Bloggang.com : ณธีร์ : กาพย์

กาพย์

กาพย์ คือคำประพันธ์ชนิดหนึ่ง ซึ่งมีกำหนดคณะ พยางค์ และสัมผัส มีลักษณะคล้ายกับฉันท์ แต่ไม่นิยม ครุ ลหุ เหมือนกับฉันท์

กาพย์ แปลตามรูปศัพท์ว่า เหล่ากอแห่งกวี หรือ ประกอบด้วย คุณแห่งกวี หรือ คำที่กวี ได้ร้อยกรองไว้

กาพย์มาจากคำว่า กาวฺย หรือ กาพฺย
และคำ กาวฺย หรือ กาพฺย มาจากคำ กวี
กวีออกมาจากคำเดิม ในภาษาบาลี และสันสกฤต คือ กวิ
แปลว่า ผู้คงแก่เรียน ผู้เฉลียวฉลาด ผู้มีปัญญาเปรื่องปราด ผู้ประพันธ์กาพย์กลอน
คำ กวิ หรือ กวี มาจากรากศัพท์เดิม คือ กุธาตุ
แปลว่า เสียง ว่าทำให้เกิดเสียง ว่าร้อง ว่าร้องระงม ว่าคราง ว่าร้องเหมือนเสียงนก หรือเสียงแมลงผึ้ง

กาพย์ ตามความหมายเดิม มีความหมายกว้างกว่าที่เข้าใจกัน ในภาษาไทย คือ บรรดาบทนิพนธ์ ที่กวีได้ ร้อยกรองขึ้น ไม่ว่าจะเป็น โคลง ฉันท์ กาพย์ หรือ ร่าย นับว่าเป็นกาพย์ ทั้งนั้น แต่ไทยเราหมายความแคบ คือหมายความถึง คำประพันธ์ชนิดหนึ่ง ของกวีเท่านั้น

กาพย์มีลักษณะผิดกับกลอนธรรมดา คือ

๑. วางคณะ พยางค์ และสัมผัสคล้ายกับฉันท์
๒. ใช้แต่งปนกับฉันท์ได้ และคงเรียกว่า คำฉันท์ เหมือนกัน

กาพย์ที่นิยมใช้อยู่ในภาษาไทย มี ๕ ชนิด คือ

๑. กาพย์ยานี ๑๑
๒. กาพย์ฉบัง ๑๖
๓. กาพย์สุรางคนางค์ มีอยู่ ๓ ชนิด คือ กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ สุรางคนางค์ ๓๒ และ สุรางคนางค์ ๓๖
๔. กาพย์ห่อโคลง
๕. กาพย์ขับไม้ห่อโคลง

กาพย์ เป็นคำประพันธ์ที่มีลักษณะคล้ายฉันท์ มีกำเนิดมาจากคัมภีร์วุตโตทัยของบาลีและสันสกฤต เช่นเดียวกับฉันท์ แต่ไม่บังคับ ครุ ลหุ จึงได้รับความนิยมในการใช้แต่งเป็นอย่างมาก ใช้แต่งวรรณคดีทั้งเรื่อง หรือแต่งกับคำฉันท์ หรือแต่งกับโคลงสี่สุภาพ เป็น กาพย์ห่อโคลง และ กาพย์เห่เรือ หรือใช้แต่งกล่อมช้าง เรียกว่า กาพย์ขับไม้

ครุ คือพยางค์ที่มีเสียงหนัก ได้แก่ พยางค์ที่ประกอบด้วย สระเสียงยาว (ทีฆสระ) และสระเกินทั้ง ๔ คือ สระ อำ ใอ ไอ เอา และพยางค์ที่มีตัวสะกดทั้งสิ้น

ลหุ คือพยางค์ที่มีเสียงเบา ได้แก่ พยางค์ที่ประกอบด้วย สระเสียงสั้น (รัสสระ) ที่ไม่มีตัวสะกด

กาพย์ยานี มีจำนวนคำในแต่ละวรรคเท่ากับอินทรวิเชียรฉันท์ คือ ๑๑ คำ เพียงแต่กาพย์ยานีไม่มีบังคับ ครุ ลหุ และมีตำแหน่งสัมผัสนอกคล้ายกลอน ยกเว้นตำแหน่งคำสุดท้ายวรรครองกับคำที่สามวรรคส่ง ที่ไม่บังคับสัมผัส แต่ด้วยความที่คนส่วนใหญ่ เป็นนักกลอนมาก่อน จึงมักใส่สัมผัสตำแหน่งนี้ให้ด้วยเนืองๆ ซึ่งก็ทำให้กาพย์ยานีมีความสละสลวยมากขึ้น อย่างไรก็ดี ให้พึงระวังไว้ เพราะอาจตั้งต้นแต่งกาพย์ยานี แต่กลับได้กลอนหกมาแทนตอนจบนะครับ ^__^

กาพย์ยานีลำนำ สิบเอ็ดคำจำอย่าคลาย
วรรคหน้าห้าคำหมาย วรรคหลังหกยกแสดง
ครุลหุนั้น ไม่สำคัญอย่าระแวง
สัมผัสต้องจัดแจง ให้ถูกต้องตามวิธี

(หลักภาษาไทย: กำชัย ทองหล่อ)

ลั่นทมหน้าเรือนไทย
(กาพย์ยานี ๑๑)

ลั่นทม หน้าเรือนไทย เบ่งบานใจ ดอกใหญ่งาม
ฉ่ำชื่น รื่นเขตคาม อำนวยชัย ให้โชคดี
ขาวเหลือง เรืองนวลเนื้อ เจ้าหอมเหลือ เร้าใจพี่
แม้นใคร ไม่ยินดี ตัวพี่นี้ จะรับรอง
อย่าโศก เลยนะเจ้า ระทมเศร้า เฝ้าหม่นหมอง
พี่นี้ ขอเคียงครอง ลั่นทมน้อง จงคลายใจ ฯ

ท่องไปใต้ฟ้ากว้าง
(กาพย์ยานี ๑๑)

ท่องไป ใต้ฟ้ากว้าง รอนแรมทาง กลางแดดใส
ทะเลคราม ชื่นฉ่ำใจ เกาะน้อยใหญ่ รายเรียงกัน
เหนื่อยนัก ก็พักหน่อย เมฆาคอย กำบังกั้น
ฟ้าฟ้า ใต้ตาวัน เติมแต่งฝัน สันต์สุขใจ ฯ

ยามเขียนกาพย์ยานี
(กาพย์ยานี ๑๑)

ยามเขียน กาพย์ยานี ดูดีดี ให้นับคำ
พลั้งพลาด อาจถลำ กลายกลอนหก ตกบันได
สัมผัส ต้องจัดแจง อย่าเหือดแห้ง ลาแล้งไป
ที่ใด หากแทนได้ ควรลงท้าย เสียงสามัญ
ทิ้งเสียง ไว้สูงสูง ฟังแล้วฟุ้ง เก็บไปฝัน
หนาหนา อย่าใช้ลั่น หาแทนกัน ให้ดูดี
ความหมาย ในภาพรวม อย่ากำกวม ดูให้ถี่
พิมพ์ผิด ติดราคี ดูอีกที ก่อนส่งเอย ฯ

คืนสุข คืนเศร้า คืนเหงา คืนรัก
(กาพย์ยานี ๑๑ สดับละคร กร่อนส่ง)

คืนสุข ฝันสนุกจวบฟ้าสาง
ส่งยิ้มให้หน้าต่าง อย่างน่ารัก

คืนเศร้า โถตัวเราต้องอกหัก
เสียใจเธอไม่รัก หักใจวาง

คืนเหงา มีเพียงเรากับหมอนข้าง
นอนกอดความอ้างว้าง อย่างเดียวดาย

คืนรัก โหมใจหนักหวั่นรักหาย
กลับมาแล้วอย่ากลาย คลายคืนรัก ฯ

ลองเอากาพย์ยานี ๑๑ มาแต่งให้เป็นกลอนบทละครดูบ้าง แล้วใส่ทางกลอน ๓ ลงในวรรคส่ง ก็จะได้เป็น กาพย์ยานี ๑๑ สดับละคร กร่อนส่ง อย่างข้างต้น

กาพย์ยานี ๑๑ จะมีจังหวะวรรคหน้า ๕ และ วรรคหลัง ๖ รวมเป็นทั้งหมด ๑๑ คำ จึงเรียกกาพย์ยานี ๑๑
ถ้าเราลองใส่จังหวะใหม่เป็น วรรคหน้า ๗ และ วรรคหลัง ๘ ก็จะรวมเป็นทั้งหมด ๑๕ คำ ก็น่าจะได้เป็นกาพย์ยานี ๑๕ ครับ ลองดูนะ

ในห้องเรียนอันแสนสับสน
(กาพย์ยานี ๑๕)

ในห้องเรียน อันแสนสับสน สื่อสารวกวน จนฉันเวียนหัว
เนื้อหายาก ลำบากน่ากลัว ใจเต้นระรัว เนื้อตัวสั่นเทา
เห็นเธอนั่ง ฟังความเขาพูด ล้วนใบมะกรูด ผักชีใส่เข้า
มีแต่น้ำ พูดเอาพล่ามเอา ไม่เห็นแม้เงา ของเนื้อสักชิ้น
แอบมองเธอ จากที่นั่งหลัง เธอไม่ระวัง ฉันหวังถวิล
เสียงหายใจ ฉันยังได้ยิน ลมโชยโบยกลิ่น น้ำหอมจางจาง
เสียงคุยกัน ลั่นจากข้างห้อง ฉันเหลือบตามอง ดูอยู่ห่างห่าง
มองเห็นเงา ของเขาลางลาง ด้วยแสงสว่าง อันแสนสลัว
ในห้องเรียน อันแสนสับสน สื่อสารวกวน จนฉันนึกกลัว
กวาดตามอง ในห้องจนทั่ว ล้วนแต่พันพัว มัวแต่คุยกัน
เธอคนเดียว ที่ตั้งใจฟัง ฉันอยู่ข้างหลัง เธอยังไม่หัน
หวังใจว่า คราจบคาบพลัน เธอช่วยติวฉัน สอนกันสักนิด
วิชานี้ ฉันไม่เข้าใจ นั่งเรียนทีไร หัวใจหงุดหงิด
แอบมองเธอ ใจเผลอพาคิด อยากให้ใกล้ชิด ติดกันกว่านี้
เธอหันมา ฟ้าคงสดใส ระรื่นหัวใจ เสริมไฟแสงสี
เธอรักฉัน มันคงจะดี แล้ววิชานี้ คงไม่หนี A