นี่คือจากพระนิพนธ์ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ

ออกไปเทศน์แล้วบิดามารดาเลยถวายเจ้าพระยายมราชให้เป็นศิษย์ พระใบฎีกาอ่วมจึงพามาจากเมืองสุพรรณ เมื่อ พ.ศ.๒๔๑๑ เวลานั้นอายุได้ ๖ ขวบ

ส่วนหนังสือจากยมราชถึงสุขุมวิทฯ ของคุณประสงค์ สุขุม ให้รายละเอียดมากกว่านี้เล็กน้อย คือ พระใบฎีกาอ่วม เจ้าอาวาสวัดหงส์ฯ ออกจากท่าน้ำหน้าวัดเช้าตรู่วันที่ ๙ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๑๑ เรือมาดแล่นออกจากคลองบางกอกใหญ่สู่ลำน้ำเจ้าพระยา ผ่านคลองอะไรอีกบ้างก็ไม่บอก แล้วเข้าสู่แม่น้ำสุพรรณ(ท่าจีน)

ถึงบ้านคหบดีกลั่นเมืองสุพรรณบุรี ท่าทางจะเป็นตอนบ่ายถึงเย็น ท่านมาเทศน์แสดงธรรรมเทศนาการทำบุญของบรรพบุรุษผู้ล่วงลับไปแล้วของบิดามารดาเจ้าพระยายมราช และสวดพระอภิธรรมร่วมกับพระจากวัดในสุพรรณ

บิดาก็ได้ถวายลูกชายคนเล็กให้เป็นลูกศิษย์ท่านในค่ำคืนวันนั้น เรียกกันติดปากถึงปัจจุบันว่า ติดกันเทศน์

พระใบฎีกาอ่วม จำวัด ที่บ้านนั้นคืนหนึ่ง อีกวันก็เดินทางกลับวัดหงส์ธนบุรีพร้อมกับเจ้าพระยายมราช

เจ้าพระยายมราชจึงจากบ้านนามาเมืองกรุงในวันที่ ๑๐ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๑๑


ถึงตอนนี้อยากเรียนถามท่านผู้รู้ว่า พระใบฎีกาอ่วม เป็นญาติทางไหนกับเจ้าพระยายมราช หรือเป็นเพียงแต่นับถือกันมา

พระใบฎีกาอ่วมภายหลังได้ครองสมณศักดิ์สูงขึ้นอีกหรือไม่ อย่างไร

ท่านเกิดและมรณภาพเมื่อไร

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงนิพนธ์ไว้ว่า

เมื่อเจ้าพระยายมราชบวชเป็นสามเณรอยู่วัดหงส หม่อมเจ้าหญิงเปลี่ยนในกรมหลวงเสนีบริรักษ์ กับหม่อมราชวงศ์หญิงเขียนหลานกรมหลวงเสนีบริรักษ์ และเป็นหม่อมกรมหลวงวงศาธิราชสนิทมาแต่ก่อน ตั้งบ้านเรือนอยู่ที่ริมวัดหงส เคยไปทำบุญที่วัดนั้นเนืองๆ เมื่อรู้จักสามเณรปั้น มีความเอนดูก็รับเป็นโยมอุปถากตลอดมาจนจัดการให้อุปสมบทด้วย เมื่อเจ้าพระยายมราชแรกสึกยังไม่มีบ้านในกรุงเทพฯ หม่อมเจ้าหญิงเปลี่ยนกับหม่อมราชวงศ์หญิงเขียนจึงชวนให้ไปพักอยู่ที่บ้าน

หลังจากเจ้าพระยายมราชตามเสด็จกลับมาจากยุโรปเมื่อต้น พ.ศ. ๒๔๓๑

....ถึงเวลานั้นหม่อมเจ้าหญิงเปลี่ยนซึ่งได้เคยอุปการะมาแต่ก่อนเห็นจะสิ้นชีพตักษัยแล้ว ยังเหลือแต่หม่อมราชวงศ์หญิงเขียน ย้ายไปตั้งบ้านเรือนอยู่ที่คลองบางกอกน้อย เมื่อเจ้าพระยายมราชกลับมายังมีความอารีชวนท่านไปพักอยู่ที่บ้าน เจ้าพระยายมราชได้เคยพาหม่อมราชวงศ์เขียนมาหาข้าพเจ้า เป็นคนสูงอายุกว่า ๖๐ ปีแล้ว ดูเจ้าพระยายมราชเคารพนับถืออย่างเป็นผู้ใหญ่

ต่อมาภายหลังเมื่อท่านเป็นเจ้าพระยายมราชอยู่ที่จวนตำบลศาลาแดง ข้าพเจ้าไปหาได้พบหม่อมราชวงศ์เขียนอยู่ที่นั่น ไต่ถามได้ความว่าเมื่อหม่อมราชวงศ์เขียนแก่ชราลง อยู่ที่บ้านเดิมมีความอัตคัดขัดสน เจ้าพระยายมราชจึงไปรับมาเลี้ยงดูอุปัฏฐากสนองคุณให้มีความสุขสบาย และต่อมาเมื่อถึงแก่กรรมก็ปลงศพให้ด้วย

ทั้งหม่อมเจ้าหญิงเปลี่ยน และหม่อมราชวงศ์หญิงเขียน ในราชสกุล เสนีวงศ์
- เป็นทั้งโยมอุปัถากเมื่อท่านเป็นสามเณร
- จัดการให้อุปสมบท
- ให้ที่พักเมื่อแรกสึก

จึงเป็นผู้มีพระคุณในชั้นต้น ณ กรุงเทพ

แต่ผมก็ยังสงสัยอยู่เหมือนกันว่า ท่านทั้งสองนี้นับเกี่ยวข้องเป็นญาติทางใดทางหนึ่งกับบิดามารดาเจ้าพระยายมราชด้วยหรือไม่

เพราะเห็นมีนามสกุล เจ้าวังหลัง ทั้งปาลกะวงศ์ และ เสนีวงศ์ อยู่ในเมืองสุพรรณเยอะเหมือนกัน

จากบทนิพนธ์
ถึง พ.ศ. ๒๔๒๕ เจ้าพระยายมราชอายุได้ ๒๑ ปีครบอุปสมบทบวชเป็นพระภิกษุที่วัดหงส์ สมเด็จพระวันรัตน์ (แดง) เป็นพระอุปปัชฌาย์ แต่เวลานั้นบิดามารดาจะยังมีชีวิตอยู่ หรือสิ้นชีพไปเสียแล้วข้าพเจ้าหาทราบไม่

ท่านบวชได้ ๑ พรรษา อยู่ครบปีก็ได้สึก

นึกเสียว่าสมเด็จเจ้ายังต้องสึกลิขิต มา ณ วันอาทิตย์ เดือน ๗ แรม ๔ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก (พ.ศ. ๒๔๒๖)

คิดว่าขณะนั้นโยมบิดามารดาคงจะเสียชีวิตหมดแล้ว เพราะจาก ลิขิตพระมหาปั้นลาญาติสึก ที่ห่างหลังจากบวชเพียงแค่ปีเดียว ไม่มีชื่อบิดามารดาด้วยเลย

เจ้าพระยายมราชบวชที่วัดหงส นับแต่เมื่อเป็นสามเณรแล้วต่อเนื่องจนมาถึงบวชและสึก สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ ไม่ได้ทรงกล่าวถึง พระใบฎีกาอ่วม เจ้าอาวาส อีกเลย ไม่แน่ใจว่าขณะนั้นท่านได้มรณภาพไปแล้วหรือยัง

มจ.พูนพิศมัย ดิศกุล ได้นิพนธ์ไว้ในหนังสือสิ่งที่ข้าพเจ้าพบเห็น เล่ม ๑ ปี ๒๕๔๓ หน้า ๑๗๕ ว่า
เจ้าพระยายมราช เป็นลูกคนที่เก้าของนายอำเภอเมืองสุพรรณบุรี พ่อแม่ใส่กัณฑ์เทศน์ถวายพระเข้ามาอยู่วัดหงส์ฝั่งธนบุรีแต่เล็กๆ

ซึ่งเป็นข้อมูลใหม่ที่เราควรจะรับฟังไว้ แต่ไม่ใช่ว่าจะถูกต้องทั้งหมด
เราเคยรู้มาจากประวัติที่สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพนิพนธ์ไว้ว่าเป็นลูกคนเล็ก คือคนที่ ๖
แต่ความจริงอาจมีพี่คนอื่นที่ตายก่อนแต่เล็ก และยังไม่มีตำแหน่งหน้าที่ราชการใดๆ จึงไม่ได้นำมารวบรวมไว้

ส่วนที่ว่าเป็นลูกนายอำเภอเมืองสุพรรณบุรี ก็ยังไม่เคยได้ยินมาก่อนว่า บิดา คือพ่อกลั่น ทำหน้าที่ราชการใด ถ้าเป็นนายอำเภอน่าจะมียศนำหน้า เช่น ขุน หรือหลวง แต่นี่ไม่มี สรุปแล้วคงไม่ใช่

ความหมายของนายอำเภอสมัยก่อนต่างจากปัจจุบัน เมื่อก่อนมีนายอำเภอจีน นายอำเภอไทย พวกรังวัดแสนาก็พอเรียกว่าเป็นนายอำเภอได้ ตอนนี้ยังอ่านและศึกษาไม่ดีพอที่จะมาเสนอไว้ตรงนี้

แต่ท่านหญิงพูนพิศมัยอาจจะจำผิดก็ได้ แทนที่จะเป็นบิดา ควรเป็นพี่เขย เพราะเจ้าพระยายมราชมีพี่เขยคนหนึ่งคือ หลวงแก้วสัสดี (ดี สุวรรณศร) บอกแต่ว่าเป็นกรมการเมืองสุพรรณบุรี ถ้าดูหน้าที่ราชการตามยศ ก็น่าจะเกี่ยวข้องกับการคดีความ การศาล

สมัยนั้น น่าจะเป็นช่วงใกล้เคียงกัน แต่คงรุ่นหลังกว่าเล็กน้อย มีหลวงแก้วสัสดีที่ผมรู้จักชื่ออีกท่านหนึ่ง คือหลวงแก้วสัสดี(ด้วง) ท่านผู้นี้เป็นต้นสกุล กอแก้ว แห่งสุพรรณบุรี

สาส์นสมเด็จ กรมดำรง ลว.๑๒ ตุลาคม ๒๔๘๒ (ล.๑๖, ๒๕๐๕, น.๑๙๘)
...เมื่อพวกลูกเต้าเจ้าพระยายมราชเขาขอให้หม่อมฉันแต่งประวัติเจ้าพระยายมราช หม่อมฉันบอกให้ส่งหัวข้อประวัติมาให้เป็นโครง หัวข้ออันหนึ่งซึ่งเขาส่งมา เขาจะได้มาจากใครหม่อมฉันไม่ทราบ ว่าเมื่อเจ้าพระยายมราชยังเป็นเด็กไม่ซุกซน ชอบแต่นั่งอยู่กับที่เหมือนตุ๊กตาที่เขาปั้น บิดามารดาจึงให้ชื่อว่า "ปั้น" ดังนี้

ตรงนี้พอจับความได้ ๒ ประเด็น
๑. รู้ที่มาของคำว่า "ปั้น" และทางญาติพี่น้องเป็นคนส่งเค้าโครงเรื่องมาให้
๒. หัวข้อประวัติเจ้าพระยายมราช มาจากไหนบ้าง .... ตามที่เคยอ่านในหนังสืออนุสรณ์นาวาตรี คุณหญิงสุวรรณา ศราภัยพิพัฒ (28 เม.ย. 2463 - 18 พ.ย. 2527) ที่เขียนโดย รตอ.เชื้อ สุวรรณศร พี่ชาย ในกระทู้ต้นพิกุล
//topicstock.pantip.com/library/topicstock/2006/12/K4986346/K4986346.html#72
ที่ว่า ... จนต่อมาเมื่อผู้เล่าอายุ 20 กว่าปี ผู้ใหญ่คนหนึ่งในตระกูล สุขุม ขอไปเพื่อทำประวัติของท่านเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เลยไม่มีโอกาสได้พบท่านอีก เอกสารฉะบับนั้นเลยหายไปไม่ทราบว่าอยู่กับใคร เสียดายเหลือเกิน ...


รตอ.เชื้อ เกิดราวปี พ.ศ.๒๔๖๐ ดังนั้นเมื่อท่านอายุประมาณ ๒๐ ปี ก็ใกล้เคียงกับช่วงวันอสัญกรรมของเจ้าพระยายมราช ดังนั้น เอกสารต้นฉบับวงศ์ตระกูลนั้น ส่วนหนึ่งน่าจะมาอยู่ที่สมเด็จกรมพระยาดำรงที่ปีนังนี่เอง

ดีใจมากที่ได้พบwebsite นี้เพราะได้เคยรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับญาติที่สุพรรณตั้งแต่พี่ๆเสียแต่ไปไม่ถึงไหน มีเหตุที่ทำให้ต้องหยุดไป อายุดิฉันตอนนี้ก็จะแปดสิบในไม่กี่เดือนนี้แล้ว อยากส่งข้อมูลที่ทราบให้ผู้เป็นญาติได้ทราบแต่ไม่สันทัดในการใช้คอมนัก จะหาวิธีค่ะ ศิริรัฐ (เดิม สังขพิชัย หลานคุณย่าหยา ลูกหลวงอนุการฯ)
หากคุณได้อ่านข้อความนี้และมีข้อแนะนำ ยินดีรับค่ะ