The Circle ย้อนกลับสู่ภาพขัดแย้ง

The Circle
ย้อนกลับสู่ภาพขัดแย้ง

พล พะยาบ
คอลัมน์อาทิตย์เธียเตอร์ มติชนรายวัน 15 ตุลาคม 2549

---

ขณะที่บ้านเรามีข่าววุ่นๆ (อีกแล้ว) หลังจากสมาคมสมาพันธ์ภาพยนตร์ฯเปลี่ยนใจปุบปับเกี่ยวกับตัวแทนหนังไทยส่งไปชิงออสการ์หนังภาษาต่างประเทศ ช่วงเวลาใกล้กันมีข่าวเกี่ยวกับตัวแทนชิงออสการ์อีกข่าวหนึ่งแต่เป็นของประเทศอิหร่าน มีเนื้อหาน่าสนใจกว่าข่าว “ความคลุมเครือ” ที่เกิดในวงการหนังบ้านเราเยอะ

ข่าวที่ว่านั้นคือ คณะกรรมการคัดเลือกหนังอิหร่านตัดสินใจส่งหนังอุ้มชูสิทธิสตรีเรื่อง Café Transit หรือ Border Café ไปลุ้นรางวัลออสการ์ปี 2007

Café Transit เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับหญิงหม้ายลูกสองที่พยายามดำเนินกิจการร้านอาหารตามลำพังหลังจากสามีเสียชีวิต แต่ถูกกดดันจากคนรอบข้างโดยเฉพาะพี่ชายอดีตสามีที่มองว่าการทำธุรกิจเป็นเรื่องต้องห้าม และต้องการเธอมาเป็นภรรยาอีกคนตามธรรมเนียม

คณะกรรมการเลือก Café Transit จากรายชื่อหนังทั้งสิ้น 4 เรื่องในรอบสุดท้าย อีก 3 เรื่อง คือ Fireworks Wednesday ของผู้กำกับฯ อัสการ์ ฟาร์ฮาดี A Little Kiss ของ บาร์มัน ฟาร์มัน-เอรา และ Slowly ของ มาซิอาร์ มีรี ตามข่าวไม่มีรายละเอียดถึงเหตุผลที่คณะกรรมการเลือก Café Transit แต่แง่มุมที่ถูกหยิบยกมาพูดถึงพร้อมกันคือ หนังเรื่องดังกล่าวเป็นผลงานกำกับฯของ คัมบูเซีย ปาร์โตวี ซึ่งเคยเขียนบทหนังแรงๆ ตีแผ่ปัญหาสตรีอิหร่านจนถูกแบนในประเทศแต่โด่งดังไปทั่วโลก เรื่อง The Circle(2000) ของผู้กำกับฯ จาฟาร์ ปานาฮี

ที่น่าสังเกตอีกอย่างหนึ่งคือ ในจำนวนหนังที่ถูกคัดเลือกนอกจาก Café Transit จะเป็นหนังที่มีผู้หญิงเป็นตัวละครหลักและว่าด้วยสิทธิสตรีอิหร่านแล้ว Fireworks Wednesday ก็มีเนื้อหาว่าด้วยผู้หญิงเช่นกัน ขณะที่บาร์มัน ฟาร์มัน-เอรา ผู้กำกับฯ A Little Kiss เคยถูกสั่งห้ามทำหนังในอิหร่านถึง 2 ทศวรรษ(1980-2000)

ปรากฏการณ์เล็กๆ ดังกล่าวจะมีนัยยะใหญ่โตหรือไม่อย่างไรนั้นคงต้องดูกันยาวๆ กระนั้น ไม่ว่าภาพทางวัฒนธรรมสังคมของอิหร่านจะสดใสมากขึ้นในสายตาคนนอกอย่างไร ในช่วงเวลาเดียวกัน อิหร่านก็เพิ่งประกาศกร้าวว่าจะรื้อฟื้นโครงการทดลองนิวเคลียร์อีกรอบตามหลังเกาหลีเหนือไปติดๆ โดยที่ 5 ชาติความมั่นคงยูเอ็นตั้งท่าคว่ำบาตรโดยทันที

ภาพผ่อนปรน-ขึงขังซึ่งขัดแย้งนี้ ว่าไปแล้วถ้าติดตามกันไปเรื่อยๆ ก็เหมือนดูหนังที่มีพล็อตหลักพล็อตรองเจ๋งๆ เรื่องหนึ่ง!

ข่าวหนังชิงออสการ์ของอิหร่านนี่เองที่ทำให้ผู้เขียนหยิบ The Circle ซึ่งเป็นหนังตั้งแต่ปี 2000 ทั้งยังโด่งดังในระดับนานาชาติอย่างยิ่งมาพูดถึงในสัปดาห์นี้ ด้วยระยะเวลา สถานการณ์ โดยเฉพาะกระแสหนังอิหร่านซึ่งเคยบูมเมื่อช่วงปลายศตวรรษก่อนได้อ่อนแรงลงไปมากแล้ว อาจทำให้มุมมองต่อหนังอิงกระแสสังคมเรื่องนี้ขยับองศาไปได้เช่นกัน

คัมบูเซีย ปาร์โตวี เขียนบท The Circle จากพล็อตของ จาฟาร์ ปานาฮี เล่าชะตากรรมของสตรีอิหร่านโดยเปลี่ยนตัวละครหลักไปตามเรื่องราวที่เชื่อมโยงคาบเกี่ยวกัน หนังเปิดเรื่องด้วยเสียงร้องทุกข์ทรมานของผู้หญิง สักพักเราจึงรู้ว่าเธอกำลังคลอดลูก ภาพแรกจากนั้นคือหญิงชราพูดคุยกับพยาบาลผ่านช่องเล็กๆ บนประตู สอบถามเพศของเด็กซึ่งลูกสาวเธอเพิ่งคลอดออกมา เมื่อรู้ว่าเป็นเพศหญิง หญิงชราหน้าซีดเซียว เธอตระหนักว่าลูกสาวจะต้องถูกบังคับให้หย่า จากนั้นหญิงชราได้เดินหนีครอบครัวลูกเขยลงบันไดวนออกจากโรงพยาบาล

หน้าโรงพยาบาล หญิงสาว 3 คนเพิ่งออกจากคุกกำลังโทรศัพท์ติดต่อเพื่อนที่ออกมาก่อน โชคร้ายที่คนหนึ่งในนั้นโดนตำรวจจับขณะกำลังขายสร้อยทอง อีก 2 คนคือ อารีซู และนาร์เกสส์ พยายามติดต่อเพื่อนและหาเงินซื้อตั๋วรถโดยสารเพื่อเดินทางกลับบ้านในชนบท โดยวิธีหาเงินของอารีซูที่หนังบอกเป็นนัยคือการขายตัว

อารีซูมอบเงินให้นาร์เกสส์แล้วแยกจากไป ส่วนนาร์เกสส์ก็ไม่สามารถขึ้นรถโดยสารได้เพราะมีตำรวจคอยตรวจค้น เธอกลัวว่าจะโดนจับเนื่องจากไม่มีบัตรประจำตัว นาร์เกสส์ต้องย้อนกลับมาหาเพื่อนชื่อ ปารี ที่เธอกับอารีซูตามหาตอนแรก

ปารีคือหญิงสาวที่ถูกปล่อยตัวออกจากคุก เธอหนีออกจากบ้านซึ่งพ่อกับพี่ชายไม่ต้อนรับเธอ ปัญหาใหญ่กว่านั้นคือเธอกำลังตั้งครรภ์ทั้งที่ยังไม่ได้แต่งงาน ปารีไปหาเพื่อนที่เคยรู้จักกันในคุกซึ่งบัดนี้กลายเป็นนางพยาบาลและแต่งงานกับหมอเพื่อขอให้ช่วยทำแท้ง แต่เพื่อนของเธอไม่อาจช่วยเธอได้

ปารีเดินเกร่อยู่บนถนน ไม่มีที่ไป ไม่มีที่พัก เพราะเธอเป็นผู้หญิงตัวคนเดียว ไม่มีบัตรประจำตัว ไม่มีใบอนุญาตของพ่อหรือสามี เธอได้พบกับหญิงวัยกลางคนที่เพิ่งทิ้งลูกสาวเพื่อหวังจะให้ครอบครัวดีๆ เก็บไปเลี้ยง เรื่องราวเปลี่ยนมายังหญิงวัยกลางคนถูกตำรวจจับข้อหาเป็นโสเภณี แต่เธอหนีไปได้ ขณะที่หญิงสาวอีกคนถูกส่งตัวเข้าคุกด้วยข้อหาเดียวกัน

ในคุกมืดทึบที่โสเภณีเพิ่งถูกส่งตัวมา มีหญิงสาวอีกหลายคนอยู่ในนั้น พวกเธอคือผู้หญิงที่เราเพิ่งติดตามเรื่องราวมาตั้งแต่ต้น มีเสียงกริ่งโทรศัพท์ดังขึ้นด้านนอก ผู้คุมเปิดช่องเล็กๆ ของประตูคุก ถามหาคนที่มีชื่อเหมือนหญิงสาวซึ่งเพิ่งคลอดลูกในฉากแรกของหนัง

...เหมือนชะตากรรมไร้ทางออกที่วนย้อนกลับมาสู่จุดเริ่มต้นอีกครั้งหนึ่ง

ในขบวนแถวของคนทำหนังชาวอิหร่านยุคเฟื่องฟู จาฟาร์ ปานาฮี ถือว่าเป็นจอมเทคนิคและโดดเด่นในแง่การเล่าเรื่องเพื่อตอบสนองทัศนคติที่มีต่อสภาพสังคมอิหร่าน ทั้งยังแปลกต่างจากคนทำหนังในยุคเดียวกัน

ผลงานของปานาฮีแม้จะใช้วิธีการนำเสนอผิดไปจากขนบ แต่ก็ไม่ยากต่อการตีความ สัญลักษณ์ถูกนำมาใช้อย่างเด่นชัด ไม่สลับซับซ้อนทางความคิดมากนัก โดยเฉพาะเมื่อผู้ชมเข้าใจ “โจทย์” หรือ “จุดประสงค์” ของเขา

เช่นใน The Circle วงวัฏชะตากรรมของสตรีอิหร่านสะท้อนผ่านการเล่าเรื่องหมุนวนกลับสู่จุดเริ่มต้น อาจจะสร้างความสับสนในการติดตามชมบ้างในช่วงแรก แต่เชื่อว่าคงทำความเข้าใจและติดตามแก่นสารความคิดได้ไม่ยาก คุกหรือห้องขังคือการสื่อความหมายที่ค่อนข้างตรงไปตรงมาโดยอิงกับสภาพความเป็นจริงของสังคมอิหร่าน ภาพประตูและซี่ลูกกรงที่กั้นขวางตัวละครหญิงซ้ำแล้วซ้ำเล่าเป็นการเปรียบเทียบว่าชีวิตพวกเธอถูกพันธนาการขาดไร้อิสรภาพตลอดชีวิต

ตัวละครหญิงแต่ละคนไม่อาจสูบบุหรี่ บ่อยครั้งโดนห้าม บางครั้งมีอุปสรรค กระทั่งฉากใกล้จบที่โสเภณีจุดบุหรี่สูบ ครั้งแรกเธอโดนห้าม แต่เมื่อผู้ชายในฉากนั้นสูบกันหมด เธอจุดสูบอีกครั้ง คราวนี้กลับไม่มีใครใส่ใจ แสดงให้เห็นว่าผู้หญิงถูกห้ามทำอะไรเกินหน้าผู้ชาย

ขณะที่ฉากเปรียบเทียบเจ็บแสบอีกฉากหนึ่งคือตอนที่โสเภณีถูกตำรวจจับเพราะนั่งรถมากับผู้ชายแปลกหน้าและไม่สามารถยืนยันความเกี่ยวพันกันได้ เมื่อมีรถที่มีคู่บ่าวสาวนั่งอยู่มาจอดตรงหน้า โสเภณีมองหญิงสาวในรถราวกับจะถามว่าเธอมีสถานะต่างกับหญิงผู้เป็นเจ้าสาวคนนั้นอย่างไร

ความชัดเจนต่อการนำเสนอทัศนคติกระแทกตรงต่อการปกครองแบบจารีตนิยม ท่าทีวิพากษ์สภาพสังคมชายเป็นใหญ่ กดขี่เพศหญิง นอกจากนี้ ภาพของตำรวจที่คอยตรวจจับตัวละครหญิง หากถูกมองในแง่ร้ายย่อมขัดต่อกฎการเซ็นเซอร์ภาพยนตร์โดยตรง ดังนั้น The Circle จึงโดนห้ามฉายในประเทศ

ในวันนี้ มือเขียนบทหนังที่เคยถูกแบนในประเทศกำลังจะเป็นตัวแทนอิหร่านส่งผลงานไปร่วมเวทีประกวดหนังที่ใหญ่ที่สุดในโลก ณ ประเทศขาใหญ่เสรีนิยมที่มองอิหร่านเป็นภัยร้ายมาตลอด

ภาพขัดแย้งนี้ช่างน่าสนใจดีจริงๆ !?!

Create Date : 21 มกราคม 2550		10 comments
Last Update : 6 กุมภาพันธ์ 2550 18:18:57 น.
Counter : 2702 Pageviews.
Share Tweet