[1] กัลยาณมิตตตา (ความมีกัลยาณมิตร คือ มีผู้แนะนำ สั่งสอน ที่ปรึกษา เพื่อนที่คบหาและบุคคลผู้แวดล้อมที่ดี,ความรู้จักเลือกเสวนาบุคคล หรือเข้าร่วมหมู่กับท่านผู้ทรงคุณทรงปัญญามีความสามารถซึ่งจะช่วยแวดล้อม สนับสนุน ชักจูง ชี้ช่องทาง เป็นแบบอย่าง ตลอดจนเป็นเครื่องอุดหนุนเกื้อกูลแก่กันให้ดำเนินก้าวหน้าไปด้วยดี ในการศึกษาอบรม การครองชีวิตการประกอบกิจการ และธรรมปฏิบัติ,สิ่งแวดล้อมทางสังคมที่ดี Kalyàn ฺamittatà: havinggood friends; good company; friendship with the lovely;favourable social environment) ข้อนี้เป็น องค์ประกอบภายนอก (externalfactor; environmental factor)
ภิกษุทั้งหลาย เมื่อดวงอาทิตย์อุทัยอยู่ย่อมมีแสงอรุณขึ้นมาก่อน เป็นบุพนิมิต ฉันใด ความมีกัลยาณมิตรก็เป็นตัวนำ เป็นบุพนิมิตแห่งการเกิดขึ้นของอารยอัษฎางคิกมรรค แก่ภิกษุ ฉันนั้น
ความมีกัลยาณมิตร เท่ากับเป็นพรหมจรรย์(การครองชีวิตประเสริฐ) ทั้งหมดทีเดียว พราะว่าผู้มีกัลยาณมิตรพึงหวังสิ่งนี้ได้ คือ จักเจริญ จักทำให้มากซึ่งอารยอัษฎางคิกมรรค
อาศัยเราผู้เป็นกัลยาณมิตร เหล่าสัตว์ผู้มีชาติเป็นธรรมดาก็พ้นจากชาติ ผู้มีชราเป็นธรรมดา ก็พ้นจากชรา ผู้มีมรณะเป็นธรรมดา ก็พ้นจากมรณะ ผู้มีโสกะปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส และอุปายาสเป็นธรรมดา ก็พ้นจากโสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส และอุปายาส
เราไม่เล็งเห็นองค์ประกอบภายนอกอื่นแม้สักอย่างเดียวที่มีประโยชน์มากสำหรับภิกษุผู้เป็นเสขะเหมือนความมีกัลยาณมิตร, ภิกษุผู้มีกัลยาณมิตร ย่อมกำจัดอกุศลได้ และย่อมยังกุศลให้เกิดขึ้น
ความมีกัลยาณมิตร ย่อมเป็นไปเพื่อประโยชน์ยิ่งใหญ่,เพื่อความดำรงมั่น ไม่เสื่อมสูญ ไม่อันตรธานแห่งสัทธรรม ฯลฯ
S.V.230; A.I.1418; It.10. สํ.ม. 19/5129/236;
องฺ.เอก. 20/72128/1625; ขุ.อิติ.25/195/237.
[2] โยนิโสมนสิการ (การใช้ความคิดถูกวิธี คือ การทำในใจโดยแยบคาย มองสิ่งทั้งหลายด้วยความคิดพิจารณาสืบค้นถึงต้นเค้าสาวหาเหตุผลจนตลอดสาย แยกแยะออกพิเคราะห์ดูด้วยปัญญาที่คิดเป็นระเบียบและโดยอุบายวิธีให้เห็นสิ่งนั้นๆ หรือปัญหานั้นๆ ตามสภาวะและตามความสัมพันธ์แห่งเหตุปัจจัย Yonisomanasikàra: reasoned attention; systematic attention; analytical thinking;critical reflection; thinking in terms of specific conditionality; thinking byway of causal relations or by way of problem-solving) ข้อนี้เป็น องค์ประกอบภายใน(internal factor; personal factor) และเป็น ฝ่ายปัญญา (afactor belonging to the category of insight or wisdom)
ภิกษุทั้งหลาย เมื่อดวงอาทิตย์อุทัยอยู่ย่อมมีแสงอรุณขึ้นมาก่อน เป็นบุพนิมิต ฉันใด ความถึงพร้อมด้วยโยนิโสมนสิการ ก็เป็นตัวนำเป็นบุพนิมิต แห่งการเกิดขึ้นของอารยอัษฎางคิกมรรค แก่ภิกษุ ฉันนั้น
เราไม่เล็งเห็นองค์ประกอบภายในอื่นแม้สักอย่างเดียวที่มีประโยชน์มาก สำหรับภิกษุผู้เป็นเสขะ เหมือนโยนิโสมนสิการ ภิกษุผู้มีโยนิโสมนสิการย่อมกำจัดอกุศลได้ และย่อมยังกุศลให้เกิดขึ้น
เราไม่เล็งเห็นธรรมอื่น แม้สักข้อหนึ่งซึ่งเป็นเหตุให้สัมมาทิฏฐิที่ยังไม่เกิด ก็เกิดขึ้น ที่เกิดขึ้นแล้ว ก็เจริญยิ่งขึ้นเหมือนโยนิโสมนสิการเลย
เราไม่เล็งเห็นธรรมอื่น แม้สักข้อหนึ่งซึ่งจะเป็นเหตุให้ความสงสัยที่ยังไม่เกิด ก็ไม่เกิดขึ้น ที่เกิดขึ้นแล้ว ก็ถูกขจัดเสียได้เหมือนโยนิโสมนสิการเลย
โยนิโสมนสิการ ย่อมเป็นไปเพื่อประโยชน์ยิ่งใหญ่,เพื่อความดำรงมั่น ไม่เสื่อมสูญ ไม่อันตรธานแห่งสัทธรรม ฯลฯ
ธรรมข้ออื่น ที่ได้รับยกย่องคล้ายกับโยนิโสมนสิการนี้ในบางแง่ ได้แก่ อัปปมาทะ (ความไม่ประมาท earnestness; diligence), วิริยารัมภะ(การปรารภความเพียร, ทำความเพียรมุ่งมั่น instigation of energy; energetic effort), อัปปิจฉตา (ความมักน้อย, ไม่เห็นแก่ได้ fewness ofwishes; paucity of selfish desire), สันตุฏฐี (ความสันโดษ contentment), สัมปชัญญะ (ความรู้ตัว, สำนึกตระหนักชัดด้วยปัญญา awareness; full comprehension); กุสลธัมมานุโยค (การหมั่นประกอบกุศลธรรม pursuit of wholesome states; devotionto good things); สีลสัมปทา (ความถึงพร้อมแห่งศีล possession of virtue); ฉันทสัมปทา (ความถึงพร้อมแห่งฉันทะ possession of will), อัตตสัมปทา (ความ
ถึงพร้อมแห่งตนคือมีจิตใจซึ่งพัฒนาเต็มที่แล้ว selfrealization, self-actualization), ทิฏฐิสัมปทา(ความถึงพร้อมแห่งทิฏฐิ possession of right view),และ อัปปมาทสัมปทา ความถึงพร้อมแห่งอัปปมาทะ possession ofearnestness)
S.V.230; A.I.1131; It.9.
สํ.ม. 19/5129/236; องฺ.เอก.20/60186/1341;ขุ.อิติ. 25/194/236.
[3] อัปปมาทะ(ความไม่ประมาท คือ ความเป็นอยู่อย่างไม่ขาดสติหรือความเพียรที่มีสติ เป็นเครื่องเร่งเร้าและควบคุม ได้แก่ การดำเนินชีวิตโดยมีสติเป็นเครื่องกำกับความประพฤติปฏิบัติและการกระทำทุกอย่างระมัดระวังตัว ไม่ยอมถลำลงไปในทางเสื่อม แต่ไม่ยอมพลาดโอกาสสำหรับความดีงามและความเจริญก้าวหน้าตระหนักในสิ่งที่พึงทำและพึงละเว้น ใส่ใจสำนึกอยู่เสมอในหน้าที่อันจะต้องรับผิดชอบไม่ยอมปล่อยปละละเลย กระทำการด้วยความจริงจัง รอบคอบ และรุดหน้าเรื่อยไป Appamàda: earnestness;diligence; heedfulness) ข้อนี้เป็น องค์ประกอบภายใน (internalfactor; personal factor) และเป็นฝ่ายสมาธิ (a factorbelonging to the category of concentration)
ภิกษุทั้งหลาย เมื่อดวงอาทิตย์อุทัยอยู่ย่อมมีแสงอรุณขึ้นมาก่อน เป็นบุพนิมิต ฉันใด ความถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาท ก็เป็นตัวนำเป็นบุพนิมิตแห่งการเกิดขึ้นของอารยอัษฎางคิกมรรค แก่ภิกษุ ฉันนั้น
ธรรมเอก ที่มีอุปการะมาก เพื่อการเกิดขึ้นแห่งอารยอัษฎางคิกมรรคก็คือ ความถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาท
เราไม่เล็งเห็นธรรมอื่น แม้สักข้อหนึ่ง ซึ่งเป็นเหตุให้อารยอัษฎางคิกมรรคที่ยังไม่เกิดก็เกิดขึ้น ที่เกิดขึ้นแล้ว ก็เจริญบริบูรณ์ เหมือนอย่างความถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาทนี้เลย
รอยเท้าของสัตว์บกทั้งหลาย ชนิดใดๆก็ตาม ย่อมลงในรอยเท้าช้างได้ทั้งหมด, รอยเท้าช้าง เรียกว่า เป็นยอดของรอยเท้าเหล่านั้นโดยความใหญ่ ฉันใด กุศลธรรมทั้งหลาย อย่างใดๆ ก็ตาม ย่อมมีความไม่ประมาทเป็นมูล ประชุมลงในความไม่ประมาทได้ทั้งหมดความไม่ประมาท เรียกได้ว่าเป็นยอดของธรรมเหล่านั้น ฉันนั้น
ผู้มีกัลยาณมิตร พึงเป็นอยู่โดยอาศัยธรรมเอกข้อนี้คือ ความไม่ประมาทในกุศลธรรมทั้งหลาย
ธรรมเอกอันจะทำให้ยึดเอาประโยชน์ไว้ได้ทั้ง 2 อย่าง คือทั้งทิฏฐธัมมิกัตถะ (ประโยชน์ปัจจุบัน
ประโยชน์เฉพาะหน้า หรือประโยชน์สามัญของชีวิตเช่น ทรัพย์ ยศ กามสุข เป็นต้น) และสัมปรายิกัตถะ (ประโยชน์เบื้องหน้าหรือประโยชน์ขั้นสูงขึ้นไปทางจิตใจหรือคุณธรรม)ก็คือความไม่ประมาท
สังขาร (สิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น) ทั้งหลาย มีความเสื่อมสิ้นไปเป็นธรรมดาท่านทั้งหลายจงยัง ประโยชน์ที่มุ่งหมายให้สำเร็จ ด้วยความไม่ประมาทเถิด
ความไม่ประมาท ย่อมเป็นไปเพื่อประโยชน์ยิ่งใหญ่,เพื่อความดำรงมั่น ไม่เสื่อมสูญ แห่งสัทธรรม ฯลฯ
D.II.156; S.I.8689; S.V.3045;
ที.ม. 10/143/180; สํ.ส.15/378384/125129;
A.I.1117; A.III.365; A.V.21.
สํ.ม. 19/135262/3766; องฺ.เอก.20/60116/1323;
องฺ.ฉกฺก. 22/324/407; องฺ.ทสก. 24/15/23.
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ฉบับประมวลธรรม โดย พระพรหมคุณาภรณ์ (ประยุทธ์). ๒๕๕๘: ๕๗ ๕๙.
ผู้ติดตามบล็อก : 1 คน [