BlogGang.com : : น้าโหด : กล้วยไม้พันธุ์แท้ดอกหอม (ตอนที่ 1)

กล้วยไม้พันธุ์แท้ดอกหอม (ตอนที่ 1)

เชื่อว่ากลิ่นหอมของกล้วยไม้ไม่แพ้ดอกไม้ชนิดอื่นใดในโลก และความหลากหลายของกลิ่นที่กล้วยไม้ผลิตขึ้นก็ชวนให้ศึกษาลงไปถึงเหตุผลทางธรรมชาติอีกด้วย วัตถุประสงค์หลักที่กล้วยไม้ผลิตกลิ่นออกมาก็เพื่อล่อแมลงให้เข้ามาผสมเกสร โดยพบว่าแมลงที่ติดกับดักนี้กว่าครึ่งหนึ่งเป็นแมลงในอันดับ Hymenopthera หรือพวกผึ้ง ต่อ แตน มด

กล้วยไม้ที่มีกลิ่นส่วนมากจะผลิตที่ต่อมกลิ่นที่กลีบปาก ต่อมนี้มีชื่อเรียกว่า Osmophores ต่อมนี้จะผลิตกลิ่นในช่วงเวลาที่แตกต่างกันออกไป เช่นกล้วยไม้สกุลช้าง (Rhynchostylis) อย่างช้าง ไอยเรศ และเขาแกะมักให้กลิ่นหอมตั้งแต่เช้า เมื่ออุณหภูมิเพิ่มขึ้นในตอนสายและบ่าย ต่อมนี้จะยิ่งผลิตกลิ่นให้มีความเข้มข้นเพิ่มขึ้นอีก แต่กล้วยไม้บางชนิดกลับไม่มีกลิ่นหอมตอนกลางวันเลย แต่จะเริ่มสร้างกลิ่นในเวลาค่ำ อย่าง Brassavola nodosa ที่จะเริ่มส่งกลิ่นก็ต้องรอให้ถึงเวลาแดดร่มลมตกไปแล้ว และจะปล่อยกลิ่นแรงที่สุดในช่วงเที่ยงคืน จนมันได้รับฉายาว่า Lady of the night

ความหลากหลายของกลิ่นยิ่งน่าศึกษา เพราะกล้วยไม้แต่ละชนิดมีนิสัยการผลิตกลิ่นที่แตกต่างกัน กล้วยไม้ที่มีกลิ่นโดยมากจะผลิตกลิ่นหอมหวาน พวกที่หอมรุนแรงเช่นเอื้องชะนี เอื้องคำปากไก่ เอื้องคำ เอื้องผึ้ง ช้าง ไอยเรศ เขาแกะ กุหลาบกระเป๋าเปิด กุหลาบไอยราวรรณ เพชรหึง ลิ้นกระบือ ส่วนพวกที่มีกลิ่นหอมหวานรองๆ ลงมา หมายถึงอาจต้องเอาจมูกไปจ่อที่ดอกแล้วตั้งใจดมจึงรู้ว่าหอมก็เช่นพญาไร้ใบ เอื้องจิตติมา ว่านอึ่ง เข็มหนู กุหลาบอินทจักร กะเรกะร่อนบางชนิด

กล้วยไม้บางชนิดมีผลิตกลิ่นที่ซับซ้อนน่าหลงใหลกว่านั้นเช่นกุหลาบเหลืองโคราช ผลิตกลิ่นหอมซ่าคล้ายตะไคร้ หวายตะมอยผลิตกลิ่นหอมน่าวิงเวียน และหากใช้จมูกจรดที่ดอกแล้วสูดตรงๆ กลับมีกลิ่นคล้ายแมลงสาบ กล้วยไม้บางชนิดมีกลิ่นคล้ายมะพร้าวหรือกะทิ บางชนิดมีกลิ่นคล้ายช็อกโกแลต กลิ่นเปลือกไม้ กลิ่นครีม กลิ่นคล้ายเปลือกกล้วย และบางชนิดในสกุลสิงโตกลอกตา (Bulbophyllum) กลับมีกลิ่นเหม็นคล้ายซากเนื้อสัตว์เน่าเพื่อล่อแมลงวันให้เข้ามาตอม

ตามธรรมชาติ เมื่อกล้วยไม้ได้รับการผสมแล้วหรือเมื่อเกสรตัวผู้หลุดออกจากกะเปาะแล้ว ปริมาณกลิ่นที่กล้วยไม้ผลิตจะลดลงอย่างรวดเร็ว

มีการใช้ประโยชน์จากกลิ่นของกล้วยไม้ในเชิงพาณิชย์ ตัวอย่างที่หยิบยกให้เห็นได้ชัดๆ คือกลิ่นวานิลลา ซึ่งสกัดมาจากกล้วยไม้ในสกุล Vanilla ปัจจุบันวานิลลาที่ใช้ในอุตสาหกรรมผลิตกลิ่นเหลืออยู่ 3 ชนิดคือ planifolia, pompoma และ Tahatensis (เป็นลูกผสมระหว่างชนิด planifolia กับ odorata) ชื่อ Vanilla แผลงมาจากภาษาสเปน คำว่า Vainilla แปลว่าฝักเล็กๆ เมื่อกล้วยไม้ได้รับการผสมแล้วจึงนำฝักที่มีอายุพอเหมาะซึ่งอาจกินเวลาถึง 9 เดือน เข้าสู่กระบวนการบ่ม จากนั้นจึงนำไปสกัดด้วยสารเคมีด้วยวิธีเฉพาะ ประเทศผู้ผลิตกลิ่นวานิลลาที่สำคัญของโลกก็เช่นมาดากัสก้าร์ อินโดนีเซียและจีน 3 ประเทศนี้มีส่วนแบ่งตลาดเกิน 90% เข้าไปแล้ว ข้อจำกัดของการผลิตวานิลลาก็คือ อัตราการผสมในธรรมชาติน้อยมาก การผลิตฝักจึงต้องใช้แรงงานมนุษย์ในการช่วยผสมเกสร ในประเทศไทยมีการทดลองนำมาปลูกที่ศูนย์วิจัยของกรมวิชาการเกษตรหลายแห่งพบว่า บางแห่งปลูกแล้วไม่ออกดอก บางแห่งปลูกแล้วถูกโรคเล่นงาน ปัจจุบันตลาดของกลิ่นวานิลลาจากธรรมชาติจึงถูกทดแทนด้วยกลิ่นสังเคราะห์ซึ่งมีต้นทุนต่ำกว่า

และหลายท่านคงรู้จักน้ำหอมกลิ่นขจรโลกที่สกัดจากแวนด้าอุดรซันไชน์ (Vanda Miss Udon Sunshine) เป็นลูกผสมของแวนด้าสามปอยพันธุ์แท้ของไทยกับ Josephine Van Berrow น่าภูมิใจแทนนักปรับปรุงพันธุ์ของเราที่ประสบความสำเร็จที่สามารถต่อยอดจากการได้พันธุ์ใหม่ออกไปสู่มูลค่าเพิ่มจากการสร้างผลิตภัณฑ์ใหม่