งานซ้อมใหญ่พยุหยาตราทางชลมารค 2567 (7) เรือพระที่นั่งศรีประภัสสรไชย  https://www.gutenberg.org/files/33440/33440-h/33440-h.htm การเสด็จพยุหยาตราทางชลมารคประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมัยรัชกาลที่ 4 ดังที่กล่าวไว้ก่อนหน้าว่า มีเรือถึง 269 ลำ โดยมีการจัดขบวนเรือเป็น 6 ตอน ปรากฏชื่อเรือเรือพระกิ่งศรีสมรรถไชยและเรือกิ่งไกรแก้วจักรรัตน์ สมัยรัชกาลที่ 1 ใช้ตั้งพระสุพรรณบัฏ และเรือกิ่งศรีสุนทรไชย และเรือกิ่งไกรสรจักรตั้งพระคชาธารพร้อมฉัตรเจ็ดชั้น ในตอนที่ 4 หลังเรือมงคลสุบรรณ และเรือสุพรรณหงษ ตอนที่ 5 เป็นเรือดั้งของตำรวจ ตอนที่ 6 เป็นเรือพระที่นั่ง นำโดยเรือคู่ชัก เรือกลอง มีเรือพระที่นั่งคือเรือกิ่งศรีประภัศศรไชย และเรือกิ่งไกรสรมุขเป็นเรือพระที่นั่งรอง แสดงว่า หนึ่งเรือพระที่นั่งกิ่งที่เรายังไม่รู้หน้าตา ยังปรากฏอยู่จนกระทั่งสมัยต้นรัชกาลที่ 4 แต่มีบทบาทหน้าที่ที่เปลี่ยนแปลงไป และสองมีการเรียกเรือศรีประภัศศรไชยว่าเป็นเรือกิ่ง ดูเหมือนจะเป็นธรรมเนียมที่เรียกเรือกิ่งจากฐานะที่เป็นเรือทรง มากกว่าลักษณะของเรือ ดูเหมือนว่ารัชกาลที่ 4 ยังทรงฯ สืบทอดการใช้เรือเอกชัยมาจากรัชกาลที่ 3 ในรัชกาลของพระองค์โปรดฯ ให้สร้างเรืออนันตนาคราชเป็นเรือพระที่นั่งทรง และโปรดฯ ให้สร้างโขนเรือรูปพระนารายณ์ สวมเข้ากับโขนเรือสุบรรณ ที่สร้างในสมัยรัชกาลที่ 3 กลายมาเป็นเรือนารายณ์ทรงสุบรรณ   เมื่อถึงรัชกาลที่ 5 โปรดฯ ให้ใช้เรือพระที่นั่งศรีประภัศศรชัยเป็นเรือผ้าพระกฐิน เมื่อถึงสมัยรัชกาลที่ 9  เรือพระที่นั่งศรีประภัศศรชัยก็ชำรุดเสียหายลง จึงโปรดฯ ให้ใช้เรืออนันตนาคราช ในการทำหน้าที่แทนมาถึงปัจจุบัน ทั้งหมดนี้เป็นเพียงการคาดเดา แต่เรามีหลักฐานร่วมสมัยที่สำคัญ    เรือสุพรรณหงษ @วัดเสนาสนาราม ในหนังสือเรื่องบันทึกเรื่องความรู้ต่างๆ ซึ่งเป็นการเขียนจดหมายโต้ตอบ ระหว่างสมเด็จกรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ กับเพระยาอนุมานราชธน ระหว่างปี พ.ศ. 2479 ถึง พ.ศ. 2486 มีเรื่องที่เกี่ยวข้องบันทึกไว้ว่า   อนึ่ง เรือชนิดใดเรียกว่าเรือกิ่ง หรือเรือไชย ฉันไม่รู้ มีคนบอกว่าเรือกิ่งหรือเรือไชย ก็หัวเรือเป็นเดือยนั่นล่ะ แต่ถ้ามีกระหนกกลางเดือยเป็นเรือกิ่ง แต่ถ้ามีกระหนกปลายเป็นเรือไชย ฉันไม่เชื่อ เพราะเห็นว่านั้นเป็นแต่ทางช่างผูกเท่านั้น จะนับว่าเป็นชนิดเรือหาควรไม่   ฉันเคยวินิจฉัยมาพักหนึ่งแล้ว เห็นว่าเรือชัยแปลว่าเรือชนะ จะเป็นเรืออะไรก็ได้ แต่เรือกิ่งจะต้องมีกิ่งอะไรติดอยู่ ดังพงศาวดารเรื่อง เรือกิ่งสมัยพระเจ้าทรงธรรม แล้วยังได้ไปเห็นเรือพม่าทำหัวท้ายอย่างรูปเรือกิ่งดอกเลาแปลงของเรา เว้นแต่ไม่มีกิ่งซึ่งทำเทียมเป็นดอกเลาปักสูงขึ้นไปเท่านั้น เป็นอันได้ความพอใจ   ลางคราวเรือชนิดที่ทำเทียมกิ่งดอกเลาปักหัวท้ายเรือชัยก็มี ที่เป็นหัวเรือรูปสัตว์ เช่นเรือหงส์ เรียกว่าเรือกิ่งสุพรรณหงส์ยังไม่เคยพบ พบแต่เรียกว่าเรือชัยสุพรรณหงส์ แต่ที่เรียกเรือชัยนั้น สังเกตว่าใช้เรียกแต่เรือพระที่นั่ง นอกนั้นก็มีเรือคู่ชักสองลำคือเหินหาว กับหลาวทอง ตามที่สังเกตและสันนิษฐานมาดังนี้ จะผิดจะถูกอย่างไรไม่ทราบแน่     สรุปว่า สมเด็จกรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ ซึ่งท่านมีพระชนม์ชีพในช่วงรัชกาลที่ 5 และน่าจะได้ทันสนทนากับคนที่เกิดในสมัยรัชกาลที่ 3 ด้วยเป็นอย่างน้อย ทันที่จะเห็นเรือกิ่งทั้งสองลำ แต่พระองค์ก็ทรงยังไม่รู้จักลักษณะของเรือกิ่ง สอดคล้องกับภาพระกอบสมุดภาพพยุหยาตราเพชรพวงของสมเด็จกรมฯ พระยาดำรงฯ ที่ทรงฯ ให้ช่างเขียนรูปเรือแบบเรือพระที่นั่งศรีประภัสสรชัย แทนที่จะเป็นเรือกิ่ง อาจสรุปได้ว่า เรือกิ่งสมัยรัตนโกสินทร์เป็นเรือแบบเอกชัย ที่มีการสลักหัวเรือเป็นลวดลายกนกใบไม้ แบบเรือประภัสสรไชยที่เราเห็น ในงานพยุหยาตราคราวใด เรือลำไหนเป็นที่พระที่นั่งทรง ก็จะเรียกว่าเป็นเรือกิ่ง โดยไม่ได้ยึดติดกับรูปแบบเรือ เช่นเรือพระที่นั่งสุวรรณหงส์ก็จัดว่าเป็นเรือกิ่ง     ภาพโดย henry Schuen   แล้วเรือสุพรรณหงษในสมัยรัชกาลที่ 1 มีรูปร่างเป็นเช่นไร   การกำหนดว่าเป็นเรือศรี แสดงว่าโขนเรือน่าจะไม่สูงเท่าเรือชัย ปรากฏภาพอยู่ในจิตกรรมฝาผนังสมัยรัชกาลที่ 4 จำนวน 2 แห่ง ได้แก่วัดปทุมวนาราม และวัดเสนาสนารามในพระราชพิธี 12 เดือน   ที่วัดปทุมวนารามฝีมือช่างหลวง ให้ภาพโขนเรือที่ไม่สูงมาก สอดคล้องกับภาพถ่ายสมัยรัชกาลที่ 5 โดยเฮนรี่ ชูเร็น (Henri Schueren) ในชื่อภาพว่า Three royal barges moored at the landing stage ในขณะที่วัดเสนาสนารามวาดโขนเรือเรือให้สูงแบบเรือสุวรรณหงส์ลำปัจจุบัน น่าสนใจว่าจิตรกรรมวัดเสนาสนารามเขียนเสร็จในรัชกาลใดกันแน่   ช่างภาพชาวเบลเยี่ยม ที่เข้ามาในสยามช่วงปี พ.ศ. 2417 แต่ภาพนี้น่าจะถ่ายหลังจากนั้น อาจจะเป็นการเข้ามา หลังจากที่เค้าไปเปิดร้านถ่ายภาพที่สิงคโปร์แล้ว  เพราะปรากฏภาพเรือเอนกชาติภุชงค์ ที่ต่อเสร็จหลัง พ.ศ. 2426 ภาพนี้เป็นหลักฐานสำคัญที่ให้รายละเอียดของเรือสุวรรณหงษ ที่สร้างในสมัยรัชกาลที่ 1 ว่า เป็นเรือที่โขนเรือไม่สูงนัก เมือเทียบกับเรืออนันตนาคราช แม้มุมมองจากที่สูงจะหลอกตา แต่ก็เป็นไปได้ยากที่จะมีโขนเรือสูงเท่ากับเรือสุวรรณหงส์ลำปัจจุบัน  เรือสุพรรณหงส์ลำปัจจุบันมีความยาว 46 เมตร ฝีพาย 50 คน นายเรือ 2 คน นายท้าย 2 คน คนถือธงท้าย 1 คน พลสัญญาณ 1 คน คนถือฉัตร 7 คน และคนขานยาว 1 คน     Create Date : 14 มกราคม 2568 2 comments Last Update : 27 มกราคม 2568 14:46:43 น. Counter : 213 Pageviews. (โหวต blog นี้)  Share Tweet

ผู้โหวตบล็อกนี้...

คุณสายหมอกและก้อนเมฆ, คุณหอมกร

ใจคอจะไม่มูฟออนจากเรื่องนี้ใช่มั๊ยจ๊ะ   โดย: หอมกร 15 มกราคม 2568 7:04:14 น.

ขอบคุณค่ะ   โดย: tuk-tuk@korat 8 กุมภาพันธ์ 2568 9:13:56 น.