ราว 2 สัปดาห์ก่อนได้รับเมลฉบับหนึ่งมีข้อความเชิญผมไปร่วมพูดคุยเกี่ยวกับหนังมุสลิม

ใช่ครับ...เจ้าของเมล-เธอเป็นมุสลิม เปิดร้านหนังสือชื่อ ขอความสันติสุขประสบแด่...เธอ อยู่ในซอยลาดพร้าว 112 กำลังจะจัดกิจกรรม “ดูหนังที่ร้านหนังสือ” พร้อมเสวนาพูดคุยเกี่ยวกับหนังมุสลิม และเพราะติดตามอ่านคอลัมน์ในมติชน เห็นผมเขียนถึงหนังที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับศาสนาอิสลามบ่อยๆ จึงชวนผมไปพูดคุย ร่วมกับคุณ ภาณุ อารี นักทำหนังสั้นซึ่งเป็นอิสลามิกชน

ไม่ต้องคิดให้เสียเวลา ผมตอบรับคำเชิญด้วยความยินดี

2 สัปดาห์ผ่านไปด้วยไข้รุมเร้าและงาน(ที่ปล่อยให้)รัดตัว บ่ายสี่โมงของวันเสาร์ที่ผ่านมา(15 ธ.ค.2550) ผมก็พาตัวเองไปถึงสถานที่จัดกิจกรรม โดยมี คุณบา สาวร่างเล็กสวมผ้าคลุมผมมิดชิดยืนคอยอยู่หน้าร้าน ภายในร้านมีคุณภาณุมาถึงก่อนแล้ว

“ขอความสันติสุขประสบแด่...เธอ” เป็นร้านหนังสือที่ตกแต่งแบบเรียบง่าย บนชั้นด้านหนึ่งเต็มไปด้วยหนังสือของสำนักพิมพ์โอเพ่น สามัญชน สำนักหนังสือใต้ดิน สำนักพิมพ์ไชน์ และอื่นๆ ซึ่งตรงจริตของผู้ไปเยือนอย่างผมยิ่งนัก บางปกที่หาไม่ได้ตามร้านหนังสือทั่วไปก็เห็นมีที่ร้านนี้

นั่งอ่านหนังสือ-จิบกาแฟเย็นรสเข้มข้นได้สักพักก็ได้เวลาเริ่มงาน เจ้าภาพออกตัวว่ามีปัญหาเรื่องการประชาสัมพันธ์ไม่ทั่วถึงทำให้คนมาน้อย นับดูทั้งร้านก็ราวๆ 10 คน ผมฟังแล้วแอบนึกในใจว่าไม่เป็นไรครับ อย่างนี้อบอุ่นดี พูดโดยไม่ต้องเกร็งมากด้วย

เมื่อหัวข้อพูดคุยเกี่ยวกับหนังมุสลิม คำถามแรกจึงเกี่ยวกับนิยามหรือความหมายของหนังมุสลิมตามความคิดของผมและคุณภาณุ

ในฐานะคนทำหนังและเป็นนักดูหนังชาวมุสลิมเอง คุณภาณุตอบตอนหนึ่งได้น่าสนใจว่าหนังมุสลิมอาจจะไม่จำเป็นต้องมาจากชาติมุสลิม ถ้าคนทำหนังชาติอื่น ศาสนาอื่น ทำหนังที่สะท้อนความเป็นไปของชาวมุสลิม หนังเรื่องนั้นก็สามารถเป็นหนังมุสลิมได้ (ถ้าจำไม่ผิด คุณภาณุยกตัวอย่างเรื่อง The Kite Runner หนังใหม่มาแรงของ มาร์ก ฟอสเตอร์)

สำหรับผม...พอได้ยินคำว่า “หนังมุสลิม” จะคิดไปถึงลักษณะเฉพาะที่สามารถบ่งบอกหรือจัดกลุ่มได้ เหมือนเช่น Islamic Art อย่างสถาปัตยกรรม ภาพเขียน ดนตรี ซึ่งไม่ว่าพบเห็นที่ใดก็สามารถระบุได้ว่าเป็นศิลปะแบบมุสลิม ขณะที่หนังจากคนทำหนังมุสลิมยังไม่มีลักษณะเฉพาะเช่นนี้ นอกจากรูปลักษณ์องค์ประกอบเช่นเครื่องแต่งกายหรือศาสนกิจที่ปรากฏให้เห็น

ส่วนการแบ่งความเคลื่อนไหวหรือกระแสของหนังมุสลิม เห็นตรงกันว่ายุคแรกคือกระแสหนังอิหร่านช่วงทศวรรษ 90 ยุคต่อมาคือหลังเหตุการณ์ 9/11

คำถามข้ออื่นๆ เช่น ถ้าไม่นับเหตุการณ์ 9/11 แล้ว มีปัจจัยใดบ้างที่ทำให้เกิดกระแสมุสลิมในปัจจุบัน ประมวลความคิดที่ตอบไปได้ว่า ที่ผ่านมาไม่ว่าจะเป็นเหตุการณ์ที่เกิดในตะวันออกกลาง เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แอฟริกา ล้วนแล้วแต่ก่อคำถามเดียวกับเหตุการณ์ 9/11 แต่ 9/11 คือเหตุการณ์ที่ใหญ่ที่สุดที่ทำให้คำถามเดียวกันนั้นเป็นสากล

คำถามถึงแนวโน้มของหนังมุสลิม ผมมองว่าจะมีมากขึ้นโดยไม่จำกัดแต่หนังอิหร่าน เชื่อว่าหนังอิรักกำลังมา อาจรวมถึงตุรกี และหนังเกี่ยวกับชาวเคิร์ดจะออกมามาก ส่วนหนังนอกประเทศมุสลิม ด้วยความที่หนังเป็นอินเตอร์เนชั่นแนลมากขึ้น ทำให้เราสามารถเห็นส่วนที่เกี่ยวกับมุสลิมอยู่ในหนังได้เสมอ ยกตัวอย่างเรื่อง Paris, I Love You ตอนของกูรินเดอร์ ชาดา (ลืมยกเรื่อง Babel ด้วย)

ส่วนฮอลลีวู้ดนอกจากจะมีหนังว่าด้วยสงครามอิรัก-สงครามก่อการร้ายออกมาเรื่อยๆ แล้ว คาดว่าบรรดาสตูดิโอหรือผู้อำนวยการสร้างจะเริ่มแสดงความเอื้ออารีด้วยการจับยัดตัวละครที่หน้าเหมือนคนอาหรับไว้ในหนังประเภทต่างๆ เพื่อให้เห็นว่า “ฉันเห็นคุณอยู่ในสายตา”

คำถามสุดท้ายที่ คุณบา เจ้าของร้านถามผมโดยเฉพาะว่าทำไมจึงมักเขียนถึงหนังเกี่ยวกับมุสลิม ได้ตอบไปว่าอันที่จริงไม่ได้ตั้งใจว่าจะเขียนถึงหนังมุสลิมเป็นพิเศษ แต่เพราะความตั้งใจแรกที่เปิดคอลัมน์(ในมติชน) คือหลีกเลี่ยงเขียนถึงหนังฮอลลีวู้ดหรือหนังตลาด แล้วเลือกเขียนถึงหนังแปลกๆ ที่คนทั่วไปไม่มีโอกาสได้รู้จัก หนังจากตะวันออกกลาง แอฟริกา หรือแม้แต่อดีตสหภาพโซเวียต จึงได้แวะเวียนมายังคอลัมน์ ซึ่งประเทศเหล่านี้ส่วนใหญ่เป็นมุสลิม

ผมตอบไปแค่นี้ จนเมื่อนั่งรถกลับบ้านถึงคิดขึ้นได้ว่าลืมใจความสำคัญไป...

เหตุที่ผมชอบดูหนังจากชาติที่ไม่ค่อยได้เห็นหนังของเขาบ่อยนัก มากกว่าเลือกดูหนังอาร์ตดังๆ (เช่นในรอบเวลาเดียวกัน ผมไม่ลังเลที่จะเลือกดูหนังคาซักสถาน แทนที่จะดูหนังของ ไมเคิล ฮาเนเก้) เพราะพรมแดนของหนังนั้นกว้างไกลกว่าหนังตลาด หนังอาร์ต หรือหนังนอกกระแส และเชื่อว่าหนังคือวัฒนธรรมอย่างหนึ่ง เป็นเหมือนช่องทางที่ให้เราได้เรียนรู้หรือทำความรู้จักประเทศหรือกลุ่มคนนั้นๆ

การดูหนังจากชาติมุสลิมก็เช่นกัน ในยุคที่เกิดคำถามมากมายต่อชาวมุสลิม และศาสนาอิสลามดูจะเข้าถึงยาก การดูและเขียนถึงหนังของมุสลิมก็เพื่อเรียนรู้พวกเขา พร้อมกับชวนคนอ่านเรียนรู้ไปพร้อมกัน

แม้ว่าคงไม่สามารถเข้าใจอย่างลึกซึ้ง แต่ใช่หรือไม่ว่าอย่างน้อยก็รู้จักพวกเขามากยิ่งขึ้น

หลังพูดคุยมีการฉายหนังสารคดีสั้นเรื่อง มุอัลลัฟ ของคุณภาณุ อารี เห็นว่าร่วมทำกับน้องผู้ชายที่อยู่ในงานด้วย (ขออภัยที่ไม่ทราบชื่อ) และคุณ ก้อง ฤทธิ์ดี เกี่ยวกับผู้หญิงคนหนึ่งที่ตัดสินใจแต่งงานกับหนุ่มสตูล และเปลี่ยนมานับถือศาสนาอิสลาม โดยถ่ายทอดความเป็นไปของเธอครอบคลุมระยะเวลาหลายเดือน

เนื่องจากฉบับที่นำมาฉายยังไม่ใช่เวอร์ชั่นสุดท้าย เป็นเหมือนโครงร่างตั้งแต่ต้นจนจบ ยังต้องตัดต่ออีกจากฟุตเตจมากกว่า 100 ชั่วโมง หลังการฉายจึงมีการพูดคุยแสดงความคิดเห็นเหมือนเป็นฟีดแบ็คว่าในเวอร์ชั่นสุดท้ายควรออกมาอย่างไร ดังนั้น ยังไม่พูดถึงหนังแบบลงรายละเอียดน่าจะดีกว่า

จบการพูดคุยรอบสองก็ได้เวลาล่ำลาแยกย้าย คุณบาเอ่ยชวนให้มาดูหนังสั้นเรื่อง อาก๋ง วันเสาร์ที่ 29 ธันวาคม น่าเสียดายที่มีโปรแกรมแล้วจึงต้องปฏิเสธไป

เดินออกจากร้านหลังหกโมงเย็น นี่เป็นวันแรกของเดือนธันวาคมปีนี้...ที่ผมไม่รู้สึกว่าฟ้ามืดเร็ว