อภิณหปัจจเวกขณ์ ๕

เป็นข้อที่สตรี บุรุษ คฤหัสถ์ หรือบรรพชิตก็ตาม ควรพิจารณาเนือง ๆ อันได้แก่

๑. ชราธัมาตา – ควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า เรามีความแก่เป็นธรรมดา ไม่ล่วงพ้นความแก่ไปได้

๒. พยาธิธัมมตา – ควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า เรามีความเจ็บป่วยเป็นธรรมดา ไม่ล่วงพ้นความเจ็บป่วยไปได้

๓. มรณธัมมตา – ควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า เรามีความตายเป็นธรรมดา ไม่ล่วงพ้นความตายไปได้

๔. ปิยวินาภาวตา – ควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า เราจักต้องมีความพลัดพรากจากของรักของชอบใจทั้งสิ้น

๕. กัมมสกตา – ควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า เรามีกรรมเป็นของตน เราทำกรรมใดไว้ จักต้องเป็นทายาทของกรรมนั้น เราทำดีจักได้ดี เราทำชั่วจักได้ชั่ว


พระพุทธเจ้าทรงแสดงแก่ภิกษุทั้งหลายถึงฐานะที่ควรพิจารณาเนือง ๆ ๕ ประการนี้ และตรัสถึงประโยชน์ที่บุคคลผู้พิจารณาจะพึงได้รับ ดังนี้

การพิจารณาความแก่ ย่อมละความมัวเมาในความเป็นหนุ่มเป็นสาว

การพิจารณาความเจ็บป่วย ย่อมละความมัวเมาในความไม่มีโรค

การพิจารณาความตาย ย่อมละความมัวเมาในชีวิต

การพิจารณาความพลัดพราก ย่อมละความพึงพอใจ ความรักใคร่

การพิจารณาการมีกรรมเป็นของตน ย่อมละทุจริตทางกายวาจาใจ หากเชื่อกฏแห่งกรรม ก็จะไม่กล้าทำทุจริต เพราะเกรงกลัวผลของทุจริตที่จะตามสนองในอนาคต


ในการพิจารณาธรรมแต่ละข้อที่กล่าวมานี้ เป็นการละโดยตรง เช่น พิจารณาความแก่เพื่อละความมัวเมานในความเป็นหนุ่มเป็นสาว เป็นต้น แต่พระองค์ก็ยังทรงแสดงถึงการละโดยอ้อมด้วย เช่น พิจารณาความแก่ นอกจากจะละความมัวเมาในความเป็นหนุ่มเป็นสาวแล้ว ยังละ หรือบรรเทาการทำทุจริตทางกายวาจาใจลงได้ด้วย เช่น เมื่อพิจารณาถึงความที่ตนเองต้องชราเนือง ๆ ความคิดที่จะทำบาปก็ย่อมไม่เกิดขึ้น ดังนี้ เป็นต้น

นอกจากนี้ พระองค์ยังได้รับสั่งถึงกิจของพระอริยสาวก ยกเว้นพระอรหันต์ ที่เห็นถึงความจริงแท้แล้วว่า ไม่ใช่เราผู้เดียวที่ต้องแก่ เจ็บ ตาย พลัดพราก และมีกรรมเป็นของตนเอง สัตว์ทั้งปวงก็ต้องพบเจอเหมือนกัน เมื่อนั้นอริยสาวกย่อมเสพย่อมกระทำให้มากซึ่งมรรคภาวนา เพื่อละสังโยชน์ ละอนุสัยกิเลสให้สิ้นไป ในท้ายสุดทรงตรัสว่า...

“ สัตว์ทั้งหลายย่อมมีความแก่เป็นธรรมดา มีความเจ็บไข้...ความตายเป็นธรรมดา สัตว์ทั้งหลายย่อมเป็นไปตามธรรมดา พวกปุถุชนย่อมเกลียด (ความแก่เป็นต้น) ถ้าเราพึงเกลียดธรรมนั้น ในเมื่อสัตว์มีอย่างนั้นเป็นธรรมดา ข้อนั้นไม่สมควรแก่เราผู้เป็นอย่างนี้ ผู้ทราบธรรมที่หาอุปธิมิได้ (พระนิพพาน) เห็นการออกบวชเป็นธรรมเกษม ครอบงำความมัวเมาทั้งปวง เช่น ความไม่มีโรค ความเป็นหนุ่มเป็นสาว และความมัวเมาในชีวิต ความอุตสาหะได้มีแล้วแก่เราผู้เห็นเฉพาะซึ่งนิพพาน บัดนี้เราไม่ควรเพื่อเสพกามทั้งหลาย จักเป็นผู้ประพฤติไม่ถอยหลัง มุ่งหน้าประพฤติพรหมจรรย์ “

ขอบคุณ

ข้อมูลจากหลักธรรมในพระไตรปิฎก

ภาพประกอบเรื่อง จากคุณหนูหล่อ



เพลง แสงเทียน