Bloggang.com : jenifaae : ประวัติ "เพลงตับ" และฟัง "ตับวิวาห์พระสมุทร" โดย "ครูแจ้ง คล้ายสีทอง"

ประวัติ "เพลงตับ" และฟัง "ตับวิวาห์พระสมุทร" โดย "ครูแจ้ง คล้ายสีทอง"

คลิกฟัง..ตับวิวาห์พระสมุทร โดย ครูแจ้ง คล้ายสีทอง

รู้จักเพลงตับจาก 4 แนวทาง

ปราโมทย์ ด่านประดิษฐ์

     แนวทางที่จะกล่าวในการทำความรู้จักกับเพลงตับ เป็นเรื่องที่สามารถศึกษาเพลงตับได้จากการอ่านและวิเคราะห์ โดยเสนอแนวทางไว้ 4 ประเด็น ได้แก่ ประวัติความเป็นมา การจัดประเภท หน้าที่ความสำคัญและการวิเคราะห์เพลงตับ การศึกษาเพลงไทยปกติเป็นหน้าที่เบื้องต้นทั้งผู้ฟังและผู้บรรเลง แม้จะมีความมุ่งหมายเฉพาะที่แตกต่างกันแต่มีจุดประสงค์บางอย่างร่วมกัน สามารถรับรสจากการบรรเลงและฟังได้ ถ้าแบ่งเพลงไทยออกเป็นเพลงบรรเลงและเพลงรับ- ร้อง เพลงตับสามารถอธิบายถึงได้ทั้ง 2 ประเภท ก่อนการบรรเลงนักดนตรีทั้งไทยและเทศจะมีข้อตกลงที่คล้ายกันคือ การลำดับบทเพลงระหว่างการแสดง โดยอาจนัดหมายหรือลำดับตาม พิธีกรรมก็ตาม เรื่องการนัดหมายลำดับเพลงที่บรรเลงนี้ยังเป็นเหตุผลหนึ่ง ของการเกิดเพลงตับที่จะกล่าวถึงโดยจะอธิบายแนวทางการทำความรู้จักเพลงตับดังนี้

1. ความเป็นมาของเพลงตับ

     เพราะขาดการบันทึกความเป็นมาของไทยเก่า ๆ ส่วนใหญ่จึงไม่ทราบที่มาอีกทั้งนักดนตรีก็ถ่อมตน สังเกตจากผู้ประพันธ์ อาจเกรงว่าจะถูกตำหนิจากครูผู้ใหญ่ บางท่านเกรงว่าเพลงของตนไม่ไพเราะจึงนำออกมาทดสอบก่อน แต่หลังจากเพลงเป็นที่นิยมกลับไม่ได้ถามหรือไม่มีโอกาส สอบถามว่าเป็นผลงานของครูใด ชนรุ่นหลังจึงรู้จักความเป็นมาของเพลงน้อยนัก แต่บทเพลงระยะหลังมีประวัติสมบูรณ์ยิ่งขึ้น ท่านใดเป็นผู้ประพันธ์ ประพันธ์ขึ้นด้วยเหตุผลใดใช้ในโอกาสใด มักมีผู้รวบรวมไว้เป็นหลักฐานไว้เสมอ

     เพลงตับในยุคเก่าก็ไม่ทราบความเป็นมาที่ชัดเจนเช่นกัน โดยนิยมตอบอธิบายว่าเป็นบทเพลงที่สืบต่อมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา (ทำไมไม่เป็นกรุงสุโขทัยหรือกรุงอื่นๆ) โดยแต่ละบทเพลงมีความเกี่ยวพันธ์กับประเพณี พิธีกรรม การแสดง บุคคลและจุดประสงค์อื่นๆ การที่ผู้บรรเลงสามารถรู้ถึงความเป็นมาและเจตนาของบทเพลงได้ ย่อมเข้าใจและสามารถถ่ายทอดได้ตามเจตนา เพื่อให้ผู้ฟังสามารถรับรู้เรื่องราวได้สมบูรณ์ถูกต้องตามเจตนามากยิ่งขึ้น บทเพลงที่ใช้บรรเลงอย่างเดียวกับเพลงมีร้องประกอบ เป็นที่เข้าใจกันเมื่อบรรเลงประกอบพิธีกรรมกับมหรสพ ดนตรีจะใช้เพลงหน้าพาทย์ประกอบกิริยาอาการของตัวละครและใช้เพลงเบ็ดเตล็ดรับรองเป็นการบรรยายเนื้อเรื่องประกอบ เพลงเบ็ดเตล็ด ที่นำมาร้องนี้มีที่มาจากเพลงชุดอย่างเพลง มโหรี เพลงเรื่อง และเพลงตับ ในปัจจุบันก็ได้รับการสืบทอดและประพันธ์เพิ่มเติมมาจากเพลงชุดต่างๆ ในอดีตทั้งที่สืบทอดมาโดยตรงและปรุงขึ้นใหม่ ดังจะอธิบายความเป็นมาของเพลงตับดังนี้

1. เกี่ยวข้องกับการแสดง

     ความเป็นมาอันเนื่องจากการแสดงมหรสพต่าง ๆ นี้ น่าจะเป็นสาเหตุที่สำคัญของเพลงตับ เพราะว่า บทเพลงส่วนใหญ่ผูกพันธ์กับพิธีกรรมและการแสดงดังที่ได้กล่าวมาแล้วนั้น เมื่อนักแสดงและนักดนตรีร่วมแสดงก็จะเรียกว่าละคร โขน ฯลฯ การแสดงย่อมมีนักแสดงควบคู่กับการบรรเลงประกอบกันไป ความเป็นตับเรื่องอยู่ตรงที่ว่า นักดนตรีนำเพลงที่บรรเลงประกอบละครเดี่ยวๆ โดยไม่มีตัวละครแสดงประกอบ แต่บทร้องและดนตรียังคงเล่าเรื่องละครนั้นๆ อยู่ ผู้ฟังต้องพอรู้เรื่องราวมาก่อนและใช้การนึกภาพตามจินตนาการประกอบการฟังเพลง จึงเรียกการบรรเลงว่าเป็นตับเรื่องตามชื่อเรื่องที่ดำเนินอยู่

2. การฝึกซ้อมรวมกลุ่ม

     การฝึกซ้อมดนตรีโดยทั่วไปมีความมุ่งหมายหลักเพื่อความชำนาญเฉพาะบุคคลและหมู่คณะ ผู้ฝึกซ้อมมากก็สามารถจดจำบทเพลงได้แม่นยำ ยิ่งซ้อมยิ่งเพิ่มความรู้ความสามารถเป็นบันไดส่งผลให้เกิดความชำนาญในที่สุด มักเรียกกันในคณะที่มีความพร้อมว่า “รู้กัน หรือ รู้ใจกัน” ผลจากการฝึกซ้อมจนเกิดความชำนาญ จนรู้ใจหรือการปรับวงนี่เอง เป็นเหตุผลประการหนึ่งที่ทำให้เกิดเพลงเป็นชุดๆ บางท่านเรียกว่า “เย็บเล่ม” กล่าวคือผลของการฝึกซ้อมและนัดหมายกัน นำเพลงที่ 1 มาต่อเพลงที่ 2 หรือ 3 หรือเพลงอะไรต่อไป ประการแรกอาจเพื่อความคล่องตัวในการฝึกซ้อม ต่อมาก็นำชุดที่ใช้ในการฝึกมาบรรเลงจริงในงาน เรียกชื่อเพลงแรกเป็นหลักหรืออาจตั้งชื่อใหม่ การเรียงเพลงเป็นชุดแบบนี้ จึงเป็นหนึ่งในที่มาของเพลงตับ โดยเฉพาะตับเพลง เพราะบทเพลงที่นำมาเชื่อมต่อย่อมต้องใช้ลีลาทำนองในลักษณะเดียวกัน

3. โอกาสการบรรเลง

     การฝึกหรือเรียนวิชาด้านทักษะยิ่งใช้การปฏิบัติหรือฝึกบ่อยๆ ย่อมเป็นบ่อเกิดแห่งความชำนาญ เมื่อนักดนตรีไปบรรเลงในงานหรือพิธีเดียวกันย่อมมีโอกาสบรรเลงบทเพลงลักษณะเดียวกันเนื่องจากมีเวลาในช่วงที่ใกล้เคียงกันนี้เอง เป็นเหตุให้เกิดการนัดหมายเตรียมบทเพลงต่อไปหรือบทเพลงโชว์ ซึ่งเพลงชุดอย่างเพลงตับที่สนุกสนานก็เป็นประเภทหนึ่งที่ถูกหยิบขึ้นมาเรียบเรียงขึ้น เพื่อใช้ในช่วงเวลาดังกล่าว โดยจะเรียกชื่อเพลงตับตามที่พิจารณาเห็นว่าเหมาะสมทั้งตับเรื่องและตับเพลง

2. ประเภทของเพลงตับ

     จากความเป็นมาของกลุ่มเพลงประกอบกับเอกสาร และการกล่าวถึงของครูอาจารย์ที่เขียนก่อน ท่านได้กล่าวถึงเพลงตับว่าเป็น การรวมเพลงชุด หรือนำเอาเพลงหลายๆ เพลงมาร้องหรือบรรเลงติดต่อกัน ซึ่งแบ่งตามลักษณะความสัมพันธ์ของทำนองและเนื้อเรื่องสามารถจำแนกออกเป็นประเภทใหญ่ๆ 2 ประเภทอันได้แก่ ตับเรื่องและตับเพลง โดยแต่ละประเภทมีลักษณะดังนี้
เพลงประกอบภาพยนตร์

     1. ตับเรื่อง คือ ชุดเพลงที่ยึดถือเอาเนื้อร้องเป็นหลัก โดยมากนำบทมาจากนิทาน โขน ละคร เมื่อฟังเนื้อร้องต่อๆ กันทุกเพลงแล้วสามารถทราบเป็นเรื่องเป็นราวที่เกิดขึ้นต่อเนื่องกัน เช่น ตับนางลอย ตับนาคบาศ ตับพรหมาสตร์ เป็นต้น

ตับนเรศวรชนช้าง เป็นตับในเรื่องรามเกียรติ์ มีสองทางด้วยกัน ทางหนึ่งประกอบด้วยนเรศวรชนช้าง อุปราชขาดคอช้าง พุทรากระแทก เชิงตระกอน นางร่ำและพระรามเป่าสังข์ อีกทางหนึ่งประกอบด้วย นเรศวรชนช้าง สร้อยเพลง ฝรั่งเร็ว เพลงโอ้ร่ายและเพลงกระบอก

ตัวอย่าง เรื่องรามเกียรติ์ ตอนนางลอย หรือตับนางลอย จากบทร้องท่านผู้อ่านสังเกตได้ว่าบทร้องเป็นเรื่องราวต่อเนื่องกัน แต่บทเพลงที่บรรเลงประกอบ กลับมีลีลาทำนองที่ต่างกัน เน้นประกอบอากัปกิริยาตามบทละคร ดังนั้นตับนางลอย จึงเป็นตับเรื่องเริ่มบรรเลงจาก เพลงวาตามอย่างละครออกตัวเมื่อจบเพลงวาแล้วจึงเริ่มบรรเลงรับร้อง เพลงอื่นต่อไป

ยานี
เมื่อนั้น องค์ท้าวทศพักตร์ยักษา
แลเห็นเบญจกายแปลงมา ได้อย่างสีดาไม่คลาดคลาย
แย้มยิ้มพริ้มพักตร์พยักตรัส แม้นหลายตัดศึกสมอารมณ์หมาย
เมืองมารจะเป็นสุขสนุกสบาย เจ้าเร่งผันผายไปให้ทันการ
เชิดฉิ่ง ร้องรับปี่พาทย์
เมื่อนั้น เลื่อนลดลงจากเวหา
ออกจากปราสาทรัตน์ชัชวาล เหาะข้ามชลธารผ่านมา
ต่อยหม้อ
ครั้งถึงเหมติรันบรรพต เลื่อนลดลงจากเวหา
หลุดยืนอยู่ฝั่งคงคา กัลยาจำแลงแปลงอินทรีย์
ฯลฯ

เพลงเมดเล่

     2. ตับเพลง คือ ชุดเพลงที่ถือเอาทำนองเพลงเป็นหลัก หรือเป็นเพลงที่มีสำเนียงแบบเดียวกันส่วนเนื้อร้องเป็นเพียงส่วนเสริมประกอบทำนองเพลงเท่านั้นมิได้ติดต่อเป็นเรื่องราวกล่าวคือ ตับเพลงมีลักษณะตรงข้ามกับตับเรื่อง ตัวอย่างเช่น ตับนางนาค ตับลมพัดชายเขา ตับต้นเพลงฉิ่ง ตับเพลงยาวประเภทนี้มักอยู่ในชุดมโหรีหรือตับสำหรับบรรเลงด้วยวงมโหรี มีบรรเลงรับร้องมาตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา ร้องส่งเนื้อร้องมักนำมาจากบทละคร อิเหนา ราชาธิราช ขุนช้างขุนแผน เป็นต้น ในแต่ละตับมีบทเพลงต่างๆ ประกอบกันเช่น

     ตับมโหรีนางนาค ประกอบด้วย นางนาค พัดชา ลีลากระทุ่ม กราวมอญ และโล้ ต่อมาขยายเป็นสามชั้น
ตับมโหรีนางกราย ประกอบด้วย นางกราย นางเยื้อง นาคเกี้ยวพระสุเมรุ (นางเกี้ยว ) พระรามตามกวาง พระรามคืนนคร และพระรามเดินดง
ตับมโหรีนางไห้ ประกอบด้วย นางไห้ ชมทะเล ลมพัดชายเขา คำหวานและเบ้าหลุด เป็นต้น

     นอกจากนี้สมัยที่เพลงไทยเฟื่องฟูยังได้เกิดตับที่เข้าเงื่อนไขทั้งสองข้อ หลายท่านเรียกว่า ตับผสม กล่าวคือมีทำนอง สำเนียงเช่นเดียวกัน และมีเนื้อเรื่องต่อเนื่องกัน เรียกใหม่ว่า “ตับประสม” ทั้งนี้เป็นผลสืบเนื่องมาจากสมเด็จพระบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงพระนิพนธ์เพลงตับสั้นๆ ขึ้นเพื่อประกอบภาพนิ่งที่ใช้คนจริงเมื่อประมาณปี พ.ศ. 2437 ได้แก่ เรื่องสามก๊กตอน จูล่งค้นหาเมียเล่าปี่ เรื่องราชาธิราช ตอนสมิงพระรามหนีเมีย เรื่องนิทราชาคริต ตอนแต่งงานอาบูหะซัน เรื่องนางซินเดอริลา ตอนแต่งตัวไปงานเต้นรำ เรื่องขอมดำดิน เรื่อง อุณรุท ตอนศุภลักษณ์อุ้มสม และเรื่องพระลอ ทั้งหมด 8 เรื่อง โดยทรงดัดแปลงมาจากบทของเก่าที่เจ้าพระยาเทเวศ์วงศ์วิรัตน์ (ม.ร.ว. หลาน กุญชร) เคยเล่นไว้ จะสังเกตได้ว่าเป็นตับที่มาจากเรื่องละคร และยังมีลีลาอันเป็นสำเนียงภาษาเดียวกันด้วย

     ตัวอย่างตับนิทราชาคริต จากลิลิตเรื่องนิทราชาคริต ประกอบตอนแต่งงาน อาบูหะซันแต่งงานประกอบด้วยเพลง แขกกล่อมเจ้า แขกถอนสายบัว แขกหนัง แขกต่อยหม้อ แขกเจ้าเซ็น และพราหมณ์ดีดน้ำเต้า บางท่านเรียกว่า ตับอีแมน ตามชื่อตัวละคร

     เพลงตับจึงเกิดขึ้นในลักษณะเป็นชุดหรือกลุ่มเพลง โดยถือเอาบทร้องและทำนองเพลงที่สัมพันธ์กันเป็นหลักในการจัดแบ่งประเภท และในเพลงเดียวกันเพลงหนึ่งๆ อาจจะใช้บรรเลงได้มากกว่าหนึ่งตับ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับจุดมุ่งหมายของผู้รวบรวม และจุดมุ่งหมายนี้เป็นเหตุให้เกิดตับชุดใหม่ ๆ ขึ้น ทั้งที่ได้รับความนิยมและเป็นตับเฉพาะกิจเมื่อบรรเลงในพิธีนั้นแล้วก็ลืมเลือนกันไป

     3. ความสำคัญและหน้าที่

การศึกษาถึงความสำคัญของบทเพลงนั้น ท่านที่เพิ่งเริ่มสนใจอาจยังไม่เข้าใจหรือเห็นความสำคัญ การที่บทเพลงหรือสิ่งหนึ่งสิ่งใดจะได้รับการยกย่องให้มีความสำคัญได้ สิ่งนั้นมักก่อประโยชน์หรือมีหน้าที่ไว้แล้ว ต่อมาภายหลังได้รับการยกย่องจากบุคคลรุ่นหลัง และสิ่งใดที่ถูกให้ความสำคัญก็ไม่เคยเรียกร้องหรือต้องการสิ่งใดๆ ดังนั้นในการอธิบายความสำคัญจึงเป็นการกล่าวถึงหน้าที่อันประโยชน์ที่เกิดขึ้น

     ความสำคัญของเพลงตับบางครั้งอาจถูกเพลงเถาบดบังไป เนื่องจากเป็นเพลงที่เกิดภายหลังแต่ทั้งนี้เพลงเถาหลายเพลงต่าง ก็มีที่มาจากเพลงตับ แล้วเพลงตับมีความสำคัญอย่างไร ในฐานะของผู้ฟังเพลงก็อาจกล่าวว่าเพลงตับที่เป็นเรื่องทำให้ผู้ฟังรับรู้เรื่องราว เหมือนเช่นการฟังละครวิทยุ ที่ได้ยินแต่เสียงแต่ไม่มีภาพดูบางท่านว่าไปในทางลบกล่าวว่าตับเรื่องเกิดจาก นักดนตรีแยกวงกับพวกละคร คือ ไปบรรเลงกันเฉพาะนักดนตรีไม่มีรำ ก็เอาเพลงที่ร้องบรรเลงประกอบรำไปใช้หรืออีกนัยหนึ่งอาจนำไปซ้อมในงานก็เป็นได้

     นักดนตรีบางส่วนนิยมนำเพลงตับในชุดต่างๆ เป็นเพลงพื้นฐานในการฝึกฝีมือทดสอบกำลัง ฝึกการดำเนินกลอนคิดทางให้สอดคล้องกันไป เพราะสิ่งเหล่านี้เกิดจากภูมิปัญญาของครูดนตรีไทยที่คิดนำมาร้อยเรียงกัน เวลานำไปบรรเลงจะได้ต่อเนื่องไม่ต้องมาคิดเพลงบรรเลงต่อกันบ่อยๆ ความคล่องตัวในการบรรเลงดังกล่าวถือเป็นคลังปัญญา คลังความรู้ที่นักดนตรีได้รับรู้ท่วงทำนอง สำนวนที่แตกต่าง ได้จากเพลงในแต่ละชุดแต่ละตับ

     นอกจากนี้การฝึกเพลงตับยังช่วยในเรื่องของการดำเนินทำนอง ด้านการดำเนินกลอนโดยเฉพาะอย่างยิ่ง จุดเชื่อมต่อขึ้นลงระหว่างท่อนและบทเพลง ทำนองที่ใช้ต้องมีทำนองที่เหมาะสมกับทำนองต่อไป ทำนองที่จบลงและทำนองขึ้นแต่ละเพลง สำหรับเพลงใหม่จะต้องมีความสัมพันธ์กัน ทั้งด้านระดับเสียงและลีลาทำนอง ดังจะพบว่าบทเพลงหลายเพลงนิยมขึ้นเท่าก่อน และลงเสียงหลักซึ่งมักจะเป็นเสียงเดียวกับเสียงที่ขึ้น กล่าวคือ ขึ้นเสียงใดก็ลงเสียงนั้น การขึ้นและลงระดับเสียงเดียวกันจะมีผลต่อการฟังทำให้การฟังราบลื่นไม่กระโดดไปมา

     ถึงอย่างไรก็ตามผู้ฟังและผู้บรรเลงต่างทำหน้าที่เพื่อให้บทเพลงดำรงอยู่ อาจไม่ได้คำนึงถึงประเด็นเล็กน้อยที่กล่าวมา แต่บทเพลงจะสร้างความสำคัญหรือดังเองไม่ได้ หากมิได้รับการยกย่องหรือความสนใจทั้งจากผู้บรรเลงและผู้ฟัง ที่ต่างก็สร้างหน้าที่และความสำคัญให้บทเพลงโดยมิรู้ตัว

หน้าที่ของเพลงตับ

     ตามที่ได้กล่าวถึงความสำคัญของเพลงตับมาแล้ว หน้าที่จึงเป็นข้อพิสูจน์ที่แสดงให้เห็นถึงความสำคัญและประโยชน์ของเพลงตับ ดังจะอธิบายตามหัวข้อต่อไปนี้

1. ประกอบมหรสพ

     หน้าที่ของเพลงตับในประเด็นนี้ถือว่าสำคัญมาก เนื่องจากนักแสดงและนักดนตรีนั้นอยู่คู่กันการเกิดขึ้นของตับเรื่อง ต่างก็ใช้ประกอบการแสดงทั้งละคร โขน หนัง เป็นต้น เมื่อนักดนตรีนำเพลงที่บรรเลงประกอบนั้นไปใช้โดยที่ไม่ได้มีตัวแสดงหรือตัวละครไปด้วย การดูละครพร้อมการฟังเพลง จึงเหลือเพียงการฟังอย่างเดียว เรียกเป็นเพลงตับตามชื่อเรื่อง กล่าวคือ ร้องและบรรเลงเป็นเรื่องราวติดต่อกัน

2. ประกอบพิธีกรรม

     หน้าที่ของดนตรีมักถูกจัดเป็นกลุ่มประกอบไม่โดดเด่นเช่นโขนละคร การบรรเลงดนตรีจึงไม่เรียกเป็นแสดงซึ่งหมายถึงทำให้ดู แต่การบรรเลงดนตรีสามารถรับรู้ได้โดยประสาทหู ดังนั้นการบรรเลงหรือประโคมดนตรีที่นอกจากคู่กับการแสดงแล้ว การประโคมประกอบพิธีกรรมก็ทำให้ดนตรีมีความสำคัญขึ้นมาด้วย และพิธีกรรมนี้เองที่เป็นเหตุผลหนึ่งของการบรรเลงเพลงตับ
พิธีกรรมมีความสัมพันธ์กับเพลงตับนั้น อาจไม่คุ้นเคย แต่ความเป็นจริงแล้ว พิธีกรรมหรืองานพิธี ย่อมมีดนตรีเข้าไปเกี่ยวข้องด้วยอยู่แล้ว โดยมากบทเพลงที่ถูกหยิบยกมากล่าวถึงจะเป็นสำคัญเฉพาะช่วง

     อย่างเช่น เพลงสาธุการก็ใช้ระหว่างจุดธูปเทียน ส่วนเพลงตับต่างทั้งตับเรื่องและตับเพลง ก็ถูกนำมาบรรเลงเช่นกัน เนื่องจากเดิมที่ของเพลงตับมีภาพที่ติดกับการแสดงและสำหรับเจ้านาย จึงไม่ค่อยถูกกล่าวถึงในระดับสามัญชน แต่ในความเป็นจริงเพลงตับต่างๆ ถูกนำมาประโคมและมิได้มีการกำหนดเฉพาะลงไปว่าจะต้องบรรเลงในเวลาใดเป็นพิเศษ กล่าวคือ เมื่อสามารถหาโอกาสเวลาที่สมควรกับความสั้นยาวของตับนั้นๆ ก็สามารถนำมาบรรเลงได้

     การนำเพลงตับมาบรรเลงในระหว่างพิธีกรรมนี้มิได้หมายถึงในขณะกระทำพิธีหนึ่งพิธีโดยเฉพาะ หากแต่เป็นการนำมาบรรเลงในระหว่างพักหรือรอเวลา ที่จะมีพิธีกรรมอื่นต่อไป ยิ่งก่อนที่จะมีเพลงเถาด้วยแล้ว การบรรเลงเพลงเกร็ดต่างๆ ถูกเรียงร้อยเป็นสำรับไว้ภายในหมู่คณะหรือครูเดียวกัน เมื่อได้เวลาก็จะนำเพลงชุดนั้นมาบรรเลง โดยไม่ได้คำนึงถึงความต่อเนื่องของบทร้องหากแต่มุ่งบรรเลง ด้วยมีความมุ่งหมายที่แฝงไว้เพื่อการฝึกซ้อมระหว่างงานและเป็นการรอพิธีกรรม ในช่วงว่างจากพิธีกรรมนี้ผู้มาร่วมงานส่วนหนึ่งอาจนั่งสนทนาพร้อมกับฟังดนตรีไปด้วยหรืออาจไม่สนใจฟัง

     แต่ถึงอย่างไรดนตรีจะหยุดนานไม่ได้เพราะเดี๋ยวจะมีเสียงเรียกร้อง ผู้เขียนเคยร่วมงานทั้งเป็นผู้บรรเลงและนั่งฟังในพิธีกรรม ผู้ร่วมงานมักจะเริ่มคุยระหว่างที่ดนตรีบรรเลงและจะหยุดคุยมองซ้ายขวากันเมื่อดนตรีหยุด เข้าใจว่าเป็นการพักเสียงและดูว่าจะมีพิธีใดต่อหรือไม่ เหตุที่มีผู้ฟังอยู่บ้างนี่เองวงดนตรีที่มีความพร้อมจะนำบทเพลงที่เตรียมมาออกบรรเลงอวด แต่ถ้าไม่ได้เตรียมหรือเตรียมน้อยก็นิยมนำเพลงหากินหรือเพลงที่บรรเลงอยู่เป็นประจำมาบรรเลงในช่วงนั้นๆ และช่วงนี้เป็นอีกโอกาสหนึ่งที่เพลงตับจะถูกนำเสนอ
ดังนั้นมีพิธีกรรมเพลงตับจะถูกนำมาเสนอเพื่อบรรเลงรอพิธีกรรม หรือค่าเวลา เป็นการฝึกซ้อมนอกสถานที่และเป็นการบรรเลงอวดความสามารถเฉพาะของวงดนตรีได้ด้วย เพราะหากไม่มีพิธีกรรมแล้วจะหาโอกาสบรรเลงหรือรวมตัวกันยาก ยิ่งมิได้รับการสนับสนุนจากผู้เกี่ยวข้องอย่างการจัดประกวดหรือโอกาสพิเศษอื่นด้วยแล้วเรียกได้ว่าไม่ได้ยินเสียงฝึกซ้อมกันเลย

3. คลังความรู้ด้านเนื้อและทำนองเพลงไทย

     เพลงตับเป็นที่กล่าวขานกันในหมู่นักดนตรีว่า ผู้ที่รู้เพลงมากหรือได้เพลงตับมากเปรียบได้กับธนาคารเคลื่อนที่ สามารถนำเพลบงตับที่ลำดับอยู่ในตับต่างๆ มาใช้ในโอกาสที่ต้องการอาทิ ครูดนตรีหลายท่านใช้ความรู้จักเพลงตับในการรนำทำนองไปขยายและตัดลงเป็นเพลงเถากันอย่างมากมาย หรืออาจนำมาเรียบเรียงขึ้นใหม่เพื่อโอกาสพิเศษก็เป็นได้ ผู้ที่รู้เพลงมากย่อมที่จะเข้าใจและเลือกใช้ได้ไม่จนเพลง นอกจากเพลงตับจะเป็นคลังความรู้ทางดนตรีแล้ว เพลงเรื่องก็เป็นคลังปัญญาที่สำคัญเช่นกัน

4. ฝึกทักษะและไหวพริบการบรรเลง

     ระหว่างการรอเวลา นักดนตรีอาจเบื่อหน่ายจากผู้ฟังที่ไม่ได้ให้ความสนใจ อาจเบื่อบทเพลงเดิม หรือบางทีอาจหมดเพลงแล้ว การรอเวลาจึงเป็นโอกาสที่เหมาะสมในการนำเพลงที่ได้รับการต่อใหม่นำมาบรรเลงหรือฝึกซ้อมแบบซ้อมจริง อีกนัยหนึ่งตับที่มีความยาวหรือมีการดำเนินทางเก็บด้วยแล้วยังเป็นการฝึกซ้อมเพื่อเพิ่มพูนกำลังสติปัญญาของนักดนตรีอีกด้วย

     จะเห็นได้ว่าเพลงตับมีหน้าที่เพื่อการบรรเลงโดยทั่วไปแล้ว ยังมีหน้าที่แฝงในด้านการบรรเลงระหว่างรอประกอบพิธีกรรม คลังปัญญาเป็นการเพิ่มพูนความรู้เกี่ยวกับเพลงไทยและเป็นการฝึกทักษะการบรรเลงที่ใช้การซ้อมจากสนามจริงเป็นเวทีที่ดีอีกด้วย

4.การวิเคราะห์เพลงตับวิเคราะห์

     การวิเคราะห์เพลงตับ อาจฟังดูยากไป แต่ถ้าเรียกว่าการทำความเข้าใจก่อนน่าจะง่ายแก่การเรียน การวิเคราะห์ก็เป็นรูปแบบของการทำความเข้าใจบทเพลงไทย โดยผู้เรียนสามารถทำความรู้จักได้จากประวัติความเป็นมาโดยทั่วไปแล้วเสริมด้วย บทร้อง ทำนอง จุดเชื่อมต่างๆ และลีลาการบรรเลง ประเด็นต่างๆ เหล่านี้เมื่อนำมาแยกแยะให้รู้จักบทเพลงมากยิ่งขึ้นโดยอธิบายต่อไป

1. ด้านบทร้อง ผู้ฟังหรือผู้ศึกษานอกจากจะทราบถึงความเป็นไปตามท้องเรื่องแล้วยังทำให้ทราบถึงความเกี่ยวข้องหรือสัมพันธ์ระหว่างกันอาทิ ด้านอารมณ์เพลง บทร้องที่นำมาเรียงร้อยมักมีเนื้อหาในลักษณะเช่นเดียวกัน เช่น โศกเศร้า เหงา รัก บทร้องที่นำมาก็อยู่ในลักษณะเดียวกัน

     ตัวอย่างตับลมพัดชายเขา เพลงลมพัดชายเขา จากพระราชนิพนธ์ เรื่องอิเหนา เนื้อความกล่าวถึงธรรมชาติของป่ารอบๆ ที่ตื่นขึ้นแล้วถวิลหาหญิงคนรัก ส่วนเพลงแขกมอญบางช้าง ชายก็รำพึงถึงหญิงคนรักที่ได้ทุ่มเทให้แต่ก็มิได้อยู่ด้วยกัน เพลงลมหวน ก็เป็นการคิดถึงคนรักเช่นเดียวกับเพลงเหราเล่นน้ำ
เพลง ลมพัดชายเขา
เวลาดึกเดือนตกนกร้อง ระวังไพรไก่ก้องกระชั้นขัน
เสียงเหว่าเร้าเรียกหากัน ฟังหวั่นว่าเสียงทรามวัย
พระลุกขึ้นเหลียวชะแง้หา เจ้าตามมาร้องเรียกหรือไฉน
ลมชายรวยรสสุมาลัย หอมกลิ่นเหมือนสะไบบังอร
(พระราชนิพนธ์ เรื่องอิเหนา)
เพลงแขกมอญบางช้าง
อนิจจาเจ้าวันทองน้องพี่ยา พี่จำหน้าเนื้อน้องได้ทุกแห่ง
นิจจาช่างกระไรมาแปลกแปลง เอามือคลำแล้วยังแคลงอยู่คลับคลา
เจ้าลืมนอนซ่อนพุ่มกระทุ่มต่ำ เด็ดใบบอนซ้อนน้ำที่ไร่ฝ้าย
พี่เคี้ยวหมากเจ้าอยากพี่ยังคาย แขนซ้ายคอดแล้วเพราะหนุนนอน
(เสภาขุนช้างขุนแผน)
ฯลฯ

2. ด้านทำนอง เป็นที่ทราบกันแล้วว่าเพลงตับเป็นการนำทำนองเพลงมาประติดประต่อกันทุกๆ เพลงจะมีลักษณะเช่นเดียวกัน แต่ทั้งนี้ลีลาที่นำมานั้นจะต้องมีระดับเสียงและสำนวนอย่างเดียวกันด้วย ผู้นำมาบรรเลงต่อกันผูกขึ้นใหม่จะต้องเข้าใจหลักการนี้ ด้านการวิเคราะห์ทำนอง
เพลงโดยความเป็นจริงมีรายละเอียดในการอธิบายมา ผู้อ่านควรรู้จักเพลงตับมาก่อนจึงจะเป็นการดี แต่คงละไว้โอกาสต่อไป สำหรับการอธิบายครั้งนี้จะชี้ให้เห็นถึงทำนองที่สอดคล้องสัมพันธ์กันในตับ โดยจะยกสำนวนที่เกี่ยวข้องในบางประเด็นมาเป็นตัวอย่าง

ตัวอย่างตับลมพัดชายเขา ถ้าศึกษาทำนองที่คล้ายหรือเหมือนกันก็จะพบว่ามีทำนองที่ใช้บ่อยๆ เช่น ดังตัวอย่างต่อไปนี้ ที่มีทำนองเหมือนหรือใกล้เคียงกันดังนี้

     โดยสรุปการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ด้านทำนองของเพลงตับจะมีความสัมพันธ์กันในประเด็นดังนี้คือ มีระดับเสียง สำเนียงเดียวกันและ มีลีลาจังหวะหรือสำนวนที่สำนวนที่สอดคล้องกัน โดยจะไล่เรียงเพลงตามความเหมาะสมของทำนองและการเชื่อมต่อระหว่างเพลง

3. จุดเชื่อมต่อต่างๆ ในประเด็นนี้เป็นประเด็นเรื่องย่อยต่อจากเรื่องวทำนองเพลงแต่ยกมาเพื่อให้เห็นชัดเจนยิ่งขึ้น โดยเน้นเรื่องทำนองขึ้นและลงจบ กับจุดเชื่อมต่อท่อนเพลงและระหว่างบทเพลง ตลอดจนการรับ–ส่งร้อง ผู้ที่เคยผ่านประสบการณ์การบรรเลงเพลงตับคงพอนึกภาพออก แต่ท่อนหรือระหว่างบทเพลงมีบางบทเพลงอย่างเช่น เพลงเชิด รัว เป็นต้น ซึ่งทั้งสองเพลงเป็นเพลงที่บรรเลงค่อนข้างใช้บ่อย ทั้งเดี่ยวๆ และต่อเพลงอื่น อาจมากกว่า 3 ครั้ง ดังนั้นการนำเพลงและทำนองมาใช้ ปรับแปลงทำนองบางส่วน (เปลี่ยนทาง) จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่สนใจควรศึกษาและทำความเข้าใจประกอบการฟัง ดังเช่น การขึ้นต้นและลงจบตับ (โดยมากผู้บรรเลงนำขึ้นและลงเพลงจะมีบทบาทมากกว่าเครื่องอื่น)

     การขึ้นและลง ถือเป็นจุดที่เด่นมากของเพลง เพราะเป็นการเตรียมและดึงความสนใจ ทั้งผู้ฟังและผู้บรรเลง ผู้ขึ้นจะต้องมั่นใจและพร้อมที่จะบรรเลงเสมอ โดยมีประเด็นที่ต้องคำนึงถึงดังนี้

1. ผู้ขึ้น – ลงเพลงต้องใช้ท่าทีสง่างาม และเลือกใช้น้ำเสียงที่เหมาะสมดึงดูดความสนใจ
2. การขึ้นแต่ละครั้ง ถ้าเป็นเพลงเดียวกันหรือทำนองเดียวกัน ควรปรับแนวหรือเปลี่ยนกลอนการขึ้นให้แปลกไปจากเดิมบ้าง ส่วนการลงถ้ามีการลงแบบบังคับทางก็ไม่มีความจำเป็นต้องเปลี่ยนเพราะการขึ้นต้องการที่ดึงดูดผู้ฟังเท่านั้น
3. ถ้ามีร้องมาก่อนบรรเลง อาจขึ้นท้ายเพลงที่ร้องนั้นก่อน แล้วจึงร้อง – รับตามปกติ การขึ้นท้ายเพลงหรือบรรเลงก่อนหนึ่งเที่ยวจะเป็นการขึ้นเสียงให้ผู้ร้องและเป็นการเตรียมตัว ทั้งผู้บรรเลงและผู้ฟังด้วยการเชื่อมต่อระหว่างท่อนเพลง
4. ในกรณีที่เพลงมีสำนวนเดียวกันต้องเปลี่ยนลีลา หรือเปลี่ยนกลอน เพื่อความงดงามในการต่อเชื่อมอันแสดงให้เห็นถึงความรู้ความสามารถในการดำเนินกลอนของผู้บรรเลง และเป็นการบอกเตือนผู้ร่วมแสดงด้วยว่าจะมีการต่อเพลงหรือเปลี่ยนแปลงสิ่งใด
5. รักษาจังหวะหรือแนวการบรรเลง เพราะระหว่างท่อนอาจจะเป็นการส่งหรือรับร้องได้และใช้ระดับความเร็วที่เหมาะสม ผู้บรรเลงต้องเข้าใจและไม่ลืมว่าการขึ้นเพลงใหม่นิยมถอนหรือลดความเร็วลง แต่ถ้าเป็นการปรับวงมาด้วยกันก็ไม่จำเป็น
6. ความพร้อมเพรียงของผู้ร่วมบรรเลง มีส่วนสำคัญในการต่อเชื่อมเป็นอย่างมากเพราะจะเป็นการนำพาเรือให้มีแรงเคลื่อนไปได้อย่างต่อเนื่องไม่สะดุด

4. แนวการบรรเลงเพลงตับ

     เรื่องแนวทางการบรรเลงนี้มีผู้อธิบายในประเด็นต่างๆ กันอยู่หลายประเด็น โดยทั่วไปจะหมายถึงการควบคุมการบรรเลงสำหรับดนตรี แนวทางการบรรเลงจะขึ้นปัจจัยหลายประการได้แก่ ประเภทวงดนตรี ขีดความสามารถหรือความพร้อมของผู้บรรเลง ธรรมชาติของเพลงที่นำมาบรรเลง โอกาสหรือผู้ฟังและความมุ่งหมายของการบรรเลงเป็นประเด็นสุดท้าย ดังนั้นแนวทางการใช้หรือเลือกลีลาการบรรเลงถ้าเป็นวงที่มีการปรับหรือฝึกซ้อมมาย่อมมีความพร้อม แต่วงที่ไม่รู้จักหรือไม่เคยบรรเลงร่วมกันนี้ เป็นเรื่องสนุกและเกร็ดของการบรรเลงดนตรี ด้วยต้องตีความสามารถของผู้บรรเลงร่วมวงเท่ากับผู้ฟังไว้ก่อน

     สำหรับแนวการบรรเลงเพลงประเภทเพลงตับ ถ้าเป็นตับเรื่องซึ่งมักจะเป็นวงปี่พาทย์ทำการบรรเลงลีลาของบทเพลงจะเป็นตัวกำหนดแนวการบรรเลงอยู่แล้ว ด้วยมีเพลงปกติและเพลงหน้าปี่พาทย์ที่จะบอกลีลาอารมณ์อยู่แล้ว ส่วนตับเพลงมีความหลากหลายอยู่มากเช่นกัน ด้วยมีสำนวนเพลงเฉพาะตับไม่เหมือนกัน บางตับก็มีสำเนียงภาษาด้วยลีลาที่ทำการบรรเลงจึงต้องทำความรู้จักให้กว้างขวางยิ่งขึ้น โดยการดำเนินกลอนในบทเพลง เช่น

ตับจู่ล่ง (สำเนียงจีน) ลีลาอาจจะกระโดกกระเดกบ้าง ถ้าเป็นตับเพลงฉิ่ง ตับลมพัดชายเขา ลีลาที่ใช้ควรจะเป็นการเน้นการดำเนินทำนอง ที่แสดงถึงความรุ่มลึกในการใช้เครื่องมากกว่าการใช้เทคนิคที่ความโลดโผน
ตัวอย่างการดำเนินกลอน ขึ้น

     นอกจากการศึกษาวิเคราะห์ทั้ง 4 แนวทางแล้ว ผู้สนใจอาจไม่รู้ว่าแล้วจะเริ่มเรียนเพลงตับกันอย่างไร ในตอนท้ายนี้จึงได้กล่าวถึงเพื่อเป็นแนวทางให้ผู้สนใจได้นำไปใช้ต่อดังนี้

1. เริ่มลงมือหัดเพลงใดเพลงหนึ่งก่อน และเลือกหัดที่ละเครื่องดนตรีให้เป็นก่อน

2. ศึกษาเพลงตับที่มีเพลงจำนวนน้อยหรือสั้น ๆ ถ้าเป็นด้านการขับร้องแม้นความยาวของบทร้องจะเท่า ๆ กันแต่ทำนองการร้องจะไม่เท่ากัน ก็ให้เลือกทำนองดนตรีที่สั้น ๆ เพื่อการจดจำง่ายเอาไว้ก่อนหลังจากที่เริ่มชำนาญแล้วจึงเลือกเพลงที่ยากขึ้นต่อไป สำหรับผู้เขียนขอแนะนำตับต้นเพลงฉิ่งเป็นเพลงเริ่มสำหรับผู้ฝึกเครื่องสาย(หมายถึงผู้ที่จะหัดอย่างจริงจัง) เพราะบทเพลงใช้การดำเนินทำนองแบบเก็บเน้นการดำเนินกลอน ผู้เรียนจะได้ทางที่เหมาะสมกับการฝึกหัดใช้มือหรือตำแหน่งการใช้นิ้วไปในตัว

3. เริ่มด้วยการฟัง โดยฟังที่ละตับแล้วขยายเป็นหลาย ๆ ประเภทหรือให้หลากหลาย จะได้เป็นการสั่งสมทำนองเพลง เอาไว้ใช้ในโอกาสต่อไป ควรเริ่มฟังเมื่อมีโอกาสและการหาโอกาสสัมผัสเป็นสิ่งสำคัญมากสำหรับการเริ่มต้นที่ดีของการศึกษาดนตรี

4. หาโอกาสบรรเลงและฝึกซ้อมอย่างสม่ำเสมอ การบรรเลงและฝึกซ้อมบ่อยๆ ย่อมจะทำให้ผู้บรรเลงเกิดทักษะและมีความชำนาญมากยิ่งขึ้น การฝึกมักเริ่มจากปฏิบัติตามโดยจดจำ แล้วนำปฏิบัติจนเข้าใจหรือขึ้นใจ หลังจากนั้นจึงค่อยหาวิธีการที่เป็นของตนเองในการบรรเลง นับเป็นวิธีการใช้ความคิดทางปัญญาที่สำคัญ

5. ฝึกหัดแต่งบทร้อง หรือคัดเลือกบทร้องแล้วนำทำนองเพลงต่างๆ มาใส่เพื่อการขับร้องเฉพาะในวงของตนเอง เป็นอีกตับเรื่องหนึ่งก็ได้ โดยเฉพาะคำร้องอาจบรรยายให้เป็นเรื่องราวปัจจุบัน ผู้ฟังสามารถเข้าได้ในเวลาอันสั้น ทำให้ผู้ฟังรับรู้ได้เร็วขึ้นและอาจหันมาสนใจกัน หรือถ้ามีความสามารถมากอาจนำทำนองมาต่อกันขึ้นเป็นตับใหม่ก็ได้

วิธีการต่างๆ เหล่านี้สามารถเป็นจุดเริ่มต้นในการหัดหรือเริ่มเรียนเพลงตับได้ โดยไม่ต้องช่างใจหรือคิดตัดสินใจเลือกเพลงโน้นเพลงนี้จนมากความ ถ้าอยากก็รีบหัดเลยแล้วประเด็นอื่นๆ จะติดตามมาให้ท่านได้ตัดสินใจกันอีกครั้งหนึ่ง

     หลังจากที่ได้ฝึกหัดและมีความสามารถแล้ว อาจมีปัญหาที่ติดตามมาด้วยคือ เวทีการแสดงโอกาสในการบรรเลง ผู้สอน เครื่องดนตรี การสอน การวิเคราะห์และความรักที่ต้องการสืบทอด สิ่งเหล่านี้เป็นปัจจัยที่ต้องการขยายผลให้สืบเนื่อง แล้วต่อจะทำอะไรกับเพลงตับต่อไป

     การจรรโลงไว้ซึ่งมรดกของชาติ วิธีที่สามารถดำเนินการได้ทันทีคือ ศึกษาและปฏิบัติอย่างถูกต้อง ถูกวิธี การสัมมนา การเขียนและการอธิบาย อาจไม่ก่อให้เกิดผลต่อเนื่องไปหากมิได้ลงมือปฏิบัติอย่างผลงานอันเป็นมรดกยิ่งต้องลงมือปฏิบัติให้เกิดรูปธรรมอย่างผลงานเพลงตับเป็นต้น ที่กล่าวมานี้เป็นเพียงเสี้ยวหนึ่งของการกระตุ้นให้เห็นถึงลักษณะและความสำคัญของเพลงตับเท่านั้น ถึงอย่างไรก็มีวิธีการรับรู้เพลงตับได้ ในฐานะผู้ฟังทั่วไปการศึกษาก่อนฟังอย่างตั้งใจ ถ้าชอบก็บอกความสุขต่อให้เพื่อนๆ ได้รับความรู้สึกเหล่านั้นบ้าง แต่ถ้าอาจจะลงมือบรรเลงเองเพื่อถ่ายทอดความงามให้ดำรงอยู่ก็สามารถกระทำได้ แต่อย่างรีบร้อนหรือเร่งรัดเกินไป

เอกสารอ้างอิง

เฉลิมศักดิ์ พิกุลศรี. สังคีตนิยมว่าด้วยดนตรีไทย (ฉบับปรับปรุงแก้ไข). ขอนแก่น :
มหาวิทยาลัยขอนแก่น, 2536.
ณรงค์ชัย ปิฎกรัช. สารานุกรมเพลงไทย. กรุงเทพฯ : เรือนแก้วการพิมพ์, 2542.
บุญสืบ บุญเกิด. ฆ้องวงใหญ่และบทเพลงบรรเลง. ภาควิชาดนตรี
คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ สถาบันราชภัฏพระนครศรีอยุธยา, 2542.
สุจิตต์ วงษ์เทศ. (บรรณาธิการ) ใน ประชุมบทมโหรี มีบทมโหรีเก่าและพระราชนิพนธ์
ฉบับรวบรวมพิมพ์ครั้งแรก. เรือนแก้วการพิมพ์ : กรุงเทพฯ, 2542.

ขอขอบคุณ
ที่มา : www.surinindex.com

กลับไปหน้าหลัก

Create Date : 21 มิถุนายน 2551

Last Update : 18 พฤษภาคม 2556 10:20:15 น.

6 comments

Counter : 13775 Pageviews.

แวะมาเยือนครับ
ยังอ่านไม่จบ อิอิ
ง่วงซะก่อน ขอรับ

๐ วันเสาร์ เว้าสั่น เคลิ้ม......แซมโคลง
เย็นค่ำ ยำเค้น โยง............คู่ย้ำ
เรียงคำ ร่ำเคียง โรง,..........คราวหล่น
คืนสุข คลุกชื่น ล้ำ.............อิ่มโอ้สวัสดี ๚ะ๛

19.39
21/06/51

โดย: คนสาธารณะ

วันที่: 22 มิถุนายน 2551 เวลา:0:07:09 น.

อยากได้ที่เป็นบทละครน่ะค่ะ เรื่อง วิวาห์พระสมุทร

โดย: หญิง IP: 125.25.186.89 วันที่: 29 กรกฎาคม 2551 เวลา:9:29:53 น.

อยากได้กลอนขับเสภาให้คนที่จะเกษียณอายุราชการในเดือนกันยายน 51 นี้ ถ้าได้ภายในวันที่ 12 นี้ได้มั้ยคะ ขอขอบคุณล่วงหน้าค่ะ

โดย: ช.กานต์ IP: 61.7.135.225 วันที่: 9 กันยายน 2551 เวลา:12:22:40 น.

ท่านท้งสองขับร้องไพเราะมาก

โดย: สมพร ทับสิน IP: 125.26.32.198 วันที่: 22 เมษายน 2553 เวลา:14:43:15 น.

ผมขอประวัติ

ตับนางลอย โหมโรงม้ารำหน่อยคับ

ต้องส่งครูคับ

โดย: benz IP: 58.9.200.169 วันที่: 3 กรกฎาคม 2553 เวลา:20:01:36 น.

เพราะ

โดย: ชลลี่ IP: 101.51.37.4 วันที่: 2 กรกฎาคม 2557 เวลา:16:53:14 น.