- การวางแผน การกำหนดโครงสร้าง การบริหารจัดการ องค์กร ทั้งระดับ จุลภาค และ มหภาค เป็นหัวใจหลักของนักรัฐศาสตร์ และผู้ที่สนใจจะศึกษาทางด้านรัฐศาสตร์ต้องเข้าใจและเรียนรู้
- แผน ( Plan ) หมายถึง วิธีการกระทำที่กำหนดไว้ล่วงหน้า
- แผนงาน ( Program) หมายถึงกลุ่มของโครงการ หลายๆโครงการที่เกี่ยวข้องกัน
- โครงการ ( Project) หมายถึงกลุ่มของกิจกรรมที่สัมพันธ์กัน โดยมีกำหนดเวลาเริ่มต้น และ สิ้นสุด
กระบวนการวางแผนต้องประกอบด้วย
- เก็บวิเคราะห์ข้อมูลเพื่อกำหนดปัญหา
- กำหนดนิยามและรายละเอียดเกี่ยวกับปัญหา
- กำหนดทางเลือกในการแก้ปัญหา
- ประเมินทางเลือกในการแก้ปัญหา
- การเขียนแผนงาน
- การขออนุมัติแผนงาน
- การเขียนโครงการ
- การขออนุมัติโครงการ
การเขียนโครงการ ( Project ) มีขั้นตอนและหัวข้อดังต่อไปนี้
1. ต้องมีหลัการและเหตุผล
2. ต้องมีวัตถุประสงค์
3. ต้องมีเป้าหมาย
4. ต้องมีวิธีการดำเนินงาน
5. ต้องมีระยะเวลาในการดำเนินงาน
6. ต้องมีหรือแสดงตัวเลขงบประมาณที่จะใช้อย่างชัดเจน
7. ต้องมีผู้รับผิดชอบโครงการ
ประเภทของการวางแผน จำแนกได้ 3 หัวข้อหลัก
1. จำแนกตามระบบเศรษฐกิจการเมือง แบ่งย่อยได้ดังนี้
- การวางแผนแบบสั่งการ ( Directive Planning ) เป็นการวางแผนที่รัฐบาลเป็นผู้กำหนด และควบคุมการผลิต การบริโภค และการใช้ทรัพยากร ( วิธีการนี้ต้นแบบมาจากรัสเซีย )
- การวางแผนแบบชี้นำ (Indicative planning) เป็นการวางแผนที่รัฐบาลวางกรอบทิศทางการพัฒนา เพื่อชักนำให้เอกชนหรือกลุ่มผลประโยชน์ต่างๆดำเนินการ แบบนี้มาจากฝรั่งเศส
2. จำแนกตามหน้าที่
- วางแผนส่วนรวม หรือมหภาค Macro planning เป็นการวางแผนโดยรวมทั้งประเทศเพื่อกำหนดจุดมุ่งหมายของการพัฒนา เช่น แผนพัฒนาเศรษฐกิจเป็นต้น
- วางแผนรายสาขา Sectorial planning เป็นการวางแผนเพื่อกำหนดจุดประสงค์เป้าหมาย นโยบาย แนวทาง เช่น แผนพัฒนาการศึกษา การวางแผนประชากร สิ่งแวดล้อมเป็นต้น
- การวางแผนโครงการ Project planning เป็นการวางแผนในระดับจุลภาค Micro planning เป็นการวางแผนโครงการแต่ละสาขาของการพัฒนาในแต่ละพื้นที่ เช่น จังหวัด อำเภอ ตำบล หมู่บ้าน
3. จำแนกตามระยะเวลา
- วางแผนระยะยาว Long Term planning เป็นการประเมินแนวโน้มการพัฒนาระยะยาวของประเทศ
- แผนระยะกลาง Intermidiate rang planning , มีระยะเวลาประมาณ 3-7 ปีโดยระบุจุดมุ่งหมายนโยบาย ทรัพยากร แนวทางพัฒนาต่างๆ
- การวางแผนหมุนเวียน Rolling planning เป็นการวางแผนระยะปานกลางอีกรูปแบบหนึ่งที่จัดขึ้นทุกสิ้นปี หรือ มักจะเรียกแผนนี้ว่าแผนทบทวน คือเป็นการทบทวนแผนต่างๆที่ได้ปฏิบัติมาแล้ว
- แผนประจำปี เป็นการวางแผนเชิงปฏิบัติการ หรือเชิงควบคุม
- ทั้งหมดนี้คือ กระบวนการของแผน และบทบาทของนักวางแผนจัดการ ทั้งภาครัฐและเอกชน ที่นำมาอธิบายพอสังเขปเพื่อให้ได้เห็นถึงแนวทางและเข้าใจในการบริหารจัดการของนักบริหารจัดการ ประเทศและองค์กร ซึ่งจะมีแบบแผนวางไว้อยู่ ผู้ที่ไม่ได้เรียนรู้กระบวนการเหล่านี้ เมื่อเข้าสู่อำนาจ ทั้งระดับองค์กรและระดับประเทศจะทำให้เป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาโดยรวม
กังวาล ทองเนตร รัฐศาสตร์ (ศศบ. ร.บ. ) การปกครอง มหาวิทยาลัยรามคำแหง