ลัทธินอกพระพุทธศาสนา 3 (บาลีเรียกว่าติตถายตนะ แปลว่า แดนเกิดลัทธิ, ชุมนุมหรือประมวลแห่งทธิ— Titthàyatana: beliefs of other sects; grounds of sectarian tenets;spheres of wrong views; non-Buddhist beliefs)

1. ปุพเพกตเหตุวาท (ลัทธิกรรมเก่า คือ พวกที่ถือว่า สิ่งใดก็ตามที่ได้ประสบจะเป็นสุขก็ตามทุกข์ก็ตาม มิใช่สุขมิใช่ทุกข์ก็ตามล้วนเป็นเพราะกรรมที่ได้ทำไว้ในปางก่อน — Pubbekatavàda: a determinist theorythat whatever is experienced is due to past actions; pastaction determinism) เรียกสั้นๆ ว่าปุพเพกตวาท

2. อิสสรนิมมานเหตุวาท (ลัทธิพระเป็นเจ้า คือ พวกที่ถือว่า สิ่งใดก็ตามที่ได้ประสบจะเป็นสุขก็ตามทุกข์ก็ตาม มิใช่สุขมิใช่ทุกข์ก็ตามล้วนเป็นเพราะการบันดาลของเทพผู้ยิ่งใหญ่ — Issarakaraõavàda: a deterministtheory that whatever is experienced is due to the creation of a Supreme Being;theistic determinism) เรียกสั้นๆ ว่า อิศวรกรณวาท หรืออิศวรนิรมิตวาท

3. อเหตุอปัจจัยวาท (ลัทธิเสี่ยงโชค คือ พวกที่ถือว่า สิ่งใดก็ตามที่ได้ประสบจะเป็นสุขก็ตามทุกข์ก็ตาม มิใช่สุขมิใช่ทุกข์ก็ตาม ล้วนหาเหตุหาปัจจัยมิได้ คือถึงคราวก็เป็นไปเอง — Ahetuvàda: an indeterminist theory that whatever isexperienced is uncaused and unconditioned; accidentalism) เรียกสั้นๆว่า อเหตุวาท ทั้งสามลัทธินี้ ไม่ชอบด้วยเหตุผล ถูกยันเข้า ย่อมอ้างการถือสืบๆกันมา เป็นลัทธิประเภทอกิริยา (traditional doctrines of inaction) หากยึดมั่นถือตามเข้าแล้วย่อมให้เกิดโทษ คือ ไม่เกิดฉันทะ และความพยายามที่จะทำการที่ควรทำและเว้นการที่ไม่ควรทำ

A.I.173;Vbh.367.องฺ.ติก.20/501/222;อภิ.วิ.35/940/496.

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม โดย พระพรหมคุณาภรณ์ (ประยุทธ์). ๒๕๕๘: ๙๙.