ส้มป่อย

.......

ชื่อสามัญ Soap Pod จัดอยู่ในวงศ์ถั่ว

ชื่อท้องถิ่น ส้มพอดี ตามความเชื่อของล้านนา เป็นไม้ที่มีอาถรรพ์

 เป็นพืชที่มีพลัง นิทานเรื่อง ทรพากับทรพี

ที่ต่อสู้กัน 7 วัน 7คืน ทรพีไม่สามารถสู้ฤทธิ์อำนาจ

 ของทรพาผู้เป็นพ่อได้ จนทรพีถอยไปชนต้นส้มป่อย

 ในตอนนั้น น้ำฝนได้ค้างอยู่บนใบ ของส้มป่อย

 เมื่อทรพี ได้รับน้ำส้มป่อย ที่ค้าง ส่งผลให้ มีฤทธิ์อำนาจมากขึ้น

ส่วนทรพานั้นถอยไปชน ต้นมะขามป้อม ทำให้ฤทธิ์เสื่อมถอย

 คนล้านนาเชื่อว่า หากทานมะขามป้อม

จะทำให้พลัง ในความเป็นชายสูญสิ้น

ในการต่อสู้ครั้งนี้ ทรพีจึงมีชัยชนะต่อ ทรพาผู้เป็นพ่อ

ด้วยอำนาจของส้มป่อย ดังนั้นผู้ที่มีวิชาอาคม

เรียนเวทย์มนต์คาถา จึงต้องทำน้ำส้มป่อยอาบ เพื่อขับสิ่งอัปมงคล

 และเพิ่มพลังความศักดิ์สิทธิ์ในตนเองด้วย

ส้มป่อย คำว่า ป่อย คือปลดปล่อยสิ่งจัญไร ทั้งหลายให้หลุดพ้นไป

 ชนะสิ่งอัปมงคล อาถรรพ์ ภูตผี เมื่อมีพิธีการขึ้นบ้านใหม่

หรือ พิธีมงคลจะมีการสวด พระพุทธมนต์

ต้องมีขันน้ำมนต์ แช่ฝักส้มป่อยด้วย

ฝักส้มป่อยที่นิยมมาแช่ เพื่อทำน้ำมนต์

จะเลือกเอาฝัก ที่มี 7 ข้อ หรือ 9 ข้อ

เพราะเป็นจำนวนเลข ที่แรงและเป็นมงคล

 7หมายถึง วันทั้ง 7 หรือ หัวใจ พระอภิธรรม

9 หมายถึง นวโลกุตรธรรม 9 หรือ เลขเก้า เป็นเลขมงคล

แต่ ฝักส้มป่อย 7 ข้อ กับ 9 ข้อ นั้นหายาก จึงเป็นสิ่งที่วิเศษ

น้ำส้มป่อยเมื่อผ่านพิธีสวดมนต์ เจริญพุทธมนต์แล้ว

 พระสงฆ์จะประพรมยังบ้านเรือนและศรัทธาประชาชน

เพื่อเกิดความเป็นศิริมงคลแก่บ้าน และผู้อยู่อาศัยตลอด

ทั้งผู้ร่วมพิธี ส้มป่อย แม้แต่ในงานอวมงคลเช่นงานศพ

 โดยนำขันน้ำส้มป่อย ไปวางไว้ตรงทางเข้าป่าช้า

ใช้สำหรับประพรมศรีษะ เวลาออกมาจากป่าช้า

เมื่อเสร็จการประชุมเพลิง เพื่อไม่ให้ความทุกข์โศก ได้ติดตามตัว

เข้าไปในบ้าน ส้มป่อย ใช้ในพิธี ขอขมาเครื่องไทยทาน

เพราะเครื่องไทยทาน หากจะนำถวายพระสงฆ์ ต้องบริสุทธิ์

พร้อมเสกน้ำส้มป่อย นำไปประพรม

เครื่องไทยทาน สังฆทาน ก่อนนำไปถวายพระสงฆ์

ในด้านประเพณีล้านนา การนำน้ำขมิ้นส้มป่อย

คือการเอาขมิ้นมาผสม ให้ออกสีเหลือง

แต่ปัจจุบัน ใช้ดอกคำฝอย กับดอกสารภีมาผสมด้วย

 ขมิ้นจึงไม่ได้เอามาใช้อีก

ประเพณีที่สำคัญทางล้านนานั่น คือประเพณีปีใหม่เมือง

ลูกหลานจะนำข้าวของเครื่องใช้ ผลไม้ และน้ำส้มป่อย

ไปดำหัว ขอขมาผู้หลักผู้ใหญ่ เพื่อขอพร

และแสดงความกตัญญูต่อพ่อแม่ญาติผู้ใหญ่ด้วย

 ในยามที่มีลมพายุชาวเหนือ ก็จะนำฝักส้มป่อยไปเผาไฟ

 เชื่อว่าจะทำให้ลมพายุอ่อนแรงลงได้

ยอดอ่อนและใบอ่อน มีรสเปรี้ยว ใช้ทานเป็นผักสด

 ร่วมกับลาบ แจ่ว หรือนำมาปรุงรส เช่น ต้มปลา เนื้อเปื่อย

 หรือนำมาปรุง เป็นอาหาร เช่น ทำแกงส้ม ต้มส้มไก่

ต้มข่าไก่ ต้มส้มป่อย ข้าวผัดดอกส้มป่อย

หรือข้าวผัดปลาส้มแม่ม่าย แกงเขียดน้อย ใส่ยอดส้มป่อย

 ยอดส้มป่อยอ่อง ใช้ใส่แกงปลาหรือเนื้อ

ใส่แกงเพื่อเพิ่มรสเปรี้ยว

ชาวปะหล่องจะนำยอดอ่อน ผสมกับน้ำพริกห่อใบตอง

 แล้วนำไปหมก หรือนำไปทำแกง

ใบของส้มป่อย มีวิตามินเอ และเบต้าแคโรทีนสูงมาก เป็นอันดับต้น

 ผลจากการทดสอบฤทธิ์ การต้านอนุมูลอิสระของ ยอดส้มป่อย

พบว่ามีสูงมาก และยังมีสารซาโปนินในฝักส้มป่อย

 ที่ทำให้ทีเซลล์ทำงาน ได้ดีขึ้น

ช่วยทำให้ภูมิคุ้มกัน ของร่างกายดีขึ้นด้วย 

ยอดอ่อนและใบอ่อน ใช้เพื่อดับกลิ่นคาวปลาได้

ใบส้มป่อย นำมาสกัดทำเป็นสีย้อมเส้นไหมได้

 โดยสีที่ได้ คือสีเขียวอ่อน สีเหลืองอ่อน สีน้ำตาลอ่อน หรือสีครีม

 เปลือกต้นส้มป่อยยังให้ สีน้ำตาลและสีเขียว

ใช้ในการย้อมผ้า ย้อมแห และย้อมอวน

น้ำของฝักส้มป่อย นำมาใช้ขัดเครื่องเงิน เครื่องทอง

และเครื่องโลหะอื่น ๆ 

ส้มป่อยเป็นชื่อไม้เถาเนื้อแข็ง ใบเป็นฝอย

คล้ายใบชะอมมีรสเปรี้ยว

ชาวล้านนาจะนำใบส้มป่อยมาปรุงอาหาร

ให้มีรสเปรี้ยวแทนมะกรูด มะนาว มะขาม

เพื่อให้เกิดรสเปรี้ยว ส่วนที่นำมาใช้มากที่สุด คือฝักส้มป่อย

 มีลักษณะคล้ายฝักฉำฉา แต่เล็กและบางกว่า

เมื่อแก่จัดฝักส้มป่อย จะมีสีน้ำตาล

 การเก็บส้มป่อยเก็บใน ช่วงเดือน 5เป็ง หรือ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 5

 เหนือ เรียกส้มป่อยที่เก็บในเดือนนี้ว่า ส้มป่อยเดือน 5

นำส้มป่อยไปตาก ให้แห้งแล้วเก็บไว้เพื่อใช้ในพิธีกรรม




















ขอบคุณที่มา fb. Siriwan Jane
ขอบคุณเจ้าของภาพทุกภาพค่ะ