Bloggang.com : jenifaae : "เมือง ลอง"แพร่ รัฐเล็กในล้านนา

"เมือง ลอง"แพร่ รัฐเล็กในล้านนา

นงนวล รัตนประทีป

อ.ลอง เป็นเมืองเล็กๆ ระหว่าง จ.แพร่ กับจ.ลำปาง มีประวัติศาสตร์ความเป็นมาน่าสนใจ ยิ่งผ่านการศึกษาจากคนเมืองลองเอง ยิ่งน่าสนใจมากขึ้น

ในการบรรยายสาธารณะ "เมืองลอง ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นบ้านเมืองขนาดเล็กในรัฐล้านนา" ของมูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์ ได้เชิญ นายภูเดช แสนสา อาจารย์พิเศษ สาขาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ ผู้ทำวิทยานิพนธ์เรื่อง "เมืองลอง ความผันแปรของเมืองขนาดเล็กในล้านนา จากรัฐจารีตถึงปัจจุบัน" ที่สามารถเชื่อมโยงข้อมูล จนได้รับรางวัลวิทยานิพนธ์ดีเด่น คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ประจำปี พ.ศ.2552

อาจารย์ภูเดช เริ่มเล่าว่า เป็นคนเมืองลอง มีความสนใจด้านประวัติ ศาสตร์ ช่วงที่ศึกษาต่อระดับปริญญาโท มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้ยินผู้เฒ่าผู้แก่เล่าเรื่องเมืองลอง ให้ฟัง แต่ก็มีหลายข้อมูล จึงอยากตรวจสอบดูว่าข้อมูลไหนที่ใกล้ความจริงที่สุด เริ่มหาข้อมูลในช่วงปี พ.ศ.2549 ศึกษาจริงจังในปี พ.ศ.2550 จนมาเสร็จในปี พ.ศ.2552

หลักฐานมาจากคัมภีร์ใบลานตามวัดต่างๆ ทางภาคเหนือ หรือฐานพระพุทธรูป เอกสารที่บางคนรวบรวมไว้ การสัมภาษณ์ผู้เฒ่าผู้แก่ และเอกสารจากหอจดหมายเหตุ ห้องสมุดเชียงใหม่ เป็นต้น

เมืองลองเป็น อำเภอหนึ่งของ จ.แพร่ อยู่บนเส้นทางระหว่าง จ.แพร่ และจ.ลำปาง เป็นเมืองต่อแดนมีพื้นที่เป็นแอ่งที่ราบขนาดเล็ก ตั้งอยู่ริมน้ำแม่ยม สะดวกแก่การคมนาคม อดีตเป็นเมืองขึ้นของลำปาง มีเชียงใหม่เป็นเมืองหลวง และมีเมืองต้าเป็นเมืองขึ้นทับซ้อนอีกที

จากประวัติศาสตร์ที่ศึกษาสามารถแบ่งเป็น 3 ยุค คือยุคแรก ความเป็นเมืองลองในยุคจารีต ที่มีอำนาจจัดการปกครองเป็นแบบของตนเอง มีการนำศาสนาพุทธกับผีมาจัดระเบียบควบคุมสังคม สืบทอดสิทธิ์ความเป็นเจ้ามาจากสายโลหิต ใช้ระบบเครือญาติปกครอง และยังเป็นบุคคลศักดิ์สิทธิ์ของเมือง ดังเมื่อตายก็จะตั้ง "ศาล" ให้เป็นศูนย์กลาง เป็นผู้เชื่อมโลก หรือจักรวาลของเมือง ทั้งกายภาพและจินตภาพ

เมืองลองแบ่งปริมณฑลออกเป็นหัวเมือง กลางเมือง และหางเมือง ที่ผูกติดกับอำนาจของเจ้าผู้ปกครองบ้านเมืองอีกชั้นหนึ่ง โดยใช้ความเชื่อพุทธ เป็นเครื่องมือในการสร้างเอกภาพ เช่น การสร้างพระธาตุต่างๆ 5 องค์ ผ่านการเขียนตำนานมาจัดระบบสร้างคติบูชา ประสานความเชื่อผีของท้องถิ่นเข้าไว้ในพุทธศาสนา ทำให้เมืองลอง ซึ่งอยู่ในหุบเขาไม่ถูกตัดขาดออกจากเมืองอื่น ที่รวมกันเข้าเป็นอาณาจักรล้านนา

สันนิษฐานว่า เริ่มตั้งถิ่นฐานพุทธศตวรรษที่ 17 หรือ พ.ศ.1600 และพัฒนาการมาเรื่อยๆ จนสิ้นสุดลงใน พ.ศ.2442 ถูกผนวกเป็นจังหวัด อำเภอ ในปัจจุบัน

อาจารย์ ภูเดช ให้ข้อมูลว่า ชนดั้งเดิมป็นคนลัวะ หรือแจ๊ะ ในอดีตเป็นเมืองด้านเศรษฐกิจการค้า เพราะมีแหล่งแร่เหล็กในการทำอาวุธ แร่ทองแดงสำหรับทำพระพุทธรูป พบตามบ่อน้ำขนาดใหญ่มีจำนวนมาก ทำให้อาณาจักรหริภุญไชย ขยายตัวเข้ามาในลำปาง หรือเขลางค์นคร ทางแนวตะวันตกมาสู่ตะวันออก เช่น เถิน ลอง แพร่ ลงเป็นชั้นๆ

ส่วนเมืองตรอกสลอก ปัจจุบันอยู่ อ.วังชิ้น จ.แพร่ เป็นเมืองบริวารของเมืองลองทางทิศใต้ สร้างพุทธศตวรรษที่ 19 ส่วนเมืองต้า เป็นเมืองที่อยู่ทางเหนือ เป็นแหล่งเหล็กอีกแห่งคู่กับเมืองลอง รวมทั้งยังเป็นเมืองหน้าด่านของอาณาจักรล้านนา สันนิษฐานว่า อยู่ในพุทธศตวรรษที่ 20 ส่วนเมืองช้างสาร เป็นเมืองใหม่ที่เพิ่งมีการขุดค้นพบ สันนิษฐานว่าอยู่ในพุทธศตวรรษที่ 21 ส่วนเจ้าผู้ครองนครจะให้ลูกหลานเป็นผู้สืบทอด

นอกจากนี้ ยังพบว่ามีการย้ายศูนย์การปกครองเมืองถึง 3 ครั้ง โดยครั้งแรกเรียกว่า "เวียงลอง" อยู่ที่บ้านห้วยสร้อย หรือไฮสร้อย สร้างมั่นคงพบว่ามีคูน้ำล้อมรอบ 3 ชั้น คันดิน 4 ชั้น สมัยที่พระเจ้าติโลกนาถ ทำสงครามกับพระบรมไตรโลกนาถ จนได้รับความเสียหาย น้ำที่หล่อเลี้ยงเวียงลอง เปลี่ยนกระแสทำให้น้ำท่วมเวียง

ต่อมาพระเจ้าติโลกราชตั้งเจ้าเมืองเชียงใหม่มาควบคุม บริเวณเมืองรอยต่อล้านนา อยุธยา เจ้าเมืองไหนว่างลง กษัตริย์จะตั้งขุนนางใกล้ชิดมาเป็นเจ้าเมืองแทนทันที อาทิ เจ้าเมืองลองพระยาหูหิ้น ถึงแก่กรรม ได้ตั้งพระยาหูเมืองแก้ว เป็นแม่ทัพเข้ามาประจำการเมืองลอง

พอสงครามสงบช่วงปี พ.ศ.2030 ย้ายไปอยู่ที่เวียงเหล่าเวียง บ้านนาหลวง ซึ่งเคยเป็นเวียงบริวารมาก่อนอยู่ทางเหนือ ตั้งแต่ พ.ศ.2030-2318 และครั้งที่ 3 ที่บ้านฮ่องอ้อ หรือห้วยอ้อ พ.ศ.2318 ถึงปัจจุบัน อยู่แถบตะวันออกติดกับแม่น้ำยม เพื่ออาศัยแม่น้ำเป็นเส้นทางสัญจร

กระทั่ง เจ้าเมืองแพร่ และเจ้าผู้ครองนครลำปางสร้าง "พระธาตุศรีดอนคำ" และกำหนดให้เป็นใจกลางเมืองหลักมาถึงปัจจุบัน และการเป็นเมืองขึ้นของลำปาง ต้องส่งส่วย หรือเครื่องราชบรรณาการทุกปี เช่น เหล็กลอง เหล็กต้า ซิ่นตีนจก ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะของสตรีสูงศักดิ์ออกโทนสีเหลือง

ส่วนยุคที่ 2 ความเป็นเมืองลองในยุครัฐชาติไทยจนเกิดการล่มสลาย ชาวเมืองเริ่มปรับเปลี่ยนให้นับถือพุทธมากกว่าผี เริ่มตั้งแต่เมืองลองกลายเป็น อ.ลอง ตามการปกครองหน่วยหนึ่งของประเทศไทยใน พ.ศ.2442 ทำให้ระบบการปกครองเจ้า ถูกสยามถอดออกจากการปกครอง และให้กลุ่มข้าราชการสยามเข้ามาปกครองในรูปหน่วย จังหวัด อำเภอ ตำบล และหมู่บ้าน

ส่งผลต่อความเป็นตัวตนของเมืองลองผันแปรไป ยกเว้น ประเพณี พิธีกรรมต่างๆ ที่ยังเหลืออยู่ และกำหนด อ.ลอง รวมเข้ากับเมืองต้า ที่เป็นหัวเมือง ส่วนหางเมืองตัดไปอยู่ใน อ.วังชิ้น ย้ายศูนย์กลางเมืองอยู่ที่สถานราชการ โดยเฉพาะสถานีรถไฟบ้านปิน และเกิดชุมชนขึ้นใหม่ ตามรายทางรถไฟจำนวนมาก

และยุคที่ 3 สร้างและรื้อฟื้นตัวตนภายใต้ อ.ลอง ของประเทศไทย ที่ผู้ปกครองท้องถิ่นพยายามผูกติดไว้กับการท่องเที่ยว พ.ศ.2495 จนถึงปัจจุบัน เริ่มหยิบยกเอาความเป็นเมืองลองในระบบจารีตกลับมา

Credit : ข่าวสดออนไลน์ 4 กรกฎาคม 2553 หน้า 5

สนามหลวงพยากรณ์ออนไลน์
H O M E

Create Date : 05 กรกฎาคม 2553

Last Update : 5 กรกฎาคม 2553 18:33:42 น.

0 comments

Counter : 1204 Pageviews.