BlogGang.com : : sirivinit : พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์

พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์

วันประสูติ ๑๐ มกราคม พ.ศ. ๒๔๑๙
วันสิ้นพระชนม์ ๒๓ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๖๓
พระราชบิดา พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา เจ้าจอมมารดาเลี่ยม (เล็ก)
พระชายา คุณพัฒน์ บุนนาค
ท่านผู้หญิงเปลี่ยน
หม่อมเจ้าหญิงพรพิมลพรรณ รัชนี (วรวรรณ)
บุตร 10 พระองค์
ราชวงศ์ ราชวงศ์จักรี

พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ หรือพระนามเดิม พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส หรือ น.ม.ส. ทรงเป็นปราชญ์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และเป็น พระบิดาแห่งสหกรณ์ไทย ทรงเป็นต้นราชสกุล "รัชนี"

พระประวัติ

พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัสทรงเป็นพระโอรสในกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ (พระองค์เจ้า ยอดยิ่งยศ พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว) กับ เจ้าจอมมารดาเลี่ยม (เล็ก) ธิดานายสุดจินดา (พลอย ชูโต)

ประสูติเมื่อวันที่ ๑๐ มกราคม พ.ศ. ๒๔๑๙ ในพระบวรราชวัง มีพระเชษฐภคินีหนึ่งพระองค์ คือ พระองค์เจ้าภัททาวดีศรีราชธิดา (พ.ศ. 2414 - 2442)

เมื่อเยาว์วัยเรียนหนังสือกับมารดาที่ตำหนัก เมื่อชันษา ๕ ขวบ ก็ทรงอ่านหนังสือได้คล่อง ทรงเข้าศึกษาที่โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๙ และต่อมาศึกษาภาษาอังกฤษจนถึง พ.ศ. ๒๔๓๖

จึงเข้ารับราชการในตำแหน่งนายเวร กระทรวงธรรมการ ขณะพระชันษาได้ ๑๖ ปี และได้เลื่อนเป็นผู้ช่วยในกรมศึกษาธิการใน ทรงรับหน้าที่พิเศษเป็นข้าหลวงสอบไล่วิชาหนังสือไทย

ทรงเป็นกรรมการพิเศษร่างพระราชบัญญัติพิจารณาความแพ่ง และทรงได้เลื่อนเป็นผู้ช่วยที่ปรึกษากระทรวงพระคลังมหาสมบัติ

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสยุโรป พ.ศ. ๒๔๔๐ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัสตามเสด็จด้วย และทรงศึกษาต่อในมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ เป็นเวลา ๒ ปี

เสด็จกลับจากประเทศอังกฤษเมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๒ ทรงเข้ารับราชการในกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ ทรงรับตำแหน่งเป็นผู้ช่วยอธิบดีกรมตรวจและกรมสารบาญชี

พ.ศ. ๒๔๔๔ ทรงย้ายเป็นปลัดกรมธนบัตร และเจริญก้าวหน้าเป็น ผู้แทนเจ้ากรมธนบัตร เจ้ากรมกองที่ปรึกษาอธิบดีกรมประสาปน์สิทธิการ อธิบดีกรมตรวจและกรมสารบาญชี อธิบดีกรมพาณิชย์และสถิติพยากรณ์

ทรงจัดตั้งและวางรากฐานกิจการสหกรณ์ จนในที่สุดได้เลื่อนตำแหน่งเป็นรองเสนาบดี กระทรวงพาณิชย์

พ.ศ. ๒๔๕๔ พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งให้พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัสเป็น องคมนตรี และโปรดเกล้าฯ ให้ทรงกรมฯ เป็น กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๖

พ.ศ. ๒๔๖๘ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ดำรงตำแหน่งอุปนายกกรรมการหอพระสมุดสำหรับพระนคร ซึ่งต่อมาได้รวมเข้ากับกรมศิลปากร ต่อมาได้เปลี่ยนจากหอสมุดสำหรับพระนครเป็น "ราชบัณฑิตยสภา"

พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ทรงโปรดเล่นกีฬาเทนนิส ทรงพระดำริตั้ง ลอนเทนนิสสมาคมแห่งประเทศไทย ขึ้นเมื่อวันที่ ๑๔ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๐

พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ สิ้นพระชนม์เมื่อวันจันทร์ที่ ๒๓ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ ด้วยพระโรคหลอดโลหิตในสมองตัน สิริพระชนมายุ ๖๘ ปี ๖ เดือน ๑๓ วัน

พระโอรส-ธิดา

พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ และ หม่อมเจ้าหญิงพรพิมลพรรณ รัชนี (วรวรรณ) พระชายาพระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ได้ทำพิธีอาวาหะมงคล กับคุณพัฒน์ บุนนาค บุตรีเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ และท่านผู้หญิงเปลี่ยน เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๔ ทรงมีพระโอรส-ธิดา คือ

หม่อมเจ้าจันทร์เจริญศิริ รัชนี
ท่านหญิงศะศิเพลินพัฒนา บุนนาค
หม่อมเจ้าจันทร์จิรายุวัฒน์ รัชนี
หม่อมเจ้ารัชนีพัฒน์พิทยาลงกรณ์ รัชนี
ท่านหญิงศะศิธรพัฒนวดี บุนนาค
หม่อมเจ้าจันทร์พัฒน์โมลีจุฑาพงศ์ รัชนี

เมื่อหม่อมพัฒน์ อนิจกรรมแล้ว ทรงเสกสมรสใหม่ กับหม่อมเจ้าหญิงพรพิมลพรรณ รัชนี (วรวรรณ) พระธิดาของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๒ ทรงมีพระโอรส-ธิดา คือ

หม่อมเจ้าหญิงวิภาวดี รังสิต
หม่อมเจ้าภีศเดช รัชนี

พระโอรส-ธิดา เรียงตามพระประสูติกาล

1. หม่อมเจ้าหญิงจันทร์เจริญ (พ.ศ. 2445 - ?) [2]
2. หม่อมเจ้าหญิงศะศิเพลินพัฒนา
3. หม่อมเจ้าชายจันทร์จิรายุวัฒน์ (21 ก.ค. 2453 - 29 พ.ย. 2534)
4. หม่อมเจ้าชายพัฒน์พิทยากรณ์ (หม่อมเจ้าชายรัชนีพัฒน์พิทยาลงกรณ)

5. หม่อมเจ้าหญิงศะศิธรพัฒนวดี (18 มิ.ย. 2457 - 28 มิ.ย. 2549)
6. หม่อมเจ้าชายจันทร์พัฒน์โมฬีจุฑาพงศ์ (12 มิ.ย. 2459 - 8 มิ.ย. 2535)
7. หม่อมเจ้าหญิงวิภาวดี (20 พ.ย. 2463 - 16 ก.พ. 2520)
8. หม่อมเจ้าชายภีศเดช (20 ม.ค. 2464 - )

9. หม่อมเจ้าชายจันทรจิรากาล
10. หม่อมเจ้าชาย
11. หม่อมเจ้าชายจันทร์จรัส (? - 28 ธ.ค. 2450)

พระนิพนธ์

ทรงเป็นกวีเอก ในการนิพนธ์ร้อยกรองและร้อยแก้วมากมายหลายเรื่อง ทรงใช้พระนามแฝงว่า "น.ม.ส." ย่อมาจากพระนามเดิม รัชนีแจ่มจรัส มีผลงานตีพิมพ์ ได้แก่

พ.ศ. ๒๔๔๗ - สงครามญี่ปุ่น กับ รัสเซีย 2 เล่ม
พ.ศ. ๒๔๔๘ - จดหมายจางวางหร่ำ ตีพิมพ์ในหนังสือพิมพ์รายเดือน "ทวีปัญญา" ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
พ.ศ. ๒๔๕๓ - สืบราชสมบัติ

พ.ศ. ๒๔๕๙ - พระนลคำฉันท์ และ ตลาดเงินตรา
พ.ศ. ๒๔๖๑ - นิทานเวตาล พิมพ์ครั้งแรก เพื่อแจกในงานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมพัฒน์ รัชนี

พ.ศ. ๒๔๖๕ - กนกนคร
พ.ศ. ๒๔๖๗ - ความนึกในฤดูหนาว
พ.ศ. ๒๔๖๙ - ปาฐกถา เล่ม ๑ พิมพ์แจกในงานพระราชทานเพลิงศพ เจ้าจอมมารดาเลี่ยม
พ.ศ. ๒๔๗๒ - ปาฐกถา เล่ม ๒

พ.ศ. ๒๔๗๓ - ประมวญนิทาน น.ม.ส. รวบรวมจากหนังสือ ลักวิทยาและทวีปัญญา

พ.ศ. ๒๔๗๔ - เห่เรือ ทูลเกล้าถวายพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ในพระราชพิธีทรงเปิดสะพานปฐมบรมราชานุสรณ์ เมื่อวันที่ ๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๕

พ.ศ. ๒๔๗๓ - กลอนและนักกลอน
พ.ศ. ๒๔๗๔ - คำทำนาย
พ.ศ. ๒๔๗๗ - เครื่องฝึกหัดเยเตลแมนในออกซ์ฟอร์ดและเคมบริดจ์

พ.ศ. ๒๔๘๐ - เสภาสภา
พ.ศ. ๒๔๘๑ - ปฤษาณาเถลิงศก

พ.ศ. ๒๔๘๗ - สามกรุง - พระนิพนธ์สุดท้ายในกรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ขณะนั้นพระองค์ประชวรต้อกระจก ทรงให้ หม่อมเจ้าหญิงวิภาวดี รังสิต (พระธิดาในกรม) จดตามคำบอกของพระองค์
ฯลฯ

ขอขอบคุณ วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

คุรุวารสิริสวัสดิ์ - มนัสมานรมเยศ ที่มาอ่านค่ะ

Create Date : 22 ตุลาคม 2552

Last Update : 22 ตุลาคม 2552 11:44:23 น.

0 comments

Counter : 5195 Pageviews.