ศิลปะแห่งการแปล โดย ส.ศิวรักษ์

ช่วงปลายปีนี้เราไล่ซื้อหนังสือมือสองที่เป็นวรรณกรรมแปลเพื่อมาเก็บเข้าห้องสมุดคู่กับฉบับภาษาอังกฤษ เราได้เปรียบตรงที่เรามีบ้านอยู่ออสเตรเลียทำให้เดินหาฉบับภาษาอังกฤษไม่ยากเท่าไหร่ มือสองถูกๆ เยอะแยะ แล้วก็ตามมาเก็บภาษาไทยที่กรุงเทพ

บังเอิญเราซื้อหนังสือที่เราคิดว่าน่าสนใจ (ตอนซื้อไม่รู้ว่าเนื้อหาเป็นยังไง) เรื่อง ศิลปะแห่งการแปล โดย ส.ศิวรักษ์ พิมพ์เมื่อปี 2526 ที่เราซื้อมาเพราะเล่มนี้เราเพิ่งเคยเจอ ไม่เหมือนเล่มอื่นๆ ที่มีการตีพิมพ์ซ้ำ เช่น ของมหาวิทยาลัยต่างๆ  เราอยากอ่านดูว่าเนื้อหามีความแตกต่างกันจากที่อาจารย์ท่านอื่นเขียนไว้อย่างไร เราขอยกมาให้อ่านเป็นบางย่อหน้า

“ก็การแปลหนังสือนั้นผู้แปลย่อมต้องรู้ทั้งสองภาษา จะแปลเป็นภาษาไหน ต้องรู้ภาษานั้นดีเป็นพิเศษ ด้วยเหตุฉะนี้จึงมักปรากฏว่าคนไทยแปลเป็นไทยได้ดีกว่าฝรั่งแลฝรั่งแปลเป็นฝรั่งภาษาตนได้ดีกว่าคนชาติอื่น”

“การแปลหนังสือของไทยนั้นเดิมแปลกันเป็นหน้าเป็นตาก็แต่ภาษาบาลีหรือที่เรียกกันว่าภาษามคธเพราะต้องการรู้เรื่องทางศาสนาและวัฒนธรรม อันเรารับมาประพฤติปฏิบัติแต่โดยที่เรื่องในทางศาสนาถือกันว่าเป็นเรื่องศักดิ์สิทธิ์ ต้องแปลคำต่อคำไม่ให้เสียความ หรือถ้าจะถือสิทธิแปลชนิดเสริมเติมแต่งโวหารเข้าไปดังที่ฝรั่งเรียกว่า free translation ก็ต้องยกคาถาของเดิมมาลงกำกับไว้”

“ขอให้สังเกตไว้นะครับว่าคนที่จะแปลหนังสือได้ดี ประการแรก ต้องพูดภาษาของตัวเองให้ดีเสียก่อนถ้าพูดภาษาของตัวเองให้ดีไม่ได้ เขียนภาษาของตัวเองให้ดีไม่ได้ก็ไม่มีทางจะแปลหนังสือให้ดีได้”

“คำง่ายๆ ประเภท brother และ sister เราก็ไม่รู้แล้วว่า พี่ หรือ น้อง  ก็แปลกลับเป็นภาษาอังกฤษเลยไม่ได้เพราะอาจเป็นได้ทั้ง brother และ sister แถมยังอาจเป็น cousin ได้เสียด้วย เพราะเรามักไม่เรียกลูกพี่ลูกน้องหรือลูกเรียงพี่เรียงน้อง  จึงปรากฏว่าคนไทยมักพูดเรื่องเครือญาติให้ฝรั่งฟังผิดเสมอ ที่เราเรียก น้าอาจเป็นเพียง cousin เท่านั้นก็ได้ ที่เราเรียกยาย ก็อาจไม่ใช่ grand-mother เช่น ยายน้อย เป็นแต่ great aunt เท่านั้นเอง”

“ท่านทั้งหลายที่มีความคิดเกี่ยวกับเรื่องการจัดหลักสูตรเรื่องแปลนั้น  ถ้าถือว่าเรืองแปลเป็นเรื่องใหญ่ ผมเชื่อว่าจะช่วยระบบการศึกษาของไทยได้มาก…ซึ่งเป็นเรื่องน่าเสียใจว่านักการศึกษาของไทยส่วนมากจะไม่ได้คิดถึงเรื่องนี้อย่างจริงจัง ถ้าเผื่อคิดเรื่องนี้อย่างจริงจังผมเชื่อว่าคุณภาพของการแปลหนังสือเมืองไทยจะดีขึ้นกว่านี้เยอะ”

“อีกอันหนึ่งที่ผมชอบใจอาจารย์นิดาพูดเรื่องอิตาเลียน อิตาเลียนแกเก่งครับในเรื่องผัวๆ เมียๆ การแปลจะให้ภาษาไพเราะงดงามและให้ซื่ดด้วย นี่ยาก โดยเฉพาะหนังสือบางเล่ม  สำหรับผมหนังสือบางเล่มนี่ไม่ควรแปลอย่างยิ่ง ควรจะมาเรียบเรียง ต้องแยกกันนะครับ”

“หลังจากพระมงกุฎฯ แปลเชคสเปียร์แล้ว มีใครแปลอีกบ้าง ไม่มีแล้วเชคสเปียร์นี่เป็นพื้นฐานเลยครับของภาษาอังกฤษ ถ้าเราอ่านเชคสเปียร์แตก ภาษาอังกฤษเราก็แตก”

“ยกตัวอย่าง เวลานี้ผมดูหนังไม่ได้ก็เพราะเหตุนี้แหละครับ เพราะดูแล้วต้องอ่านที่มันแปล แปลผิดแทบทั้งนั้นไอ้ตามโรงหนังนี่แหละ แปลกันออกมาได้ พวกนี้ก็น่าขายหน้าเหมือนกัน แปลหนังนี่ ผมเคยทำนะครับแม้กระทั่งเรื่องแปลหนัง ผมต้องตรวจแล้วตรวจอีก คือไม่ให้ขายหน้าเขาได้แต่อันนี้ก็เห็นใจละ เพราะผมแปลหนังสมัยผมอยู่อังกฤษ มันให้ค่าแปลแพง  ทีนี้คนที่แปลหนังในเมืองไทย ให้เขาถูกมาก ก็เอาดีไม่ได้   นี่ระบบเศรษฐกิจเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย ข้อนี้ก็เห็นใจเขาเหมือนกัน”

“ผมขอเรียนชี้แจงเตือนนิดนะครับในฐานะเนติบัณฑิตนะครับ เพราะประเทศไทยไปเซ็นสัญญากับเขานะครับในเรื่องลิขสิทธิ์สากลนี่ และถ้าฟ้องละก็ จำเลยที่ 1 บรรณาธิการ จำเลยที่ 2 ผู้แปลนะครับ เขาฟ้องมาแล้วนะครับ กระทรวงศึกษาธิการเป็นจำเลยมาแล้ว แพ้เขาไปแล้ว คุรุสภาแพ้เขาไปรายหนึ่งแล้วครับ…ที่คนรุ่นใหม่เขาใช้คำว่า ถอดความ ถอดอะไรนั้น เป็นวิธีเลี่ยง อีกวิธีหนึ่งที่เขาฟ้องไม่ได้แปลและเรียบเรียงนี่ก็ฟ้องได้ ถ้าถอดความ ฟ้องไม่ได้”

ใครสนใจอยากอ่านที่เหลือไปหาซื้อตามร้านมือสอง (จะมีมั้ย) หรืออ่านจากห้องสมุดมหาวิทยาลัยดูนะ

สุดท้ายนี้ขออาราธนาคุณพระศรีรัตนตรัย และขอพรจากสิ่งศักดิ์ทั่วสากลโลก โปรดดลบันดาลให้ผู้อ่านทุกท่านประสบแต่ความสุขความเจริญ มีสุขภาพแข็งแรง สมบูรณ์ ปลอดภัย คิดสิ่งใดสมดังปรารถนา พบเจอแต่สิ่งดีๆ ตลอดทั้งปี 2016
 
ปรับปรุงเนื้อหาเมื่อวันที่ 28 พฤษภาคม 2563