ประเทศไทยเป็นประเทศหนึ่งที่มีปัญหาการผลิตบัณฑิตสาขานิติศาสตร์มากเกินความจำเป็น ทำให้ผู้จบการศึกษาระดับปริญญาตรีด้านนี้เรียนจบแล้วไม่มีงานทำ หรือต้องทำงานไม่ตรงกับความรู้ที่เรียนมาจำนวนมากในแต่ละปี ถือเป็นการสูญเปล่าอย่างน่าเสียดาย รัฐบาลที่เข้ามาบริหารประเทศได้พยายามแก้ไขปัญหานี้มายาวนาน แต่ก็ยังแก้ไขอะไรไม่ได้มากนัก และก็ยังคงเป็นปัญหาของประเทศไปอีกนาน

สาขานิติศาสตร์ ถือเป็นสาขาที่เปิดสอนง่ายสุด ทั้งมหาวิทยาลัยปิดของรัฐและมหาวิทยาลัยเปิด รวมถึงมหาวิทยาลัยท้องถิ่น และมหาวิทยาลัยเอกชน ต่างก็เปิดสอนกันอย่างกว้างขวาง ผลก็คือปัจจุบันประเทศไทยผลิตบัณฑิตสาขานิติศาสตร์เกินความต้องการปีละหลายหมื่นคน และถ้านับบัณฑิตที่จบสาขานี้ทั้งหมดในประเทศก็เชื่อว่าเป็นจำนวนสูงมากหลายแสนคนทีเดียว และที่สำคัญยิ่งกว่านั้นก็คือคุณภาพของบัณฑิตที่แตกต่างกันอย่างมาก

ในมิติหนึ่ง การที่รัฐยอมให้สถาบันการศึกษาที่ตั้งขึ้นมาใหม่ๆเปิดสอนสาขานิติศาสตร์ก็เพราะเป็นสาขาต้นทุนต่ำ ใช้ทรัพยากรไม่มากและไม่จำเป็นต้องมีอาคารสถานที่รองรับทั้งหมด นักศึกษาสามารถศึกษาได้ด้วยตนเอง ณ ที่ใดๆก็ได้ เพียงแต่ให้เข้าสอบตามระเบียบและวิธีการที่สถาบันนั้นๆกำหนดก็เป็นอันใช้ได้ ผลก็คือบัณฑิตสาขานิติศาสตร์มีศักยภาพที่แตกต่างกันอย่างมาก ตั้งแต่ระดับสุดยอดสำหรับกลุ่มที่จบจากมหาวิทยาลัยปิดที่มีชื่อเสียงเก่าแก่ ถึงกลุ่มสุดแย่ที่จบจากมหาวิทยาลัยอื่นๆ หลากหลายจนยากที่จะจัดชั้น จึงเป็นเรื่องที่เห็นได้ว่าบัณฑิตสาขานิติศาสตร์จะเข้าสู่ตลาดแรงงานเกือบจะทุกระดับ ตั้งแต่ระดับล่าง ประเภทกึ่งใช้แรงงานเช่นพนักงานขับรถโดยสาร ขับแท้กซี่ งานรับจ้างทั่วไปเป็นต้น ระดับกลาง ที่เป็นพนักงานบริษัทห้างร้านหรือข้าราชการ ทนายความ ตำรวจ พนักงานองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น นักกฎหมายองค์กรต่างๆ และนิติกรของหน่วยงานเป็นต้น และแน่นอนว่ามีเพียงส่วนน้อยเท่านั้นที่สามารถเข้าสู่ระดับบนเช่นผู้พิพากษา อัยการ อาจารย์มหาวิทยาลัย ส่วนที่เหลือที่ไม่สามารถเข้าสู่ตลาดแรงงานที่ใช้วิชาชีพกฎหมายได้ก็จำเป็นต้องทำงานทั่วไปอย่างอื่น เพื่อความอยู่รอด โดยมิได้ใช้ประโยชน์ความรู้ทางกฎหมายที่ศึกษามาตลอดระยะเวลาสี่ปี

ในการสร้างยุทธศาสตร์ชาติสำหรับประเทศไทยในอีกยี่สิบปีข้างหน้า จำเป็นจะต้องวางแผนเรื่องการผลิตที่สูญเปล่าเหล่านี้ด้วยว่า จะทำอย่างไรให้ใช้ประโยชน์ของการศึกษาสาขานิติศาสตร์มากที่สุด และวางกรอบให้เฉพาะผู้ที่มีความสนใจและมุ่งมั่นที่จะประกอบวิชาชีพในสาขานี้เท่านั้นเข้ามาศึกษา ซึ่งน่าจะมีการพิจารณาในสองระดับด้วยกัน

ระดับต้น คือการกำหนดคุณสมบัติเบื้องต้นว่าต้องเป็นผู้ที่จบการศึกษาสาขาใดสาขาหนึ่งที่ไม่ต่ำกว่าปริญญาตรีเท่านั้นที่สามารถเข้าศึกษาระดับปริญญาตรีสาขานิติศาสตร์ได้ ทั้งนี้ เพื่อประโยชน์ในการศึกษาอย่างมีวุฒิภาวะ มากกว่าผู้ที่เพิ่งจบมัธยมปลาย การมีพื้นฐานการศึกษาด้านใดด้านหนึ่งมาก่อนจะทำให้มีความรอบคอบในการคิดและใช้เหตุผลในทางสังคม ด้วยอายุที่มากขึ้นและผ่านโลกมากขึ้น ประสบการณ์มากขึ้น การพิจารณาตัดสินใจจะเป็นไปอย่างรอบคอบมากขึ้น และจะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งกับการศึกษานิติศาสตร์ที่เป็นเรื่องของสังคม พฤติกรรมของมนุษย์ในสังคม และบริบทที่กว้างไกลในเรื่องของผลกระทบจากการบังคับใช้กฎหมายนอกเหนือจากคุณสมบัติเช่นว่าแล้ว ผู้ที่จะสมัครเข้าเรียนในสาขานิติศาสตร์ได้จะต้องผ่านระบบการทดสอบความสามารถในการใช้ตรรกะด้านกฎหมายที่เป็นการคัดเลือกเบื้องต้น เพื่อให้มหาวิทยาลัยได้มีโอกาสคัดสรรผู้ที่มีตรรกะในการใช้เหตุผลอย่างพอเพียงเข้ามาศึกษาในคณะนิติศาสตร์ของแต่ละสถาบัน ในประเทศสหรัฐอเมริกาได้กำหนดให้ผู้สมัครเรียนกฎหมายต้องสอบ Law School Admission Test ก่อน และยื่นคะแนนนั้นให้สถาบันที่ต้องการศึกษาได้พิจารณา ประกอบกับบริบทอื่นตามเป้าหมายและวัตุประสงค์ของการผลิตนักศึกษานิติศาสตร์ของสถาบันนั้น

ระดับที่สองเป็นระดับที่สูงขึ้น โดยกำหนดให้ผู้จบระดับปริญญาตรีนิติศาสตร์ที่ต้องการยกระดับให้เป็นนักกฎหมายเชี่ยวชาญเฉพาะทางในสาขาหนึ่งสาขาใดจะต้องสอบบอร์ดเฉพาะสาขานั้น ดังเช่นวิชาชีพทางการแพทย์ที่เปิดโอกาสให้ผู้ที่จบแพทย์ศาสตร์บัณฑิตทั่วไปได้สอบเข้าเรียนแพทย์ระดับสูงเฉพาะสาขามานานแล้ว การสอบดังกล่าวจะต้องจัดโดยองค์กรกฎหมายที่เป็นที่ยอมรับว่าจะสร้างมาตรฐานที่เป็นที่ยอมรับในวิชาชีพ เช่น อาจเป็นความร่วมมือระหว่างสภาทนายความ เนติบัณฑิตยสภา ศาลยุติธรม และมหาวิทยาลัยชั้นนำที่เปิดสอนคณะนิติศาสตร์มาช้านาน มีการจัดตั้งสาขากฎหมายที่ต้องการผลิตผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านอย่างแท้จริงอาทิบอร์ดด้านกฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา บอร์ดด้านกฎหมายภาษี บอร์ดด้านกฎหมายครอบครัวมรดก บอร์ดด้านกฎหมายการค้าและธุรกิจระหว่างประเทศ และอื่นๆตามความเหมาะสม การที่ต้องสอบผ่านบอร์ดเหล่านี้จะทำให้ผู้ศึกษามีความรู้อย่างลึกซึ้งและประกอบกับการเรียนรู้บริบทอื่นที่เกี่ยวข้องกับกฎหมายสาขานั้นด้วยเช่นการเมือง เศรษฐศาสตร์ บริหารธุรกิจ สังคมวิทยา มนุษยวิทยา จิตวิทยา เพราะความรู้เหล่านี้จะรายล้อมบริบทด้านกฎหมายที่จะถูกบังคับใช้ และแม้ว่าผู้ที่สอบผ่านบอร์ดเหล่านี้อาจไม่ได้ใช้วิชาการด้านเหล่านี้โดยตรง แต่ก็จะทำให้เข้าใจบริบททางสังคมที่เป็นพัฒนาการของสังคมอย่างเป็นพลวัตร และทำให้การใช้กฎหมายจะทำด้วยความสุขุมรอบคอบ มีหลักนิติธรรม และไม่เป็นนักฉวยโอกาสหาช่องโหว่ทางกฎหมายเพียงเพื่อต้องการเอาชนะในเชิงเท็คนิคมากกว่าความเป็นจริง

บางที ส่วนหนึ่งของคดีที่ขึ้นสู่ศาลอย่างมากมายขณะนี้ก็อาจมาจากนักกฎหมายทนายความที่มุ่งแค่การมีรายได้จากการฟ้องร้องดำเนินคดีแม้เป็นเรื่องเล็กน้อย ถ้าจำนวนนักกฎหมายน้อยลงแต่มีคุณภาพขึ้น การนำคดีขึ้นสู่ศาลก็จะถูกไคร่ครวญพิจารณาอย่างรอบคอบ จำนวนคดีจะลดลง กระบวนการพิจารณาจะรวดเร็วขึ้น ไม่มีคดีความคั่งค้างมากมายสะสมปีต่อๆมาอย่างไม่รู้จักจบสิ้น ผู้ที่จบการศึกษาด้านนิติศาสตร์ไม่ว่าจะประกอบอาชีพกฎหมายสาขาใหนจะมีความภูมิใจในวิชาชีพที่ถูกกลั่นกรองอย่างเข้มว่าจะเป็นนักกฎหมายคุณภาพ และสำหรับผู้ที่คิดว่าไม่รู้จะเรียนอะไรเมื่อจบมัธยมปลายก็จะไม่กระโดดเข้าสู่สาขานิติศาสตร์ที่จบแล้วไม่มีงานทำ สร้างความสูญเปล่าทางการศึกษามากมายทุกปี อย่างไม่จำเป็น ดังเช่นที่เกิดขึ้นทุกวันนี้/จบ

..................................................................................................................................