BlogGang.com : : จมื่นไวกว่า : พาเพื่อนตามรอยแม่พลอย-4

พาเพื่อนตามรอยแม่พลอย-4

เมื่อวานนี้ คุยเรื่องเจ้าจอมปุกไป วันนี้ต้องคุยเรื่องคุณเปรม คุณเปรมนี่เป็นมหาดเล็ก ใครคงสงสัยว่า มหาดเล็กและขุนนาง นี่เป็นกันอย่างไร
"ขุนนาง" นั้นคือข้าราชการที่ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์ จากพระมหากษัตริย์ในระบอบสมบูรณายาสิทธิราช โดยมีราชทินนามต่างกันไปตามหน่วยงาน ที่ตนเองรับราชการสนองพระเดชพระคุณอยู่ ทั้งฝ่ายทหาร และพลเรือนในสมัยก่อนที่เมืองไทยใช้ระบบการบริหารราชการแผ่นดินแบบจตุสดมภ์ บรรดาศักดิ์ที่เราเคยได้ยินจนรู้ได้ว่า ตำแหน่งนั้นรับราชการฝ่ายใดก็คือ "เจ้าพระยากลาโหม" "เจ้าพระยายมราช" "เจ้าพระยาจักรี" เป็นต้น
สำหรับบรรดาศักดิ์ของขุนนางคนสุดท้ายในกรุงสยาม นั้นคือ "ขุนตำรวจเอก พระมหาเทพกษัตรสมุห" ซึ่งเป็นข้าราชการในพระราชสำนัก สังกัดกรมพระตำรวจหลวงรักษาพระองค์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ตำแหน่งเจ้ากรมพระตำรวจในซ้าย คู่กับ ขุนตำรวจเอก พระมหามนตรีศรีองค์รักษ์สมุห เจ้ากรมพระตำรวจในขวาเพื่อจะให้เข้าใจได้ง่ายๆ ก็คือ ราชองครักษ์ฝ่ายตำรวจ นั่นเอง แต่ในสมัยก่อนเป็นหน่วยงานที่ขึ้นอยู่กับพระราชสำนัก ไม่ได้อยู่กับกรมตำรวจเช่นปัจจุบัน และตำแหน่งนี้เทียบเท่ากับ พันตำรวจเอก นั่นเอง
ส่วน มหาดเล็กนั้นคือ ผู้รับใช้ใกล้ชิดเจ้านาย และพระเจ้าแผ่นดินเพียงเท่านั้น ยังไม่ได้รู้ลึกไปถึงว่า มหาดเล็กของเจ้านายตามวังต่างๆ กับมหาดเล็กที่รับใช้พระเจ้าแผ่นดินนั้นแตกต่างกันอย่างไร มหาดเล็กในพระราชสำนักนั้นเรียกกันสั้นๆ ว่ามหาดเล็กหลวง มีบรรดาศักดิ์ตั้งแต่ชั้นผู้น้อยไปจนถึงชั้นสูง ซึ่งมีอำนาจหน้าที่ในการบังคับบัญชา ให้เป็นไปตามระเบียบแบบแผน
คุณพระมหาเทพฯ นั้นท่านได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็ก ตั้งแต่เป็นชั้นผู้น้อยในรัชกาลที่ 6 จนเป็นชั้นผู้ใหญ่ ต่อมาจนถึงรัชกาลที่ 7 และถูกปลดออกจากราชการ รับพระราชทานบำนาญเมื่อปี 2475 หลังเปลี่ยนแปลงการปกครองเพียงไม่กี่เดือน
หลังจากนั้น มีการเลิกบรรดาศักดิ์ และผู้ที่เป็นขุนนางทั้งหลายสามารถจะกราบถวายบังคมลา ออกจากบรรดาศักดิ์ได้ตามความพอใจ ซึ่งมีผู้ที่ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์ ต่างก็ลาออกกันเป็นส่วนมาก และผู้ที่ไม่ยอมลาออกก็มีเพียงไม่กี่ท่าน ในจำนวนนี้ก็มี คุณพระมหาเทพฯ กับ คุณพระมหามนตรีฯ ซึ่งยังคงใช้บรรดาศักดิ์อยู่จนสิ้นชีวิต และมีอีกท่านหนึ่งเป็นมหาดเล็กหุ้มแพร ตำแหน่ง นายรองสนิท หุ้มแพร ท่านเปลี่ยนชื่อของท่านโดยเอาบรรดาศักดิ์ มาเป็นชื่อตัว ท่านผู้นี้คือ นายรองสนิท โชติกเสถียร (ต้นตระกูลนี้แหละครับที่มาจากสาย พระยาโชฎึกฯ สายเดียวกับคุณเปรมแหละ)
เรื่องมหาดเล็กนี้ ตามตำราหน้าที่มหาดเล็ก ครั้งกรุงศรีอยุธยามีอยู่ว่า "ตามธรรมเนียมมหาดเล็กแต่ก่อนให้ หมื่นสรรเพชญ์ภักดี หมื่นศรีสรรักษ์ หมื่นไวยนาถ หมื่นเสมอใจราช นายศักดิ์ นายสิทธิ นายฤทธิ นายเดช สั่งสอนว่ากล่าวมหาดเล็กจ่าหุ้มแพรเลว ผู้ทำราชการฉลองพระเดชพระคุณพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าอยู่หัว โดยสุจริต"
เมื่อมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 5 ได้มีพระราชบัญญัติ ตั้งกรมมหาดเล็กขึ้น มีตำแหน่งและหน้าที่ราชการโดยละเอียด โดย กรมมหาดเล็กเป็นตำแหน่งราชการในพระราชสำนัก รวมอยู่ในกระทรวงวัง แบ่งออกเป็น 7 ชั้นคือ1.ผู้บัญชาการมหาดเล็ก 2.จางวาง หัวหมื่น 3.นายเวร 4.จ่า 5.หุ้มแพร 6.นายรอง 7.มหาดเล็กวิเศษ
กรมมหาดเล็กนี้ แบ่งออกเป็น 2 กองคือ มหาดเล็กกองห้องที่พระบรรทม และมหาดเล็กรับใช้กองตั้งเครื่อง ซึ่งมหาดเล็ก 2 กองนี้ เป็นผู้รับใช้ใกล้ชิดองค์พระมหากษัตริย์ มีบรรดาศักดิ์มานานตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา จนมาถึงกรุงรัตนโกสินทร์ได้มีการแก้ไขเปลี่ยนแปลงไปตามกาลสมัย
ในสมัยรัชกาลที่ 6 หัวหมื่นเป็นผู้บังคับบัญชามหาดเล็ก เวรศักดิ์ เวรสิทธิ เวรฤทธิ เวรเดช โดยมีบรรดาศักดิ์ที่คล้องจองกัน
1.เจ้าหมื่นสรรเพชญ์ภักดี 2.เจ้าหมื่นเสมอใจราช 3.เจ้าหมื่นไวยวรนาถ 4.เจ้าหมื่นศรีสรรักษ์
คำสามัญเรียกกันแต่เดิมว่า "พระนาย" ดังเสภาขุนช้างขุนแผนเรียกตัวเอกของเรื่อง จมื่นไวยวรนาถ ว่า พระนายไวย คุณพระมหาเทพฯ เคยดำรงบรรดาศักดิ์ เจ้าหมื่นศรีสรรักษ์ ในรัชกาลที่ 7 ก่อนที่จะย้ายไปเป็น เจ้ากรมพระตำรวจในซ้าย ในปีต่อมาบรรดาศักดิ์ รองหัวหมื่น มี 4 ตำแหน่งคือ
1.หลวงศักดิ์ นายเวร 2.หลวงสิทธิ นายเวร 3.หลวงฤทธิ นายเวร 4.หลวงเดช นายเวร คำสามัญเรียกกันว่า "หลวงนาย"รองลงมาเป็นบรรดาศักดิ์ "จ่า" ซึ่งมีด้วยกัน 4 ตำแหน่งคือ
1.นายจ่ายวด 2.นายจ่ายง 3.นายจ่ารง 4.นายจ่าเรศ ยศจ่านี้ไม่ใช่ยศทหารชั้นประทวน แต่เป็นยศเทียบเท่ากับพันตรี เวลาเรียกขานนั้นต้องเรียกเต็มที่คือ "นายจ่า"ต่อไปก็ถึง มหาดเล็กหุ้มแพร ซึ่งคุณพระมหาเทพฯ ท่านอธิบายถึงความเป็นมาของคำนี้ว่า "หุ้มแพรคำนี้เป็นตำแหน่งมหาดเล็กของในหลวง ซึ่งพระเจ้าอยู่หัวทรงแต่งตั้งโดยพระราชทานพระแสงดาบ ที่ใช้แพรสีแดงหุ้มที่ฝักดาบ มีปลอกเงินรัดเป็นเปลาะๆ ส่วนที่โกร่งป้องกันตรงมือจับด้าม จะมีคำจารึกชื่อตามข้อ (หุ้มแพร)" ในรัชกาลที่ 5 มี 12 ตำแหน่ง คือ
1.นายกวด หุ้มแพร 2.นายขัน หุ้มแพร 3.นายฉัน หุ้มแพร 4.นายชิด หุ้มแพร 5.นายสนิท หุ้มแพร 6.นายเสน่ห์ หุ้มแพร 7.นายเล่ห์ อาวุธ 8.นายสุจินดา หุ้มแพร 9.นายพลพ่าห์ 10.นายพลพัน 11.นายชัยขรรค์ 12.นายสรรพ์วิไชย ต่อมามีเพิ่มหุ้มแพรขึ้นอีก 8 ตำแหน่งคือ
13.นายบำเรอบรมบาท 14.นายบำรุงราชบทมาลย์ 15.นายเสนองานประพาษ 16.นายสนองราชบรรหาร 17.นายพินัยราชกิจ 18.นายพินิจราชการ 19.นายพิจารณ์สรรพกิจ 20.นายพิจิตสรรพการ
รวมทั้งหมดเป็น 20 ตำแหน่ง คุณพระมหาเทพฯ เคยดำรงตำแหน่ง "นายเสนองานประพาษ" "นายจ่ารง" และ "หลวงศักดิ์ นายเวร" มาตามลำดับต่อจากหุ้มแพร ก็มี "รองหุ้มแพร" ซึ่งมี บรรดาศักดิ์เหมือนกับหุ้มแพร ทุกประการ เพียงแต่มีคำนำหน้าว่า "รอง" เท่านั้น ถ้าจะเทียบกับยศทหารก็เทียบเท่า ร้อยโท ส่วนหุ้มแพรเทียบเท่า ร้อยเอก คุณพระมหาเทพฯ เคยดำรงตำแหน่ง "นายรองสุจินดา"จากรองหุ้มแพร ก็จะเป็นมหาดเล็กวิเศษ ซึ่งไม่มีบรรดาศักดิ์ ซึ่งคุณพระมหาเทพฯ เคยถวายตัวเป็นมหาดเล็กรับใช้ ก่อนที่จะโปรดเกล้าฯ ให้เป็นมหาดเล็กวิเศษ เมื่อปี พ.ศ. 2461 จากนั้นก็รับราชการมีตำแหน่งสูงขึ้นมาตามลำดับ จนมีตำแหน่งหัวหมื่น ซึ่งเป็นตำแหน่งสูงสุดในการบังคับบัญชา มหาดเล็กกองห้องพระบรรทม
หลังจากนั้นจึงย้ายไปเป็น เจ้ากรมพระตำรวจในซ้าย เปลี่ยนบรรดาศักดิ์เป็น พระมหาเทพกษัตรสมุห ซึ่งท่านได้ใช้บรรดาศักดิ์นี้มาตลอดชีวิต โดยไม่ยอมยกเลิกไปตามกาลสมัย และได้ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อท่านมีอายุได้อีก 11 วันก็จะครบร้อยปี
วันนี้เลยร่ายยาวเรื่องมหาดเล็กให้ เพื่อนๆ ได้ฟังเสียหมดหน้า เลยไม่ได้เล่าเรื่องเจ้าสัวอีกแล้วพอดี เขียนมากๆ ก็ติดลมนึกอะไรได้ก็เขียน อย่างน้อยก็อยากให้เพื่อนได้รู้ว่า ไทยเรานี้ มีวัฒนธรรม ที่ดีไม่แพ้ต่างชาติ น่าชื่นชม เกินกว่าบรรยายเยอะครับ

Create Date : 19 มกราคม 2548

Last Update : 19 มกราคม 2548 19:38:16 น.

1 comments

Counter : 971 Pageviews.

พระนาย = จมื่น ไม่เคยรู้มาก่อนเลยค่ะ ^^

โดย: suttimon IP: 182.53.35.220 วันที่: 9 ธันวาคม 2554 เวลา:15:22:06 น.