คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย
ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์

พระประธานในพระอุโบสถหรือในพระวิหารอีกรูปแบบที่นิยมกันมากก็คือ ปางพิชิตมาร หรือปางชนะมาร หรือในอดีตก็เคยเรียกกันว่า ปางสะดุ้งมารก็มี

พระพุทธรูปปางนี้ ศิลปินผู้สร้างสรรค์ได้สอดแทรกคติคำสอนของพระพุทธเจ้าไว้หลายความหมาย ซึ่งแต่ละความหมายจะขึ้นอยู่กับองค์ประกอบอื่นๆ โดยรอบของพระพุทธรูปปางนี้

ในภาพวาดปางมารวิชัยที่มักจะอยู่ด้านในของพระอุโบสถตรงข้ามกับพระประธานเป็นภาพมารผจญ เป็นภาพที่แสดงถึงมิติแห่งเวลาไว้ 3 เวลา คือ เวลากลางวันที่พญามาร (คือกิเลส) เข้ามารบกวนสมาธิจิตจนถึงเที่ยงคืนที่พระพุทธเจ้าเอาชนะกิเลส (มาร) ลงได้ โดยปรากฏเป็นภาพแม่ธรณีบีบน้ำจากมวยผมขับไล่มารหนีไป น้ำที่บีบออกจากผมคือ ผลบุญหรือผลแห่งความดีที่พระพุทธเจ้าเคยประพฤติปฏิบัติในสมัยที่ยังเป็นพระโพธิสัตว์อยู่ ทำให้เกิดสติสัมปชัญญะเป็นมหาสติที่ยับยั้งกิเลส

และเวลาต่อมาก็คือตอนเช้าที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้อนุตตระสัมมาสัมโพธิญาณ โดยศิลปินได้สร้างสรรค์งานก็คือ ภาพที่พระพุทธเจ้า ชี้พระหัตถ์ลงสู่พื้นดิน ความหมายก็คือการอยู่เหนือโลก หรือพ้นไปจากวัฏสังขาร (คำว่าโลกไม่ได้แปลว่าโลกกลมๆ ที่เราเข้าใจ แต่ คำว่าโลกหมายถึงสัตว์ มนุษย์ เทพ พรหม ทั้งหลาย)

ในกรณีที่พระพุทธรูปปางมารวิชัยประดิษ ฐานอยู่ในพระอุโบสถหรือพระวิหาร พระพุทธรูปปางนี้จะหมายถึงการอยู่เหนือโลกคือ เหนือกิเลสหรือพ้นไปจากโลก ก็คือ พ้นไปจากวัฏสังขารนั้น พุทธศาสนิกชนผู้เข้ากราบไหว้พระพุทธรูปปางนี้ย่อมต้องนึกถึงธรรมที่พระพุทธเจ้าตรัสเทศนาเรื่องสำคัญก็คือ เรื่องของกิเลส เรื่องจะเอาชนะกิเลสได้อย่างไร

ความหมายของกิเลสคืออะไร กิเลสมีความหมายหลายประการซึ่งรวมกันคงได้ดังนี้

กิเลสแปลว่า สิ่งที่เกาะติด สิ่งที่เปรอะ เปื้อน สิ่งสกปรก ทำให้จิตใจเศร้าหมอง มี 3 อาการ คือ

โลภะ หมายถึง อาการที่จิตข้องติดหรือยินดีพอใจอยู่กับอารมณ์หรือวัตถุที่นึกคิดหรือที่เกิดขึ้น หรือกระทบกับจิตใจ

โทสะ หมายถึง การที่จิตขัดข้องผลักไสอยู่กับอารมณ์ หรือวัตถุ หรือคือการเรียกกันอีกอย่างหนึ่งก็คือความโกรธ ก็คือตรงกันข้ามกับโลภะ

โมหะ หมายถึง ความไม่รู้ในความเป็นจริง ที่เป็นความจริงแท้ จิตใจจึงกลับไปยึดติดหรือผลักไสกับอารมณ์หรือวัตถุที่มากระทบจิตใจ

นอกจากจะมี 3 อาการแล้วจิตใจที่เศร้าหมองขุ่นมัว ยังแบ่งกิเลสออกเป็น 10 ประเภท ได้แก่


1.โลภะ ได้แก่ ความยินดีพอใจในโลกียอารมณ์ต่างๆ

2.โทษะ ความโกรธหรือความไม่พอใจในสรรพสิ่งหรือโลกียอารมณ์ต่างๆ (ตรงข้ามกับโลภะ)

3.โมหะ ความหลง ความโง่ ความไม่รู้ ความจริง หรืออารมณ์ของตน

4.มานะ ความเย่อหยิ่ง ถือตัว

5.ทิฐิ ความเห็นผิด

6.วิจิกิจฉา ความลังเลสงสัยในสิ่งที่ควรเชื่อ

7.ถินะ ความหดหู่

8.อุทธัจจะ ความฟุ้งซ่าน

9.อะหิริกะ ความไม่ละอายต่อทุจริต (คือการกระทำชั่ว ทำให้เกิดความเดือดร้อน)

10.อโนตัปปะ ความไม่สะดุ้งกลัวต่อทุจริต

ในประเภทของกิเลสทั้ง 10 ประการ นั้น นับจากข้อที่ 4 จนถึงข้อที่ 10 นั้น เป็นอาการของโมหะที่แยกแยะความชัดเจนของโมหะ ที่แตกต่างกันในรายละเอียด

นี่เป็นเรื่องอย่างย่อของกิเลสที่ต้องรู้ ตามคำสอนของพระพุทธเจ้า เมื่อรู้แล้วก็หมาย ความว่าได้ฟังธรรมของพระพุทธเจ้าที่ว่าด้วยเรื่องความเศร้าหมองของจิตใจ

และเมื่อรู้แล้วสติปัญญาก็เกิดขึ้นที่จะดับหรือชนะกิเลสได้

นี่คือการกราบไหว้พระปางพิชิตมารก็คือ การรับฟังคำสอนของพระพุทธเจ้าที่ว่าด้วยกิเลสอันทำให้จิตใจเศร้าหมองนั้นมีอะไรบ้าง และจะต้องมีสติปัญหาให้รู้ทันกิเลสที่เกิดขึ้น

ผลบุญก็คือ การระงับหรือการหยุดความเศร้าหมองแก่จิตใจ

หน้า 6

ขอบคุณ
ข่าวสดออนไลน์
คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย
คุณชวพงศ์ ชำนิประศาสน์

สวัสดีวันอาทิตย์ค่ะ

Create Date : 21 ตุลาคม 2555
Last Update : 21 ตุลาคม 2555 12:13:19 น.		0 comments
Counter : 1311 Pageviews.
Share Tweet