เหนือรัฐ-ใต้ราษฎร
วิถีทุน : จุมพฏ สายหยุด กรุงเทพธุรกิจ วันพฤหัสบดีที่ 29 มิถุนายน พ.ศ. 2549

เมื่อสัปดาห์ก่อนมีสื่อมวลชนหลายฉบับ รวมถึง "กรุงเทพธุรกิจ" ลงตีพิมพ์บทสรุปย่อ "สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ กับบทบาทการลงทุนทางธุรกิจ" โดยนักวิชาการด้านเศรษฐศาสตร์ท่านหนึ่ง ในบทสรุปย่อตอนหนึ่งระบุว่า การขยายตัวด้านรายได้และผลกำไรของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ในช่วงปี 2546-2548 มีปัจจัยมาจาก 1.บทบาทและพลังเหนือรัฐของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ 2.สถานการณ์เศรษฐกิจปี 2540 และ 3.นโยบายค่าเช่าและการพัฒนาอสังหาริมทรัพย์

เนื่องจากในช่วงที่ผ่านมา ผมเป็นคนข่าว ที่ติดตามทำข่าวเรื่องราวของสำนักงานทรัพย์สินมาไม่น้อย ได้มีโอกาสเข้าสัมภาษณ์ ดร.จิรายุ อิศรางกูร ณ อยุธยา ผู้อำนวยการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ 2 หน และสัมภาษณ์ ฯพณฯ พลเรือตรีหม่อมหลวงอัศนี ปราโมช องคมนตรี ในฐานะผู้จัดการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระองค์ 1 หน ยังจำคำของท่านองคมนตรีที่บอกว่า

"ทุกอย่างเหมือนไพรเวทเซคเตอร์หมด แต่ขอบ่นว่ายากกว่าไพรเวทเซคเตอร์ธรรมดา เพราะจะทำธุรกิจอะไรก็ต้องระวัง ด้วยเหตุที่ว่ามีพระองค์ท่านเกี่ยวข้อง มรดกที่ท่านทรงรับมา ก็มีห้องแถวอะไรต่ออะไร ผู้เช่าได้ประโยชน์มาเยอะ แต่จะขึ้นค่าเช่าเอกชนจะยอมรับไม่ค่อยได้ เขาจะอ้างว่าอยู่มาหลายสิบปี หรือค้าขายไม่ได้กำไร ฟังดูก็แปลกดีนะ พระเจ้าอยู่หัวทรงไม่ได้รับความเป็นธรรม แต่คือข้อเท็จจริง" เมื่อเป็นเช่นนี้ ผมก็จึงคิดว่าตัวเองก็คงมีข้อมูลมาแชร์ ในเรื่องนี้พอสมควร จึงขออนุญาตแสดงความเห็นแย้ง งานวิจัยชิ้นนี้ในสองประเด็นหลักดังต่อไปนี้

ประเด็นที่หนึ่ง ผมรู้สึกประหลาดใจที่ผู้วิจัย ได้ละเลยปัจจัยด้านกลยุทธ์การปรับตัวทางด้านธุรกิจของสำนักงานทรัพย์สิน โดยมิได้ระบุไว้เป็นหนึ่งในสามปัจจัยของการขยายตัวแต่อย่างใด ทั้งๆ ที่เป็นปัจจัยที่ถือว่ามีความสำคัญที่สุด ในสายตาของผู้ที่ติดตามการเปลี่ยนแปลงของบริษัทลูกของสำนักงานทรัพย์สิน ซึ่งก็คือ บมจ.ปูนซิเมนต์ไทย และธนาคารไทยพาณิชย์ ดังคำสัมภาษณ์ของ ดร.จิรายุ ที่เคยตีพิมพ์ลงในนิตยสารเล่มหนึ่งเมื่อปี 2546 ที่ท่านกล่าวถึงปูนใหญ่ว่า

"ถ้ากลับไปดูความสามารถของฝ่ายจัดการ เดิมการส่งออกปูนเป็น 5 เปอร์เซ็นต์ เวลาค่าเงินตกทำให้เอกซ์ปอร์ตได้มากขึ้น แต่ตลาดเราไม่รู้จัก เพราะเคยส่งแค่ 5 เปอร์เซ็นต์ ฝ่ายจัดการเขาบอกผู้จัดการทั้งหลายไม่ต้องยุ่งกับเมืองไทย ตอนนั้นทำอะไรไม่ได้มากแล้ว คุณออกไปขายให้ได้มากที่สุดเพียง 6 เดือนส่งออกเพิ่มขึ้นเป็น 35 เปอร์เซ็นต์ พอส่งออก 35 เปอร์เซ็นต์ ที่เคยเป็นหนี้ 2,500 ล้านบาท นี่มันเกิดเฮจด์ (Hedge) วันรุ่งขึ้น ลดบาทหนึ่งเราไม่สนใจแล้ว เราส่งออกได้เพิ่มขึ้น นี่คือจุดสำคัญที่ผ่านวิกฤติไปได้"

อีกท่านที่พูดถึงเรื่องนี้คือ เลขาธิการมูลนิธิชัยพัฒนา ดร.สุเมธ ตันติเวชกุล ท่านกล่าวในงานสัมมนา "แนวโน้มเศรษฐกิจไทย มุ่งสู่ธุรกิจแบบพอเพียง" ที่จัดขึ้นโดยมหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา เมื่อเดือนมีนาคมที่ผ่านมานี่เองความว่า เมื่อก่อนเกิดวิกฤติเศรษฐกิจในปี 2540 เครือซิเมนต์ไทย ก็เหมือนกับบริษัทยักษ์ใหญ่อื่นๆ ที่ใช้การบริหารเศรษฐกิจแบบฝรั่ง ที่เน้นการโตขึ้นเรื่อยๆ อ้วนขึ้นเรื่อยๆ จนกระทั่งเมื่อเกิดวิกฤติขึ้น และ ดร.สุเมธ ได้เข้ามาเป็นกรรมการก็พบว่าบริษัทขาดทุน 2 หมื่นล้านบาท

เมื่อสติเริ่มกลับมา เครือซิเมนต์ไทยก็เริ่มมาประมาณตนให้อยู่ในธุรกิจหลักที่สำคัญเท่านั้น หรือที่เรียกว่า คอร์ บิซิเนส คือดูที่ศักยภาพธุรกิจที่ตนถนัดเพื่อรักษาเอาไว้ เช่น ธุรกิจก่อสร้างที่เครือซิเมนต์ไทยคุมตั้งแต่ภูเขาจนถึงตลาด ธุรกิจปิโตรเคมีที่มีอนาคตและคนของเราก็เก่ง ธุรกิจกระดาษก็มีตลาดที่ใหญ่ แม้วัตถุดิบมีปัญหา แต่ก็คิดว่าคุมได้ ส่วนอย่างอื่นให้ขายหมด สลัดภาระและไขมัน

ผมเห็นว่า การละเลยที่จะไม่กล่าวถึงวิสัยทัศน์ ความสามารถและฝีมือของกรรมการ และคณะจัดการของบริษัทในเครือ ของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ทำให้ความเข้าใจเรื่อง "โครงสร้าง และพลวัตทุนไทยหลังวิกฤติเศรษฐกิจ" (ตามหัวข้อสัมมนา) ดูขาดวิ่นชอบกล หรือนี่จะเป็นพรมแดนความรู้ที่นักเศรษฐศาสตร์บางกลุ่มไม่สนใจที่จะไปให้ถึง ในขณะที่ผู้วิจัยกลับไปวางน้ำหนักเรื่อง บทบาทเหนือรัฐ เรื่องภาวะเศรษฐกิจ และจบด้วยเรื่องนโยบายค่าเช่า

และเมื่อกล่าวถึงบริษัทในเครือของสำนักงานทรัพย์สิน ก็กล่าวราวกับว่าเป็นแต่เรื่องการโยกย้ายพอร์ตธรรมดา แต่จากคำให้สัมภาษณ์ของผู้อำนวยการสำนักงานทรัพย์สิน และปาฐกถาของเลขาธิการมูลนิธิชัยพัฒนาก็จะเห็นว่า มีการเปลี่ยนแปลงในระดับกลยุทธ์และปัจจัยพื้นฐานที่มากกว่านั้น เขียนมาถึงตรงนี้ก็เลยได้แค่ข้อแย้งประเด็นเดียว ยังขาดอีกประเด็นคือเรื่อง "พลังเหนือรัฐ" ซึ่งขอยกยอดในโอกาสหน้า ว่าในความเห็นของผมนั้น สำนักงานทรัพย์สินนั้นมีพลังเหนือรัฐ จริงหรือ

อย่างไรก็ตาม ผมคิดว่างานวิจัยนี้จะไม่สร้างความเข้าใจผิดในสาระสำคัญ ที่มีต่อสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์เท่าใดนัก เนื่องจากในช่วงหลายสิบปีที่ผ่านมา ก็มีสื่อมวลชนจำนวนไม่น้อย ที่ได้ติดตามเรื่องราวของสำนักงานทรัพย์สินมาโดยตลอดทุกๆ ไตรมาส บริษัทปูนซิเมนต์ไทยจะเปิดแถลงข่าวต่อสื่อมวลชน ส่วนผู้บริหารธนาคารไทยพาณิชย์ ก็ให้ข่าวสื่อมวลชนเป็นประจำอยู่แล้ว

เช่นเดียวกับท่านผู้อำนวยการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ และผู้จัดการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระองค์ ก็รับนัดสัมภาษณ์สื่อมวลชนอยู่เสมอ องค์ความรู้ และความเข้าใจของพวกเราสื่อมวลชนที่มีต่อเรื่องเหล่านี้จึงมีพอตัว


--------------------------------------------------------------------------------

เหนือรัฐ-ใต้ราษฎร (2)

คอลัมน์วิถีทุน : จุมพฏ สายหยุด กรุงเทพธุรกิจ วันพฤหัสบดีที่ 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2549

เมื่อสัปดาห์ก่อนผมเขียนวิจารณ์ ผลงานวิจัย "สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์กับบทบาทการลงทุนทางธุรกิจ" โดยนักวิชาการด้านเศรษฐศาสตร์ท่านหนึ่งที่ไปนำเสนอในงานสัมมนาโครงสร้างและพลวัตทุนไทยหลังวิกฤติเศรษฐกิจ ซึ่งเข้าใจว่าเป็นงานใหญ่ของเหล่านักเศรษฐศาสตร์ ระดับ โครงการเมธีวิจัยอาวุโส สกว. ซึ่งบทคัดย่อนี้ทาง "กรุงเทพธุรกิจ" ได้นำลงมาตีพิมพ์

คำวิจารณ์ของผมมุ่งไปในสองประเด็น ประเด็นแรก คือเห็นว่าผู้วิจัยได้ละเลยปัจจัยด้านกลยุทธ์การปรับตัวทางด้านธุรกิจของสำนักงานทรัพย์สิน ส่วนประเด็นที่สอง ผมไม่เห็นด้วยกับข้อสรุปเชิงกล่าวหาที่ว่า สำนักงานทรัพย์สินมีพลังเหนือรัฐ โดยหยิบเอากรณีที่สำนักงานทรัพย์สินเอาที่ดินทุ่งพญาไท ไปแลกหุ้นแบงก์ไทยพาณิชย์ ซึ่ง "กรุงเทพธุรกิจ" ตีพิมพ์ว่า "งานวิจัย อ้างว่ากฎหมายระบุชัดเจนว่า การแลกเปลี่ยนที่ดินต้องเป็นการแลกเปลี่ยนที่ดินของอีกฝ่ายหนึ่งในราคาที่เท่าเทียมกันด้วย" ประเด็นนี้ผมตั้งใจจะให้ความเห็นในวันนี้

ผมหวาดเสียวอยู่เล็กๆ เมื่อตอนก่อนเนื่องจากไปเขียนวิจารณ์โดยอ่านจากรายงานที่ตีพิมพ์ในกรุงเทพธุรกิจเท่านั้น ยังไม่ได้อ่านฉบับจริง ดังนั้น ความคลาดเคลื่อนและไม่เป็นธรรมก็มีโอกาสเกิดขึ้น แต่ไม่กี่วันมานี้เองได้มีโอกาสอ่านงานวิจัยฉบับเต็มที่ดาวน์โหลดจากเวบไซต์ประชาไท(www.prachathai.com) อ่านแล้วต้องบอกว่าอาการหวาดเสียวเป็นหนักกว่าเดิม แต่เป็นการหวาดเสียวแทนผู้วิจัย เนื่องจากว่าข้อมูลเรื่องทุ่งพญาไทนั้น เป็นเพียงการถ่ายทอดมาจาก "สื่อ" รายหนึ่ง

ผมไม่แน่ใจว่าในวงวิจัยนักเศรษฐศาสตร์ชั้นนำเขาให้น้ำหนัก "ความน่าเชื่อถือ" ของการอ้างอิงงานเอกสารแต่ไหน แต่ในวงสื่อมวลชน เรารู้กันอยู่ว่าสื่อแต่ละสื่อมีระดับความน่าเชื่อถือเพื่อการอ้างอิง ที่แตกต่างกัน เจ้าของสื่อบางรายเชื่อว่าสื่อของตนมีหน้าที่คล้อยตาม "จุดยืน" หรือแม้กระทั่ง "ผลประโยชน์" ของตน ซึ่งหากเป็นเช่นนั้น เราก็ต้องรู้ว่าเราอ่านสื่อฉบับนั้นเพื่อให้รู้ว่าเขาคิดกับสถานการณ์นั้นอย่างไร แต่จะไปถือเอามาอ้างอิงเป็นความเชื่อถือในตัวข้อมูลนั้นคงไม่ได้

"สื่อ" ที่ท่านผู้วิจัยนำมาอ้างอิงเรื่อง ทุ่งพญาไท นั้นก็เป็นสื่อในแบบที่ผมว่า คือเจ้าตัวเขาก็ไม่ได้ตั้งใจเอาสิ่งที่เขาเขียนไปอ้างอิง เหมือนบทความฉบับนี้ที่เขียนโดยคนทำงานสื่อ ไม่ใช่นักวิชาการเขียนดังนั้นก็ไม่ต้องการให้ใครเอาไปอ้างอิงเช่นกัน แต่ในกรณีนี้กลายเป็นว่าสื่อมวลชนไปเขียนวิจารณ์ แล้วนักวิชาการเอามาอ้างอิง แล้วสื่อมวลชนก็เอามาอ้างอิงกันต่อ เป็นงูกินหางกันไป

ผู้วิจัยควรที่จะได้มีการสอบทาน กับแหล่งข้อมูลบ้างเพื่อความน่าเชื่อถือ และความเป็นธรรมสำหรับผู้ถูกกล่าวหา อย่างสำนักงานทรัพย์สิน ผมเชื่ออยู่อย่างหนึ่งว่างานวิจัยในระดับนี้ ควรจะมีมาตรฐานที่สูงกว่างานของสื่อมวลชน ซึ่งในระดับมาตรฐานของสื่อมวลชนในกรณีนี้ เราจะมีการสอบทานกับตัวสำนักงานทรัพย์สินเอง ซึ่งในงานสัมมนาก็มีคนของสำนักงานทรัพย์สินมาร่วมด้วย ดังรายงานจากเวบประชาไทดังนี้

"สุภาภรณ์ ตรีเสน หัวหน้าฝ่ายส่งเสริมธุรกิจ สำนักงานทรัพย์สิน กล่าวว่า ผู้สนใจภารกิจของสำนักงานทรัพย์สิน ด้านข้อมูลที่เป็นข้อเท็จจริง ยินดีให้ ส่วนบทบาทเหนือรัฐเกี่ยวกับการแลกเปลี่ยนที่ดินกับหุ้นธนาคารไทยพาณิชย์ขอเรียนว่า ทำอย่างถูกตามกฎหมาย มีการใช้เวลานาน กับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อกลั่นกรอง โดยคำนึงถึงความโปร่งใส ยุติธรรม และจดทะเบียน ชำระค่าธรรมเนียมอย่างถูกต้อง ภารกิจสำนักงานทรัพย์สิน มีการบริหารทุนหลายประเภท แต่มีเจตนารมณ์ที่ความเป็นธรรม มั่นคง อนุรักษ์ผลประโยชน์ส่วนรวมตามรอยพระยุคลบาท หากผู้ใดสนใจมีเอกสารเผยแพร่"

ผมเข้าใจว่าคุณสุภาภรณ์ คงพูดยาวกว่านี้ แต่เอาแค่ที่รายงานมา ก็คงเห็นว่าผู้พูดคงอึดอัดกับ "ตัวข้อมูล" ที่มีการอ้างอิงในงานวิจัย แล้วผมขอยืนยันสิ่งที่คุณสุภาภรณ์ กล่าวถึงเรื่องข้อเท็จจริงจากต้นทาง (Original) ที่ทางสำนักงานทรัพย์สินยินดีเผยแพร่ เพราะผมเคยมีประสบการณ์กับตนเองในการขอนัดสัมภาษณ์ ทั้งท่านผู้อำนวยการสำนักงานทรัพย์สิน และผู้จัดการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระองค์

(ซึ่งในงานวิจัย เรียกตำแหน่งว่าผู้อำนวยการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระองค์ ซึ่งคลาดเคลื่อน เช่นเดียวกับ "ยศ" และ "ชื่อ" ของ ฯพณฯ องคมนตรี ในงานวิจัยเขียนว่า "พลตรีหม่อมหลวงอัสนี ปราโมช" ทั้งๆ ที่ท่านเป็น "พลเรือตรี หม่อมหลวงอัศนี ปราโมช" มีการเขียนชื่อ บริษัทปูนซีเมนต์ไทย ซึ่งที่ถูกต้องๆ เขียนว่า "ปูนซิเมนต์ไทย") ก็ปรากฏว่าทั้งสองท่านก็รับนัดทั้งที่เราเป็นนิตยสารฉบับเล็กๆ แถมยังมีเอกสารข้อมูลพื้นฐานอีกเพียบ

ทุกวันนี้ ผู้เช่าที่ดินที่เอารัดเอาเปรียบสำนักงานทรัพย์สินมากที่สุด ไม่ใช่ชาวบ้าน หรือผู้ประกอบการรายเล็กรายน้อย แต่ได้แก่หน่วยราชการ อย่างเช่น สำนักงานตำรวจแห่งชาติ ที่จ่ายค่าเช่าไร่ละพันบาทเศษๆ ต่อปี หากสำนักงานทรัพย์สินมีพลังเหนือรัฐจริง ก็คงใช้พลังขับหน่วยงานเหล่านี้ ออกไปอยู่ศูนย์ราชการแถวเมืองนนท์ไปหลายแห่งแล้ว

ครั้งหนึ่งโรงเรียนเตรียมทหารก็เคยเช่าที่สำนักงานทรัพย์สินถูกๆ อยู่ใจกลางเมือง มีอยู่วันหนึ่งก็เลยเดินไปบอกสำนักงานทรัพย์สินว่ายินดีจะย้ายออกให้ เพราะว่าไม่อยากอยู่แล้ว แต่ขอให้สำนักงานทรัพย์สินช่วยออกค่าเคลื่อนย้ายและสร้างที่แห่งใหม่ให้ เพราะรองบประมาณไม่ไหว สำนักงานทรัพย์สินก็ยอม แต่ขอให้ทางรัฐบาลช่วยสมทบด้วย พอดีในช่วงดำเนินการเกิดวิกฤติเศรษฐกิจ สำนักงานทรัพย์สินขาดสภาพคล่อง

ดร.จิรายุ เล่าให้ผมฟังว่า "ท่าน (พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว) รับสั่งวันที่สมเด็จพระเทพฯ เสด็จไปวางศิลาฤกษ์ ทรงโปรดฯ ให้สมเด็จพระเทพฯ รับสั่งผู้บัญชาการทหารสูงสุดว่าให้ลดปัญหานี้ให้แก่ทรัพย์สินเถอะ อย่าสร้างเต็มรูปแบบเลยเอาเท่าที่จำเป็นก่อน ตึกหอประชุมอย่าพึ่งสร้างเลย เอาห้องเรียนที่สำคัญๆ ก่อน ที่โก้ๆ เอาไว้ทีหลัง ท่านทรงรับทราบปัญหา กำลังแก้ไขอยู่

ในวงสัมมนา ยังมีนักเศรษฐศาสตร์อายุมากแล้วท่านหนึ่ง กล่าวถึงงานวิจัยครั้งนี้ว่า "ถือเป็นความกล้าหาญทางวิชาการ ที่วิเคราะห์สถาบันสำคัญทางเศรษฐกิจ" ซึ่งก็คงต้องให้พวกท่านสรรเสริญกันไป แต่สำหรับแวดวงพวกเราสื่อมวลชนแล้ว การวิเคราะห์รายงานเรื่องราวของสำนักงานทรัพย์สิน ไม่ใช่เรื่องที่ต้องใช้ความกล้าหาญแต่อย่างใด แต่ต้องมีข้อมูลรองรับที่น่าเชื่อถือ เปิดโอกาสให้ทุกฝ่ายชี้แจง และให้ความเป็นธรรมกับทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องก็เท่านั้นเอง