โมง) กลอง(ทุ่ม) แล้วพัฒนาเป็นเครื่องดนตรีประกอบการละเล่น เช่น เลี้ยงผี แก้บน จนถึงละครโขน หนัง(ใหญ่) ในราชสำนักและราษฎร์สืบเนื่องมาถึงยุคโพสต์โมเดิร์นหรือร่วมสมัยปัจจุบัน

นอกจากที่ได้กล่าวมาแล้วนั้น เดือนหกนี้แต่โบราณมายังมีเทศกาลโกนจุก ให้เด็กๆ ที่ไว้จุกเพื่อรับ ขวัญให้โตขึ้นเป็นผู้ใหญ่ข้างหน้า ถ้าเป็นเด็กผู้หญิงไว้จุกเมื่อโตเป็นสาวแล้วก็เข้าพิธีแต่งงานมีผัวได้ ดังกลอนเสมียนมี หรือหมื่นพรหมสมพัดสร กวีสมัยรัชกาลที่ 3 เขียนไว้ “ที่โกนจุกได้ปีครึ่งจะผลิ อุตริหนักหนาจะหาผัว” ฉะนั้นเดือนหกจึงถือกันทั่วไปว่าเดือนมงคล เพราะฝนตกใหม่ๆ ควรจัดให้หนุ่มสาวที่ชอบพอกันพร้อมแล้วแต่งงาน จะได้เป็นกำลังทำนาทำไร่ สร้างครอบครัวใหม่รับฤดูกาลผลิตใหม่

     ขอแถมท้ายกลอนเพลงเก่าๆ ของหนุ่มเกี้ยวสาวตอนหนึ่ง “เดือนห้าต่อเดือนหก ให้น้องเตรียมครก พี่จะยกสากมา” หมายถึงขอแต่งงาน เพราะ “ครก” เป็นสัญลักษณ์อวัยวะเพศหญิง ส่วน “สาก” สัญลักษณ์เพศชาย อันเป็นสิ่งที่รับรู้กันทั่วไปโดยไม่ถือเป็นสิ่งหยาบคายใดๆ

ขอขอบคุณ
ที่มา : ข่าววันที่ 5 พฤษภาคม 2552 แหล่งข่าวจาก สยามรัฐ

H O M E

Create Date : 30 ตุลาคม 2552

Last Update : 30 ตุลาคม 2552 21:36:44 น.

0 comments

Counter : 2105 Pageviews.