ขอขอบคุณ คู่มือพุทธบริษัท เล่ม2 ฉบับวัดปัญญานันทาราม

นิโรธอริยสัจ   ในหัวใจพระพุทธศาสนา

นิโรธ คือความดับทุกข์เพราะดับกิเลสได้ ท่านแสดงไว้ 5 อย่างคือ  (วศิน อินทสระ)

1.ตทังคนิโรธ  ความดับด้วยองค์นั้นๆหรือดับกิเลสได้ชั่วคราว เช่น เมื่อมีความเมตตากรุณาเกิดขึ้น ความโกรธและความคิดพยาบาท คือความคิดเบียดเบียนย่อมดับไป  เมื่ออสุภสัญญาคือความกำหนดว่าไม่งามเกิดขึ้น ราคะความกำหนัดยินดีในกามคุณ 5 ย่อมดับไป  รวมความว่าดับกิเลสด้วยองค์ธรรมที่เกิดขึ้นเป็นครั้งคราว

 

2.วิกขัมภนนิโรธ  ดับกิเลสหรือข่มกิเลสไว้ได้ด้วยกำลังฌาน เช่น ข่มนิวรณ์ 5 ด้วยกำลังแห่งฌาน ตั้งแต่ปฐมฌานป็นต้นไป ตลอดเวลาที่ฌานยังไม่เสื่อม  บุคคลผู้ได้ฌานย่อมมีอาการเสมือนหนึ่งผู้ไม่มีกิเลส  ท่านเปรียบเหมือนหญ้าที่ศิลาทับไว้หรือเหมือนโรคบางอย่างที่ถูกคุมไว้ด้วยยา  ตลอดเวลาที่ยามีกำลังคุมอยู่โรคย่อมสงบระงับไป

 

3.สมุจเฉทนิโรธ  ความดับกิเลสอย่างเด็ดขาดด้วยกำลังแห่งอริยมรรค  กิเลสใดที่อริยมรรคตัดแล้วย่อมเป็นอันตัดขาดไม่กลับเกิดขึ้นอีก  เปรียบเสมือนต้นไม้ที่ถูกถอนรากและเผาไฟทิ้ง  เป็นอันได้สิ้นเสร็จเด็ดขาดไม่ต้องกังวลว่าจะเกิดขึ้นได้อีก  ตัวอย่างเช่น  การตัดกิเลสของพระอริยบุคคล 4 จำพวกมีพระโสดาบัน เป็นต้น

4.ปฏิปัสสัทธินิโรจ  ความดับกิเลสอย่างสงบระงับไปในขณะแห่งอริยผลนั้นเอง  เรียกว่าปฏิปัสสัทธินิโรธ  ไม่ต้องขวานขวายเพื่อการดับอีก  เหมือนคนหายโรคแล้วไม่ต้องขวานขวายหายาเพื่อดับโรคนั้นอีก

 

5. นิสสรณนิโรธ  แปลตามตัวว่าดับกิเลสด้วยการสลัดออกไป  หมายถึงภาวะแห่งการดับกิเลสนั้นอย่างยั่งยืนตลอดไป  ได้รับความสุขจากความดับนั้นยั่งยืนตลอดไป  ได้แก่นิพพานนั่นเอง  เหมือนความสุขความปลอดโปร่งอันยั่งยืนของผู้ที่หายโรคแล้วนั้นอย่างเด็ดขาด (นิโรธ3ประการคือ มรรค-ผล-นิพพาน)