Bloggang.com : amaki : อยากรู้เรื่อง สเต็มเซล

อยากรู้เรื่อง สเต็มเซล

แหล่งของ Adult Stem Cell
โดยปกติแล้วสเต็มเซลล์มีอยู่เกือบทุกส่วนของร่างกายทั้งมนุษย์และสัตว์ ดังจะเห็นได้จากการซ่อมแซมอวัยวะต่างๆ ในร่างกาย เล็บที่งอกยาวขึ้น ผมที่ยาวได้ ล้วนเป็นผลมาจากสเต็มเซลล์ทั้งสิ้น แต่ในแต่ละแหล่งของ สเต็มเซลล์นั้นก็มีความแตกต่างในชนิดและปริมาณของสเต็มเซลล์ โดยสเต็มเซลล์ที่มาจากเลือดหรือไขกระดูกนั้น จะพบได้มากในตัวอ่อนของเม็ดเลือดขาวชนิด Mononuclear cell แหล่งที่พบสเต็มเซลล์ได้เป็นจำนวนมาก อาทิเช่น
- Cord blood - Skin
- Peripheral blood - Placenta and Umbilical cord
- Adipose tissue - Baby teeth
- Liver

• Cord Blood
จัดว่าเป็นแหล่งของ Hematopoietic Stem Cell ที่สำคัญเพราะมีปริมาณที่สูง และมี T Cells ค่อนข้างน้อย จึงมีโอกาสเกิด GvHD (Graft versus Host Disease) ค่อนข้างต่ำ แต่ข้อเสียคือ มีปริมาณสเต็มเซลล์ที่จำกัด กรณีในคนการเก็บเลือดจากสายสะดือนี้จะทำการเก็บขณะคลอดทารก โดยสามารถเก็บได้ทั้งก่อนและหลังรกลอกตัว ปริมาณที่เก็บได้จะประมาณ 80-200 ml ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับน้ำหนักทารก อายุครรภ์ เทคนิคการเจาะ และปัจจัยเสี่ยงอื่นๆ เช่น รกเกาะติดมดลูกต่ำ เป็นต้น
ข้อดีของการนำเลือดจากสายสะดือไปปลูกถ่ายก็คือ หากเป็นการปลูกถ่ายแบบ Allogeneic จะสามาถ miss match ของ HLA ได้ 2 ตำแหน่ง แต่ในกรณีจำเป็นการ miss match 3 ตำแหน่งก็อาจทำได้ โดยขึ้นอยู่กับดุลพินิจของแพทย์ นอกจากนี้เลือดจากสายสะดือนั้นไม่ได้มีแค่ Hematopoietic Stem Cell เท่านั้น ยังมีสเต็มเซลล์ชนิดอื่นๆ อีกด้วย เช่น Mesenchymal Stem Cell แต่มีปริมาณที่น้อยและประสิทธิผลในการ isolate ค่อนข้างต่ำ

รายละเอียดการเก็บเลือดจากสายรก
• แม่ควรมีอายุมากกว่า 17 ปี
• อายุครรภ์มากกว่า 36 สัปดาห์
• ไม่มีประวัติการติดเชื้อไวรัส และโรคที่ติดต่อทางพันธุกรรม
• เนื้อเยื่อของผนังมดลูกไม่มีการฉีกขาด หรือฉีกขาดไม่เกิน 24 ชั่วโมง
• ไม่มีปัญหา, โรคแทรกซ้อนระหว่างการตั้งครรภ์
• มีสัญญาณชีพ (Vital Sign) ที่ดี
• ปากมดลูกขยายมากกว่า หรือเท่ากับ 7 เซนติเมตรเป็นอย่างน้อย

• Peripheral Blood Stem Cell
เป็นการเก็บสเต็มเซลล์จากเส้นเลือดทั่วๆไป โดยฉีดยากระตุ้นให้เกิดการหลั่งของสเต็มเซลล์ออกมาจากไขกระดูกก่อน ที่เรียกว่า G-CSF (Granulocyte Colony Stimulating Factor) ซึ่งให้ประสิทธิภาพที่ดีกว่าการฉีด GM-CSF (Granulocyte Macrophage Colony Stimulating Factor) โดยแพทย์จะฉีดให้ใต้ผิวหนัง (Subcutaneous) การแบ่งฉีด G-CSF เป็น 2 ครั้งต่อวันจะช่วยทำให้การหลั่งของสเต็มเซลล์มีมากขึ้น โดยจะฉีดเป็นเวลา 4 วันก่อนทำการเก็บด้วยเครื่อง Apheresis โดยปกติทั่วไปอาจต้องทำการเก็บ 2-3 วันเพื่อให้ได้ปริมาณสเต็มเซลล์ที่เพียงพอในการนำไปปลูกถ่าย
ข้อดีของการเก็บ Peripheral Blood Stem Cell นั้นคือ จะสามารถเก็บปริมาณสเต็มเซลล์ได้เท่าที่แพทย์ต้องการ แต่ก็อาจพบว่ามี T cell ที่มีปริมาณมากกว่า Cord Blood นอกจากนี้แล้วการนำไปปลูกถ่ายจะต้องมี HLA ที่ตรงกันทั้ง 6 ตำแหน่ง แต่การฉีด G-CSF นั้นก็มีข้อควรระวัง คือ หากพบว่าเม็ดเลือดขาว (WBC) เพิ่มสูงมากกว่า 35 × 10 9L. ให้พิจารณาลดขนาดยาลง แต่หากสูงมากกว่า 50 × 109L. แนะนำให้หยุดฉีด

• Adipose Tissue
เป็นแหล่งของ Mesenchymal Stem Cell (MSC) ที่น่าสนใจเนื่องจากมีปริมาณของสเต็มเซลล์มาก คือประมาณ 5 % จึงไม่มีความจำเป็นที่ต้องนำไปเพิ่มจำนวน การแยกสเต็มเซลล์จากเซลล์ไขมันจะใช้หลักการย่อยเซลล์อื่นด้วยเอนไซม์ จากนั้นนำไปล้างและปั่นแยกเก็บด้วยเครื่อง Centrifuge
Mesenchymal Stem Cell ศักยภาพจะอยู่เหนือระหว่างชั้น Ectoderm และ Mesoderm ดังนั้นจะพบได้ว่ามีการนำ MSC ไปทดลองรักษาในผู้ป่วยที่เป็นโรคทางระบบประสาท (สร้างมาจากชั้น Ectoderm) ได้ นอกจากนี้แล้วยังมีการพัฒนาใช้ MSC ไปรักษาเซลล์ที่สร้างจากชั้น Mesoderm เช่น กระดูก ข้อ เอ็น หลอดเลือด หัวใจ นอกจากนี้การใช้ MSC ร่วมกับ HSC จะช่วยลดการเกิด GvHD ลงได้ทั้งแบบ Chronic และ Acute รวมถึงเพิ่มประสิทธิผลในการสร้างเซลล์เม็ดเลือดได้ดียิ่งขึ้น

• Baby Teeth
เป็นแหล่งของ MSC เช่นกัน โดยพบว่า มีฟันน้ำนมเพียง 6 ซี่หน้า และฟันคุด เท่านั้นที่มีสเต็มเซลล์อยู่ การแยกสเต็มเซลล์จากฟันน้ำนมนี้จะต้องแยกภายใน 48-72 ชั่วโมงหลังจากฟันหลุด ในกรณีที่ไม่มีชุดเก็บฟันน้ำนม สามารถแช่ในนมจืด และจัดเก็บที่อุณหภูมิ 4 °C เพื่อทำการส่งไปแยกที่ห้องปฏิบัติการณ์ได้ หลักการแยกจะใช้หลักการคล้ายกับ Adipose tissue คือ การสลายส่วนที่เป็น Bone ออก จะพบโพรงรากฟันซึ่งมีเซลล์ประสาท หลังจากนั้นแยกเซลล์ประสาทออกและนำไปเพาะเลี้ยงสเต็มเซลล์ในอาหารเลี้ยงเชื้อพิเศษ เนื่องจากว่า MSC ในฟันนั้นมีปริมาณที่น้อยมากจึงจำเป็นที่จะต้องเพิ่มจำนวนให้มากพอก่อนที่จะทำการเก็บรักษาสเต็มเซลล์เหล่านี้ในถังไนโตรเจนเหลว

• สเต็มเซลล์จากแหล่งอื่นๆ
เช่น ตับในทารก, ผิวหนัง, สายรก (Cord),น้ำคร่ำ และ Wharton’s jelly ล้วนเป็นเรื่องที่น่าสนใจ ตัวอย่างเช่นมีการนำเอาสเต็มเซลล์จากผิวหนังไปเลี้ยงให้เป็นเซลล์กระจกตา หรือการนำไปรักษาผู้ป่วยที่มีเส้นเสียง (Vocal fold) ที่ผิดปกติในคนที่เสียงแหบ เป็นต้น

ที่มา: วิชาการ.คอม

Create Date : 24 ธันวาคม 2551

Last Update : 24 ธันวาคม 2551 15:19:16 น.

0 comments

Counter : 634 Pageviews.