เกณฑ์การตัดสินภาวะอ้วนในเด็กทำได้ยากกว่าผู้ใหญ่ เนื่องจากเด็กเป็นวัยที่กำลังเจริญเติบโต มีน้ำหนักและส่วนสูงเพิ่มขึ้นตลอด ปัจจุบันตัวชี้วัดความอ้วนที่นิยมใช้กันในเด็กคือน้ำหนักตัวที่เหมาะสมกับความสูงนั้น ๆ (Weight for Height) และดัชนีมวลกาย (Body Mass Index หรือเรียกย่อ ๆ ว่า BMI) ซึ่งคำนวณได้จากน้ำหนักตัวเป็นกิโลกรัมหารด้วยส่วนสูงเป็นเมตรยกกำลังสอง หน่วยเป็นกิโลกรัมต่อตารางเมตร ในผู้ใหญ่เราจะถือว่ามีภาวะน้ำหนักเกิน (Overweight) เมื่อ BMI มีค่าเกิน 25 และจะถือว่าอ้วนเมื่อ BMI เกิน 30 ในภาวะปกติ ทั้งเด็กชายและหญิงจะมี BMI เปลี่ยนแปลงไปเรื่อย ๆ ตามวัยโดยมีค่ำต่ำสุดในช่วง 13.5-18 ระหว่างอายุ 4-6 ขวบ หลังจากนั้น BMI จะเริ่มสูงขึ้นเรื่อย ๆ ในประเทศไทยเราถือว่าเด็กอ้วนเมื่อน้ำหนักตัวที่เหมาะสมกับความสูงนั้น ๆ มีค่าเกิน 120% ของปกติ ส่วนในบางประเทศเช่นอเมริกา ถือเกณฑ์เด็กอ้วนเมื่อ BMI เกิน percentile ที่ 95 ของอายุนั้น ๆ เป็นที่น่าเสียดายว่าปัจจุบันในเด็กไทยยังไม่มีการทำกราฟมาตรฐานของ BMI ในแต่ละช่วงอายุ ดังนั้นเมื่อผู้ปกครองสงสัยว่าลูกจะอ้วนหรือเปล่าควรให้กุมารแพทย์เป็นผู้ประเมิน ปัจจุบันเด็กไทยราว ๆ 14-15% เป็นเด็กอ้วน
สาเหตุหลัก ๆ ของโรคอ้วนในเด็ก95% ของโรคอ้วนในเด็กเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน เช่นได้รับพลังงานจากอาหารเกินกว่าที่ร่างกายใช้ไป ร่วมกับมีปัจจัยเสี่ยงบางอย่าง เช่น ประวัติอ้วนในครอบครัว พบว่าเด็กที่มีพ่อหรือแม่คนใดคนหนึ่งอ้วนจะมีโอกาสเป็นเด็กอ้วนเพิ่มขึ้น 4-5 เท่าเทียบกับเด็กปกติ แต่จะเพิ่มขึ้นเป็น 13 เท่าถ้าทั้งพ่อและแม่อ้วน อย่างไรก็ตามยังมีเด็กอ้วนอีกส่วนหนึ่งที่เกิดจากความผิดปกติของต่อมไร้ท่อ เช่นโรคขาดไทรอยด์ฮอร์โมน, Growth hormone, Cushing’s syndrome , ความผิดปกติของการหลั่งอินสุลิน, ภาวะพร่องหรือดื้อต่อฮอร์โมนเลปติน หรือโรคทางพันธุกรรมบางอย่างที่มีภาวะอ้วนเป็นหนึ่งในอาการแสดงของโรค เช่น Prader-Willi Syndrome เด็กกลุ่มที่เสี่ยงต่อโรคอ้วนคือ เด็กที่แรกเกิดมีน้ำหนักตัวมากหรือน้อยกว่าปกติ, เด็กที่มีพ่อแม่อ้วน, เด็กที่เริ่มอ้วนตั้งแต่อายุน้อย ๆ ก็ยิ่งมีโอกาสเป็นผู้ใหญ่อ้วนมากขึ้น นอกจากนี้ภาวะโภชนาการเกินในวัยทารกก็เป็นอีกปัจจัยเสี่ยงหนึ่ง ทารกที่กินนมผสมจะมีโอกาสเป็นเด็กอ้วนได้ง่ายกว่าเด็กที่กินแต่นมแม่ และเด็กที่กินนมแม่เป็นระยะเวลานานจะมีโอกาสเป็นเด็กอ้วนได้น้อยกว่าเด็กที่กินนมแม่เพียงช่วงสั้น ๆ
ผลกระทบหรือภาวะแทรกซ้อนในเด็กอ้วนผลกระทบที่สำคัญที่สุดในเด็กอ้วนคือการเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่อ้วน ในต่างประเทศมีการศึกษาพบว่าผู้ใหญ่ที่อ้วนมาก ๆ จะมีอายุสั้นกว่าปกติถึง 5-20 ปี
ภาวะแทรกซ้อนที่พบได้บ่อยในเด็กอ้วนคือความผิดปกติของข้อที่รับน้ำหนักมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งข้อเข่า นอกจากนี้บางคนยังนอนกรนหรือหยุดหายใจตอนกลางคืนจากภาวะทางเดินหายใจถูกอุดกั้น ซึ่งถ้าเป็นเรื้อรังโดยไม่ได้แก้ไขอาจเกิดภาวะหัวใจวายตามมาได้ นอกจากนี้ยังอาจพบโรคเบาหวาน ซึ่งปัจจุบันเริ่มพบในเด็กอายุน้อยลงเรื่อย ๆ บางรายอาจมีผิวหนังบริเวณคอ, รักแร้, ขาหนีบ ข้อพับดำคล้ำ (Acanthosis Nigricans) ซึ่งเกิดจากภาวะฮอร์โมนอินสุลินในเลือดสูง สีคล้ำของผิวหนังดูเผิน ๆ เหมือนขี้ไคล แต่จริง ๆ แล้วไม่ใช่ ไม่สามารถทำให้จางลงได้ด้วยการถูหรือใช้ครีมใด ๆ ทา แต่สามารถจางลงได้เมื่อลดน้ำหนัก ผิวหนังสีคล้ำนี้เป็นสัญญาณเตือนว่าถ้าไม่ลดน้ำหนัก ท้ายที่สุดเด็กคนนั้นก็จะมีโอกาสเป็นเบาหวานสูงในอนาคต โดยอาจมีอาการเริ่มต้นที่พ่อแม่สังเกตได้คือกินจุแต่ผอมลง หิวน้ำบ่อย ปัสสาวะบ่อย หรือบางรายอาจมีปัสสาวะรดที่นอนตอนกลางคืน ภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ ที่อาจพบได้คือไขมันในเลือดสูง ซึ่งสามารถตรวจพบได้จากการเจาะเลือด ส่วนใหญ่พบว่าดีขึ้นเมื่อลดน้ำหนักตัวลง มีเพียงน้อยรายที่ต้องทานยาเพื่อลดระดับไขมันในเลือด ภาวะมันจุกตับ ก็เป็นอีกภาวะหนึ่งที่พบได้ในเด็กอ้วนที่มีไขมันในเลือดสูง ภาวะนี้จะหายได้เช่นกันเมื่อลดน้ำหนักตัวลง
วิธีรักษาหรือแก้ไขปัจจุบันยาลดความอ้วนในเด็กยังมีที่ใช้น้อยมาก และมีข้อบ่งชี้ในโรคอ้วนบางอย่างเท่านั้น การศึกษาส่วนใหญ่ทำในผู้ใหญ่ ดังนั้นในเด็กส่วนใหญ่จะเน้นการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมมากกว่า ในเด็กเล็กการควบคุมน้ำหนักตัวให้คงที่แทนการลดน้ำหนักเป็นวิธีหนึ่งที่ใช้ได้ โดยอาศัยหลักการว่าเมื่อเด็กโตขึ้น ส่วนสูงเพิ่มขึ้น จะทำให้ BMI ลดลง ส่วนในเด็กโตหรือวัยรุ่นการควบคุมน้ำหนักให้คงที่อาจไม่เพียงพอ ต้องลดน้ำหนักโดยการควบคุมอาหารร่วมกับออกกำลังกาย ในแง่ของอาหาร พบว่าการดื่มน้ำอัดลมหนึ่งกระป๋องต่อวันสามารถทำให้น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นถึง 7 กิโลกรัมต่อปี ดังนั้นวิธีที่ง่ายที่สุดในการควบคุมอาหารคือการงดดื่มน้ำหวาน, น้ำผลไม้, หรือน้ำอัดลม ถ้าอยากดื่มน้ำอัดลมอาจเปลี่ยนเป็นชนิด diet ที่มีสารให้ความหวานเทียมแทนน้ำตาล หรือถ้าอยากดื่มน้ำผลไม้ให้เปลี่ยนเป็นเจือจางลงเท่าตัวหรือให้กินผลไม้เป็นลูก ๆ แทน ซึ่งมีประโยชน์มากกว่าเนื่องจากผลไม้จะมีเส้นใยอยู่ด้วยซึ่งย่อยและดูดซึมช้ากว่าน้ำผลไม้เปล่า ๆ หรือน้ำหวานมาก ทำให้อิ่มท้องได้นานกว่า นอกจากนี้การออกกำลังกายอย่างน้อย 20-30 นาทีต่อวัน 5 วันต่อสัปดาห์ก็ทำให้ร่างกายเผาผลาญพลังงานส่วนเกินได้มากขึ้น ช่วยให้การลดน้ำหนักได้ดีขึ้นด้วย นอกจากนี้ถ้าเป็นไปได้ควรหลีกเลี่ยงของทอดของมัน โดยเฉพาะพวก fast food เนื้อสัตว์ที่เคยทอด อาจจะต้องเปลี่ยนเป็นวิธีปรุงโดยการต้มแทน การทอดอาหารถ้าเป็นไปได้ให้ใช้กระทะ Teflon ที่ไม่ติดน้ำมัน จะทำให้ใช้น้ำมันน้อยกว่า ที่สำคัญที่สุดในการรักษาโรคอ้วนในเด็กคือ ผู้ปกครองและทั้งครอบครัวต้องให้กำลังใจและปฏิบัติตนให้เป็นตัวอย่างแก่เด็กด้วย
ผู้ติดตามบล็อก : 3 คน [