โบราณคดีและหลักฐานทางโบราณคดี

โบราณคดี หมายถึง การศึกษาของโบราณทั้งที่เป็นโบราณวัตถุและโบราณสถาน โดยอธิบายผลแห่งการกระทำของโบราณนั้นได้ โบราณคดีจะเป็นข้อเท็จจริงที่ต้องอาศัยการสันนิษฐาน การปะติดปะต่อเรื่องราว และไม่อาจยืนยันเป็นความจริงได้

โบราณคดี อาจหมายถึง การศึกษากิจกรรมของมนุษย์ในอดีตกาล ไม่ใช่การศึกษา พฤติกรรม แต่อาจตีความพฤติกรรมได้

โบราณคดีเป็นได้ทั้งศาสตร์ และศิลปะ กล่าวคือเป็นการศึกษาพิจารณาหาเหตุผลจากพยานหลักฐาน มีวิธีวิจัยและรวบรวมข้อมูลเป็นระบบแต่วิธีการรวบรวมข้อมูล และการเก็บรักษาข้อมูลเป็นงานศิลปะที่ต้องฝึกหัดและมีความชำนาญการเพียงพอ

ในยุคแห่งการสำรวจดินแดนในคริสตศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๓ จากการพบคนที่มีลักษณะทางกายภาพและวัฒนธรรมที่แตกต่างออกไป ก่อให้เกิดคำถามที่พระคัมภีร์ไม่อาจตอบได้ การพบวัฒนธรรมบางแห่งก็เจริญสูงกว่าที่ชาวยุโรปจะยอมรับได้ว่ามีจริง การพบแหล่งโบราณคดีใหม่ ๆ มีการพัฒนาการขุดค้น การสะสมของโบราณขยายวงกว้างขึ้น และเริ่มหันมาสนใจเรื่องราวของของโบราณนั้น การสะสมของเก่าเปลี่ยนจากงานอดิเรกมาเป็นอาชีพ การศึกษาโบราณวัตถุมีสอนตามมหาวิทยาลัย และเกิดสมาคมขึ้นอย่างกว้างขวาง เป็นการอาศัยบันทึกทางประวัติศาสตร์ และประวัติศาสตร์ศิลปะเพื่อควบคุมมิติเวลา

คริสต์ศตวรรษที่ ๑๗ - ๑๘ เป็นยุคแห่งภูมิปัญญา ทั้งทางด้านดาราศาสตร์ คณิตศาสตร์ ปรัชญา สังคม ชีววิทยา งานโบราณคดีพัฒนาขึ้น การศึกษาชั้นดินได้นำไปสู่ข้อมูลที่เกี่ยวกับมิติเวลาซึ่งต่อมาเป็นกฏแห่งการทับถม (Law of Superposition) ในทางฝ่ายศาสนจักรพยายามกำหนดอายุว่าโลกสร้างขึ้น ๒๓ ตุลาคม ๔๐๐๔ ปีก่อนคริสตกาล

คริสตศตวรรษที่ ๒๐ เป็นยุคแห่งการค้นพบแหล่งโบราณคดี และหลักฐานสำคัญ ๆ ต่าง ๆ มากมาย เช่น ชุมชมทะเลสาปในสวิส(Swiss Lake Dweller) มนุษย์โครมันยอง (Cromagnon) เมืองทรอย มนุษย์ชวา การกำหนดอายุทางวิทยาศาสตร์ ฯลฯ การควบคุมมิติเวลากลายเป็นประเด็นสำคัญ เกิดการพยายามใช้ การจำแนกหลักฐาน(Typology)ควบคุมกาลเวลา การจำแนกระบบยุคสมัยทางเทคโนโลยีพัฒนาไปสู่การจำแนกโดยเศรษฐกิจสังคม แต่ก็ยังยึดแบบแรกพัมนาการต่อมาเป็นทฤษฏีการแพร่กระจายทางวัฒนธรรมกับการอพยพ และต่อมาจึงปรับประเด็นมาศึกษาเชิงนามธรรม(Deductive) เช่น ระบบครอบครัว ระบบเครือญาติ สังคมการปกครอง ฯลฯ โดยการตีความจากหลักฐาน และ New Archaeology ซึ่งเป็น “ศึกษาเพื่อเข้าใจกระบวนการวัฒนธรรม รู้เรื่องอดีตให้สามารถนำไปใช้นอกจากด้านมานุษยวิทยา แต่กว้างไกลออกไป สามารถวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงของระบบทางวัฒนธรรม และการมองภาพรวมทางวัฒนธรรม บนพื้นฐานเชิงนิรนัย”

กฎหมายตราสามดวงสมัยรัชกาลที่ ๑ กำหนดโทษในการทำลายโบราณสถาน โบราณวัตถุในพระศาสนา

ในรัชสมัยรัชกาลที่ ๓ ยังไม่แยกวิชาประวัติศาสตร์ ประวัติศาสตร์ศิลปะและโบราณคดี ขอบเขตของการศึกษาเฉพาะสมัยประวัติศาสตร์ตั้งแต่สุโขทัยเป็นต้นมา มีการใช้ประวัติศาสตร์และประวัติศาสตร์ศิลปะควบคุมมิติเวลา (Temporal control) และใช้โบราณสถานและที่พบโบราณวัตถุควบคุมมิติสถานที่ (Spatial control) แบบเดียวกับยุคเรอเนสซองส์ในยุโรป เทคนิคภาคสนามเป็นการสำรวจแหล่ง โดยการขุดชันสูตรเช่นการขุดองค์พระปฐมเจดีย์ที่นครปฐม และการเก็บโบราณวัตถุ ซึ่งรวมถึงการเก็บจารึกอันเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์นอกเหนือจากการเก็บศิลปวัตถุ ผลงานสนามนำไปสู่การแปลความในรูปความเห็นส่วนบุคคล การศึกษาและการสะสมยังคงเป็นงานอดิเรกของเจ้านาย แต่จะเน้นการศึกษาของเก่ามากกว่าสะสมของเก่า

ในสมัยรัชกาลที่ ๔ เริ่มการขุดแต่ง - บูรณะพระปฐมเจดีย์ ออกกฏหมายควบคุมมิให้ขุดวัดหาทรัพย์สิน และเริ่มรวบรวมโบราณศิลปวัตถุ ที่พระที่นั่งประพาสพิพิธภัณฑ์ ในปี ๒๔๐๒

ในสมัยรัชกาลที่ ๕ เมื่อเกิดคดีนายรัสต์มานน์ ลักลอบตัดพระกรพระเศียรพระศิวะไปเยอรมัน เมื่อตามกลับมาได้ โปรดฯ ให้รวบรวมศิลปวัตถุหัวเมืองมาไว้ในกรุงเทพฯ ทรงจัดตั้งหอมิวเซียมขึ้นที่พระที่นั่งสหทัยสมาคม (หอคอเดเดีย) ตั้งภัณฑรักษ์(ผู้ดูแลกิจการพิพิธภัณฑ์)คือนายทัด ศิริสัมพันธ์ (พลโท พระยาสโมสรสรรพการ) ในปี พ.ศ.๒๔๓๑ จึงได้ตั้งกรมพิพิธภัณฑ์ โดยมีพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าไชยานุชิต ทรงเป็นอธิบดี ในวันที่ ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๐ โปรดฯให้ตั้งโบราณคดีสโมสร เพื่อศึกษาเรื่องราวเก่า ๆ และใช้เอกสารเป็นหลักในการค้นคว้า แต่ไม่มีการสืบทอดแนวการศึกษา โดยใช้หลักฐานโบราณวัตถุและโบราณสถานดังที่เคยทำกันมาในรัชกาลก่อน

ในสมัยรัชกาลที่ ๖ ตั้งกรรมการหอพระสมุดสำหรับพระนคร รับผิดชอบดูแลโบราณสถาน โบราณวัตถุ ตรวจตรารักษาของโบราณ โดยแบ่งเป็นแผนกวรรณคดี แผนกโบราณคดี และแผนกศิลปากร
ในช่วงที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพเมื่อทรงเข้าดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ได้เริ่มงานโบราณคดีในระบบราชการโดยแฝงไว้กับงานเทศาภิบาล ทรงสำรวจแหล่งโบราณคดี

ในช่วงยุคของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครอง โบราณคดีเริ่มเป็นวิชาชีพ เป็นราชการ มีพระราชบัญญัติคุ้มครองโบราณวัตถุ จากการตั้งราชบัณฑิตสภา ทำให้โบราณคดีและประวัติศาสตร์แยกจากกันในการศึกษาค้นคว้า แต่แนวคิดทฤษฏีและองค์ความรู้ยังคงเดิม ประวัติศาสตร์ศิลปะมีบทบาทมากโดยเฉพาะเมื่อ ศาสตราจารย์ยอร์ช เซเดส์ เข้ามาจัดแบ่งยุคสมัย และจัดพิพิธภัณฑ์ใหม่ และประวัติศาสตร์ศิลปะนอกจากจะคุมมิติเวลาแล้วกลายเป็นเนื้อหาหลักของโบราณคดี มีงานขุดค้น ขุดแต่ง ปรากฎชัด เช่น การขุดวัดพระศรีสรรเพชญ์ โดยพระยาโบราณราชธานินทร์ และพระยาโบราณนรานุรักษ์ โดยมีการกำหนดวิธีการชัดเจน ขยายเพดานความรู้ถึงทวาราวดี มีการจำแนกรูปลักษณะของโบราณวัตถุโดยให้ความสำคัญการจัดยุคสมัย มีการอบรม ศึกษา และแลกเปลี่ยนแนวคิด

พ.ศ. ๒๔๕๕ - ๒๔๗๔ มีการสำรวจก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทยหลายครั้งโดยชาวต่างประเทศเพื่อศึกษาวิวัฒนาการของมนุษย์

หลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง โบราณคดีพัฒนาขึ้นมาก มาสู่โบราณคดีอย่างแท้จริง จากพระนิพนธ์ของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ มีการศึกษาอบรม ในปี พ.ศ.๒๔๙๖ เปิดสอนวิชาโบราณคดีในโรงเรียนศิลปศึกษา ซึ่งต่อมาในปี ๒๔๙๘ เป็นคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร งานเทคนิคภาคสนามเป็นแบบแผน และแม่นยำขึ้น มีเทคนิคการค้นคว้ายังคงเป็นอุปนัย คือเอาหลักฐานมาสรุปตามระบบราชการมากกว่าเป็นนิรนัย คือการศึกษากว้าง ๆ เพื่อลักษณะเฉพาะมาตั้งสมมติฐานและหาหลักฐานมาสนับสนุน การแปลความสุดแต่หลักฐานจะพาไป มีการรวบรวมข้อมูลมาก แต่ไม่ปรากฎการพัฒนาแนวความคิดและทฤษฏี แนวคิดเกือบทั้งหมดเป็นตะวันตก และประวัติศาสตร์ศิลปะมีบทบาทมาก ในส่วนของเอกชนก็ได้เกิดองค์กรขึ้นคือ สยามสมาคมซึ่งเป็นองค์กรส่งเสริมการศึกษาวิจัยทางด้านศิลปศาสตร์ใน พ.ศ.๒๔๗๗

ดินแดนที่เป็นประเทศไทยในปัจจุบันมีมนุษย์อยู่อาศัยมาเป็นเวลานานหลายหมื่นปี จากการพบหลักฐานที่เกี่ยวข้องกับมนุษย์โบราณในภูมิภาคต่างๆของประเทศสะท้อนให้เห็นสภาพวิถีชิวิต เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมของมนุษย์ได้เป็นอย่างดี

1. หลักฐานที่มนุษย์ทำขึ้น (Artefacts) คือหลักฐานที่มนุษย์ในอดีตทำขึ้นโดยการดัดแปลงหรือใช้วัสดุตามธรรมชาติทำขึ้นตามความต้องการ ตัวอย่างเช่น บ้านเรือน อาวุธ เครื่องมือเครื่องใช้ เครื่องประดับร่างกาย ประติมากรรม ฯลฯ

2. หลักฐานที่มนุษย์ไม่ได้ทำขึ้น (Non-artefacts) คือหลักฐานตามธรรมชาติที่มนุษย์ไม่ได้ดัดแปลง แต่มนุษย์ใช้ประโยชน์ ซึ่งจะทำให้เราสามารถเข้าใจสภาพและสิ่งแวดล้อมของมนุษย์ในอดีตได้ ตัวอย่างเช่น ถ้ำ เพิงผา ชั้นดินที่ทับถม ซากพืช ซากสัตว์ ฯลฯ

๑. การพบโดยบังเอิญ เป็นการพบหลักฐานทางโบราณคดีเมื่อหลักฐานได้โผล่พ้นผิวดินขึ้นมา จากการเปลี่ยนแปลงลักษณะภูมิประเทศ จากธรรมชาติ เช่น การเปลี่ยนแปลงของภูมิประเทศ การเปลี่ยนแปลงของกระแสน้ำ การกัดเซาะของลม ฝน แม่น้ำลำธาร หรือจากการที่มนุษย์ขุดดินในการปลูกสร้างบ้านเรือนการทำเกษตรกรรม การขุดสระขุดคลอง หลักฐานที่ได้มาโดยวิธีการนี้มักจะไม่ให้ข้อมูลที่เป็นประโยชน์ในการศึกษาเรื่องราวของมนุษย์ในอดีตมากนัก

๒. การพบโดยการดำเนินงานทางโบราณคดี เป็นการพบหลักฐานจากการดำเนินงานศึกษาค้นคว้าวิจัยตามกระบวนการทั้งทางวิทยาศาสตร์และทางศิลปะ โดยมีขั้นตอนการสำรวจ และขุดค้นเป็นขั้นตอนในการรวบรวมข้อมูล และหลักฐานทางโบราณคดีที่พบในขั้นตอนนี้จะเป็นประโยชน์มากเมื่อนำมาศึกษาวิเคราะห์ ตีความ จนครบกระบวนการ จะสามารถปะติดปะต่อเรื่องราวเกี่ยวกับมนุษย์ในอดีตได้

การพบหลักฐานแบบนี้จะพบในกระบวนการต่างๆระหว่างการดำเนินงานสำรวจ เช่น การพบระหว่างการเดินสำรวจ การพบโดยภาพถ่ายทางอากาศ การพบโดยใช้เครื่องมือวิทยาศาสตร์ ตัวอย่างเช่น เครื่องกระทุ้งฟังเสียงเครื่องเจาะแบบสว่าน เครื่องตรวจหาความต้านทานของดิน การวิเคราะห์ดินทางเคมี เครื่องตรวจแม่เหล็กไฟฟ้า หรืออาจเป็นการพบจากข้อความตำนานหรือนิทานพื้นบ้าน จากเอกสารโบราณ จากชื่อสถานที่
นอกจากการสำรวจแล้ว ยังมีการพบหลักฐานระหว่างการขุดค้นซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อการศึกษาเป็นอันมาก และการพบในขณะดำเนินการวิเคราะห์

เนื่องจากหลักฐานทางโบราณคดีที่พบจะมีความหลากหลายที่เกี่ยวข้องกันมนุษย์ นับตั้งแต่ดิน หิน แร่ ซากพืช ซากสัตว์ ฯลฯ จึงจำเป็นที่จะต้องอาศัยนักวิชาการสาขาต่างๆช่วยกันศึกษา วิเคราะห์ และตีความ อาทิเช่น นักธรณีวิทยา นักปฐพีวิทยา นักสัตววิทยา นักพฤกษศาสตร์ นักมานุษยวิทยา นักกายวิภาคศาสตร์ นักประวัติศาสตร์ศิลปะ ฯลฯ รวมถึงการกำหนดอายุทางวิทยาศาสตร์ที่ต้องอาศัยผู้เชี่ยวชาญทางด้านเคมีและฟิสิกส์ ซึ่งจะทำให้เราทราบเรื่องราวในอดีตของมนุษย์ได้ชัดเจนยิ่งขึ้น

แต่เป็นที่น่าเสียดายที่หลักฐานทางโบราณคดีเป็นจำนวนมากถูกทำลายทั้งจากกระบวนการตามธรรมชาติและที่สำคัญอย่างยิ่งคือการทำลายของมนุษย์ที่ขุดคุ้ย โยกย้าย ทำลายหลักฐานดังกล่าวทั้งโดยไม่ได้ตั้งใจและโดยหวังจะนำเอาหลักฐานเหล่านั้นมาขาย สะสม หรือใช้ประโยชน์ส่วนตน จนทำให้หลักฐานสำคัญเกี่ยวกับบรรพชนอันเป็นมรดกทางวัฒนธรรมต้องสูญหายหรือเสื่อมคุณค่าลงไป

ปัจจัยการดำรงชีวิตและการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์ก่อให้เกิดหลักฐานทางโบราณคดีหลงเหลือให้ศึกษาในปัจจุบัน นับตั้งแต่มนุษย์ได้มีวิวัฒนาการขึ้นมาบนโลก มนุษย์จำเป็นที่จะต้องดำรงชีวิตอยู่ในสภาพแวดล้อมโดยอาศัยปัจจัยต่างๆเพื่อความอยู่รอด มีพัฒนาการทางวัฒนธรรมที่จะต่อสู้ดิ้นรนเพื่อเอาชนะธรรมชาติและเพื่อความอยู่รอด มีการถ่ายทอดทางวัฒนธรรม มีชีวิตอยู่ในสังคมที่มีการติดต่อกันระหว่างบุคคลและกลุ่มคน การตั้งถิ่นฐานของมนุษย์จึงเป็นการรวมกลุ่มกันทางสังคมซึ่งอาจเป็นหน่วยย่อยขนาดครอบครัว ขยายตัวเป็นหมู่บ้าน เมือง และรัฐขนาดใหญ่ในที่สุด การรวมตัวกันตั้งถิ่นฐานของมนุษย์จึงขึ้นอยู่กับปัจจัยต่างๆหลายประการ ได้แก่

๒. เครื่องนุ่งห่ม จากการที่มนุษย์ต้องต่อสู้กับสภาพภูมิอากาศ เครื่องนุ่งห่มจึงมีความจำเป็นในการใช้ต่อสู้ความหนาวเย็น มนุษย์ได้พัฒนาเครื่องนุ่งห่มจากพืช เช่น ใบไม้ ฝ้าย และเส้นใยต่างๆ และเครื่องนุ่งห่มจากหนังสัตว์หรือขนสัตว์ที่ได้จากการล่าสัตว์มาเป็นอาหาร ต่อมาเครื่องนุ่งห่มไม่ได้เป็นเพียงเครื่องป้องกันความหนาวเย็น เท่านั้น แต่เป็นเครื่องประดับตกแต่งและเครื่องกำหนดสถานะในสังคมด้วย หลักฐานทางโบราณคดีเกี่ยวกับปัจจัยเครื่องนุ่งห่มของมนุษย์ที่หลงเหลือไว้จนถึงปัจจุบัน มักจะทำด้วยวัสดุที่มีความคงทนถาวร หรือเป็นวัสดุอุกรณ์ที่ใช้ในการทำเครื่องนุ่งห่ม อาทิเช่น
๒.๑ หลักฐานที่เป็นร่องรอยเครื่องนุ่งห่ม และการทำเครื่องนุ่งห่ม ได้แก่ แวดินเผา(เครื่องใช้ในการปั่นด้าย) รอยพิมพ์ของผ้าบนดิน บนสนิมโลหะ
๒.๒ หลักฐานที่เป็นเครื่องประดับ มักทำขึ้นจากวัสดุที่มีความคงทนถาวร เช่น หิน แก้ว เปลือกหอย เมล็ดพืช สำริด ทองคำ ฯลฯ ลักษณะของเครื่องประดับจะขึ้นอยู่กับเป้าหมายหรือหน้าที่ของเครื่องประดับ และค่านิยมในรูปแบบขณะที่ทำเครื่องประดับนั้นๆ

๔. สวัสดิการและความปลอดภัย มนุษย์มีความต้องการที่จะดำรงชีวิตอยู่ในธรรมชาติอย่างปลอดภัย มีความสุขทั้งทางร่างกายและจิตใจ สิ่งที่ทำลายสวัสดิภาพและความปลอดภัยของมนุษย์นั้น นอกจากสัตว์ร้าย การเจ็บไข้ได้ป่วย และภัยธรรมชาติแล้ว มนุษย์ด้วยกันเองยังประหัตประหารเอารัดเอาเปรียบกัน นอกจากนี้มนุษย์ยังต้องการสาธารณูปโภค สาธารณูปการที่สนองสวัสดิภาพและความปลอดภัยทั้งในขณะที่มีชีวิตอยู่ตลอดจนสิ้นชีวิตไปแล้ว หลักฐานที่สะท้อนให้เห็นความต้องการในสวัสดิภาพและความปลอดภัยของมนุษย์ ได้แก่
๔.๑ หลักฐานในการป้องกันตนเองจากภัยธรรมชาติ สัตว์ร้าย และมนุษย์ด้วยกันเอง รวมทั้งสาธารณูปโภค และสาธารณูปการ ได้แก่ อาวุธ คูเมือง กำแพงเมือง คันกั้นน้ำ เขื่อน บ่อน้ำ สระน้ำ
๔.๒ หลักฐานในการป้องกันโรคภัยไข้เจ็บ ได้แก่ ร่องรอยซากพืชที่เป็นยาสมุนไพร ร่องรอยที่ปรากฏบนโครงกระดูกมนุษย์ หินบดยาและสากบดยา
๔.๓ หลักฐานเกี่ยวกับการตาย ได้แก่ ร่องรอยที่ปรากฏบนโครงกระดูกมนุษย์ การจัดการศพ ความเชื่อและประเพณีต่างๆ

๖. ระบบสังคม เมื่อมีการรวมกลุ่มของมนุษย์มากขึ้น มีการแบ่งงานกันทำ มีการแลกเปลี่ยนผลผลิต มีสถานะที่แตกต่างกันในสังคม มนุษย์จึงจำเป็นที่จะต้องมีกติกาควบคุมสมาชิกในสังคม กำหนดมาตรฐานต่างๆในสังคม ก่อให้เกิดระบบจารีต ประเพณีต่างๆ จนกระทั่งพัฒนามาเป็นกฎหมาย ก่อให้เกิดระบบการปกครองและชนชั้นต่างๆ นอกเหนืกจากกติกาสังคมแล้วการอยู่ร่วมกันก็จำเป็นที่จะต้องมีระบบคุณธรรม จารีต ประเพณี ซึ่งควบคุมจิตสำนึกของผู้คน ศาสนาและความเชื่อจึงมีส่วนเป็นอย่างยิ่งในการรักษาความสงบสุขในสังคม ซึ่งทั้งระบบสังคม ศาสนาและความเชื่อก่อให้เกิดหลักฐานต่างๆหลงเหลือไว้มากมาย
๖.๑ หลักฐานที่แสดงลักษณะการปกครอง เช่น ปราสาทพระราชวัง ป้อมค่าย ตราประทับ เงินตรา ราชลัญจกร เครื่องราชูปโภค เครื่องราชกกุธภัณฑ์
๖.๒ หลักฐานเกี่ยวกับศาสนาและความเชื่อ เช่น วัด โบสถ์ วิหาร เจดีย์ เทวาลัย มัสยิด สัญลักษณ์ รูปเคารพ ประติมากรรม เครื่องบริขาร
๖.๓ หลักฐานที่เป็นกติกาทางสังคม ได้แก่ ตุ้มกำหนดน้ำหนัก สายวัดขนาดและระยะ

Create Date : 23 มกราคม 2549		20 comments
Last Update : 22 ธันวาคม 2550 0:23:29 น.
Counter : 51506 Pageviews.
Share Tweet