๑. มีการใช้คำประพันธ์หลายชนิด คือ โคลง กลอน ร่าย และร้อยแก้ว

๒. ไม่มีวรรณคดีเรื่องใดแต่งด้วยคำประพันธ์ประเภทฉันท์เลยแม้แต่เรื่องเดียว

๓. ในสมัยนี้กลอนบทละครและกลอนเพลงยาวเป็นคำประพันธ์ที่นิยมกันมากที่สุด รองลงมาได้แก่โคลง ลักษณะกลอนมีลีลาเช่นเดียวกับในสมัยกรุงศรีอยุธยา คือไม่เน้นสัมผัสสระเท่าสัมผัสในที่เป็นสัมผัสสระเท่าสัมผัสพยัญชนะและมีจำนวนคำไม่แน่นอนในวรรค สำนวนกลอนในบทละครเรื่องต่าง ๆ ยังไม่ถึงขั้นดีเลิศ ทั้งนี้เพราะกลอนบทละครในสมัยนี้ทั้ง 4 เรื่อง เป็นวรรคคดีเรื่องยาวโดยเฉพาะ รามเกียรติ์ การทรงพระราชนิพนธ์ก็มุ่งเพื่อความสมบูรณ์ของต้นฉบับ

นิราศรบพม่าที่ท่าดินแดง และ เพลงยาวนิราศกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาทเสด็จไปตีเมืองพม่าเมื่อ พ.ศ. ๒๓๓๖ ทั้งสองเรื่องนี้มีลักษณะร่วมกันเป็นสำคัญได้แก่สำนวนของกวีที่เป็นนักรบ นั่นคือ ห้วน สั้น รวดเร็วทันใจ แต่ นิราศรบพม่าที่ดินแดง มีลีลาที่นิ่มนวลกว่าเพราะมีบทครวญถึงบรรดานางในที่จากมา

เพลงยาวนิราศกรมพระราชวังบวรฯ นั้นแม้จะไม่มีบทครวญถึงสตรี แต่ก็มีบทครวญถึงกรุงศรีอยุธยาที่น่าประทับใจเช่นกัน

เกิดนิทานคำกลอนขึ้นเป็นครั้งแรกในวงวรรณคดีไทย นั่นคือเรื่อง สมบัติอมรินทร์คำกลอนในสมัยอยุธยาแม้เราจะเคยมีการแต่งนิทานคำกลอนคือเรื่อง สิริวิบุลกิติ แต่ก็แต่งเป็นกลอนกลบทตลอดทั้งเรื่องโดยมีจุดประสงค์จะให้เป็นตำราการแต่งกลอนกลบทชนิดต่าง ๆ ส่วน สมบัติอมรินทร์คำกลอน นั้น มีจุดประสงค์เล่านิทานโดยใช้กลอนเพลงยาว

๔. โคลงและร่ายในสมัยรัชกาลที่ ๑ มีความคล้ายคลึงและมีความไพเราะไม่แพ้โคลงและร่ายที่มีชื่อเสียงในสมัยอยุธยา ทั้งนี้เพราะกวีเป็นผู้ที่มีความสามารถเป็นพิเศษคือ เจ้าพระยาพระคลัง (หน) และพระเทพโมลี (กลิ่น)

ส่วนร่ายโดยเฉพาะร่ายยาวมหาชาติทั้งกัณฑ์กุมารและมัทรีของเจ้าพระยาพระคลัง (หน) และกัณฑ์มหาพนของพระเทพโมลีนั้นได้รับยกย่องว่ามีโวหารเป็นเลิศ โดยเฉพาะกัณฑ์มัทรีของเจ้าพระยาพระคลัง (หน) พรรณนาความรักของแม่ได้ดีเยี่ยม

๕. คำประพันธ์ที่เด่นที่สุดอีกประการหนึ่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชก็คือ ร้อยแก้ว เดิมทีภาษาร้อยแล้วจะมีใช้ในวรรณคดีประเภทกฎหมาย ตำรา พงศาวดารมาโดยตลอด แต่ในรัชกาลนี้มีวิวัฒนาการคือ ใช้ภาษาร้อยแก้วเรียบเรียงนิยายพงศาวดารเป็นครั้งแรก และกล่าวได้ว่าประสบความสำเร็จอย่างงดงาม ทั้งนี้เพราะผู้อ่านเข้าถึงง่ายกว่าร้อยกรอง ภาษาร้อยแก้วในราชาธิราช และ สามก๊กได้กลายมาเป็นแบบฉบับของผู้แต่งหนังสือในเวลาต่อมา

ภาษาร้อยแก้วในราชาธิราชจะไพเราะงดงามเพราะกวีจะใช้คำสุภาพและคำศัพท์ที่เด่นทั้งในด้านเสียงและมีความหมายลึกซึ้งประทับใจ ประโยคส่วนใหญ่จะมีโครงสร้างง่าย ๆ แม้บางประโยคค่อนข้างยาวแต่ก็เข้าใจได้โดยตลอด

ส่วนในเรื่อง สามก๊ก นั้นจะเห็นว่าพัฒนาขึ้นอีกลักษณะหนึ่งจากราชิธิราช คือ ง่าย สั้นกะทัดรัด ฉับไว ได้ความดี แต่ไม่ห้วนจนกระทั่งขาดความไพเราะรื่นหูและความกระจ่างชัด นับได้ว่าเป็นแบบอย่างของการเขียนร้อยแก้วที่ดีเยี่ยม

ราชาธิราช และ สามก๊ก จะมีลักษณะเด่นอยู่ที่การใช้โวหารเปรียบเทียบคมคายชวนให้คิด