เมื่อเกิดความเสื่อมดังว่าแล้วนายร่วงลูกนายคงเครา(จำชื่อพ่อแม่นไม่ต้องถามใคร)ก็รับหน้าที่เป็นนายกองส่งส่วยน้ำแทนเรื่องวาจาสิทธิ์ไม่เอานะเดี่ยวค่อยว่ากันทีหลัง ครั้งหนึ่งนายร่วงคุมการส่งน้ำอยู่นั่นก็เห็นว่าการขนน้ำใส่ตุ่มนั้นทั้งหนักทั้งแตกง่ายทั้งหนักพระร่วง maker ก็จัดการเอาไม้ใผ่มาสานชะลอมใส่น้ำระหว่างทางก็คงมีคนมาชเลียร์บ้าง ปรากฏว่าน้ำรั่วครับชาวบ้านร้านประชาลูกน้องลูกเมียของเหล่าชนชาวไทยต่างเย้ยหยันพระร่วงแต่พระร่วงไม่ยอมแพ้ตั้งหน้าตั้งตาทำ R&D ต่อไป ทันใดนั้นเองพระร่วงค้นพบเทคโนโลยีชนิดใหม่ในการสร้างวัสดุเรียกว่าcomposite material อาศัยความแข็งแรงของโครงสร้างไม้ใผ่ใช้วัสดุเหนียวเมื่อร้อนแต่เมื่อแห้งแล้วแข็งและอุดรอยรั่วชะงักนักเมื่อพระร่วงวิจัยสำเร็จขนน้ำได้ดี ทั้งเบาทั้งไม่รั่วชาวไทยต่างร้องสรรเสริญคิดว่ำพระร่วงคงสามารถพาบอลไทยไปบอลโลกได้แต่มิใช้เช่นนั้นเลย คำสรรเสริญนี้ไปถึงผู้จัดการสมาคมส่งน้ำจึงมาดูว่าพระร่วงใช้ชะลอมส่งน้ำได้อย่างไร พอเห็นแล้วแทนที่จะชื่นชมสรรเสริญแบบชาวสยามทั่วไปดันเกิดอารมณ์แบบเกินหน้าเกินตาตามสุภาษิตสมัยใหม่(เพราะสมัยนั้นโบราณกว่าภาษาไทยสุภาษิตไทยเลยเป็นสุภาษิตสมัยใหม่) ทันใดนั้นจึงได้เรียนไปยังพระเจ้าประทุมสุริยวงศ์เจ้ากรุงนครหลวงว่าพระร่วงนี้ฉลาดนัก ฉลาดกว่าข้าและท่านมากเชียว ภายหน้ามันต้องลำหน้าท่านอย่างแน่นอนอย่ากระนั้นเลย สังหาญมันเสียเถิดด้วยอิทธิฤทธิแห่งพระขพุงผีดนใจให้พระร่วงทราบเรื่องพระร่วงก็หนีสิครับรออะไรอยู่หนีมาตั่งหลักปักไปบวชอยู่ในวัดเป็นเณรน้อยเจ้าปัญญานายกองเขมรสบาดลำพงก็ดำดินมาโผล่กลางวัด พระร่วงจึงสาบเป็นหินจนทุกวันนี้เมื่อเจ้าเมืองสุโขทัยแก่ตายไปตามวัย ชาวบ้านร้านตลาดจะเห็นใครฉลาดกว่าพระร่วงหาได้ไม่จึงยกขึ้นเป็นเจ้าเมืองต่อไป

คราวนี้พระร่วงในนิทานเรื่องนี้คือใครกันเรื่องพระร่วงนี้แสดงการย้ายถิ่นจากเมืองละโว้มาพักกินข้าวที่พิจิตรและมาบวชที่สุโขทัยดังนั้นพระร่วงคนนี้คงไม่ได้อยู่สุโขทัยมาแต่เดิมโดยเนื่อหาจะกล่าวถึงพระร่วงนั้นเดิมเป็นข้าราชการสุโขทัยต่อมาหนีราชภัยมาและทำการต่อสู้กับนายกองของเมืองสุโขทัยหากพิจารณาว่าปฐมกษัตริย์แห่งสุโขทัยพ่อขุนบางกลางหาวก็เป็นผู้มาจากที่อื่นได้ทำการต่อสู้กับขุนนางขอมหรือละโว้ไม่รู้ที่ชื่อ”ขอมสบาดลำพง” เมื่อการต่อสู้นั่นชนะจับขอมสบาดลำพงไว้พระร่วงก็คงได้ครองเมืองสุโขทัยต่อจากพ่อขุนศรีนาวนำถมทั้งตำนานและจารึกจึงกล่าวตรงกันคือ พ่อขุนศรีอินทราทิตย์(พระร่วง)ได้เป็นกษัตย์องค์ใหม่แห่งนครสุโขทัยโดยไม่ได้สืบสายเลือดจากเจ้าเมืองคนเดิมหรือพ่อขุนศรีนาวนำถม

จากความสอดคล้องกันระหว้างศิลาจารึกวัดศรีชุมกับตำนานพระร่วงส่งส่วยน้ำนี้ผมสรุปแบบมั่วๆไปว่าพ่อขุนศรีอินทราทิตย์เป็นเจ้าเมืองหรือขุนนางไม่ใหญ่นักแต่สติปัญญาเป็นเลิศได้ทำการใดประการหนึ่งจึงขัดใจกับ”ขอมสบาดลำพง” ขุนนางในระบบราชการขอมอาจเป็นขุนนางละโว้หริอขุนนางนครธมก็ได้เพราะเป็นขอมเหมือนกันต่อจากนั้นก็มารบกันที่เมืองสุโขทัยเมื่อพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ชนะแล้วก็ขึ้นครองสุโขทัยที่ตายไปจากตำนานไม่กล่าวถึงบทบาทของพระรองอย่างพ่อขุนผาเมืองลูกชายพ่อขุนศรีอินทราทิตย์เลยแม้แต่น้อยน่าสงสัยว่าจะไม่ค่อยโดดเด้นเมือ่เทียบกับพ่อขุนศรีอินทราทิตย์เมื่อรบชนะขอมก็หายไปจากหน้าประวัติศาสตร์

เรื่องทีน่าสนใจมากคือความสามมารถที่โดดเด่นของพระร่วงคือการบริการจัดการน้ำการเปรียบเทียบในตำนานพระร่วงคือภาชนะเก็บน้ำเดิมใช้ดินเผาทั้งหนักทั้งลำบากและแตกง่ายแต่พ่ระร่วงใช้ไม้ไผ่ทำโครงสร้างแล้วทากันซึมลงไปทำให้เก็บน้ำได้อย่างดีอย่างที่ปัจจุบันทราบกันแล้วว่าสุโขทัยตั้งในเขตแห้งแล้งขาดแคลนน้ำอยู่เป็นนิจเพราะอยู่ในเขตเงาฝน แต่เมื่อฝนตกก็หายไปกับดินเพราะดินของสุโขทัยเป็นดินทรายจากสภาพธรรมชาตินี้เองพระร่วงก็คิดวิธีบริหารจัดการน้ำขึ้นอย่างได้ผลชะงักส่วนตัวผมติดว่าพระร่วงน่าจะรู้วิธีทำท่อด้วยดินเผาแบบท่อปู่พระยาร่วงและอาจรู้วิธีทำให้ดินทรายกักน้ำได้จึงสามารถสร้างตระพังได้มากมายตามที่คิดนี้ชะลอมใส่นั่นที่รั่วง่ายแต่สามารถใส่น้ำได้ก็เปรียบเสมือนสุโขทัยที่เป็นทรายที่รั่วง่ายมากแต่สามารถใส่น้ำในตระพังได้โดยไม่รั่วชะลอมนี้คงเปรียบเป็นเมืองสุโขทัยทั้งเมืองเลยทีเดียว

ศรีสัชนาลัยนั้นเดิมเป็นเมืองคู่ของสุโขทัยแต่แม้เมื่อศรีสัชนาลัยล้มหายตายจากหมดความสำคัญจนราชวงศ์พระร่วงผู้สืบทอดจากพ่อขุนรามคำแหงย้ายจากเมืองสุโขทัยมาสร้างศูนย์กลางเมืองแห่งใหม่ที่พิษณุโลกแล้วศรีสัชนาลัยก็ยังมีความสำคัญอยู่มากจากที่จะเห็นพระนเรศไปปราบกบฏพระยาพิชัยและพระยาศรีสัชนาลัยไม่ยอมร่วมกับพระองค์ต้านพม่าโดยพญาพิชัยนำพลพรรคไปรวมตัวกันที่เมืองศรีสัชนาลัยซึ่งเป็นเมืองป้อมที่เข้มแข็งความโดดเด่นของศรีสัชนาลัยที่ทำให้มีมีความสำคัญอย่างต่อเนื่องเกิดจากสภาพทางกายภาพที่สำคัญและผลผลิตทางอุตสาหกรรมของศรีสัชนาลัยคือเครื่องสังคโลก

โดยสภาพทางภูมิศาสตร์ที่ทำให้ศรีสัชนาลัยมีความสำคัญของเมืองอยู่ได้เกิดจากปัจจัยสามประการด้วยกันแม่น้ำยม ,แก่งหลวง และภูเขาล้อมเมือง 

ศรีสัชนาลัยและแม่น้ำยม

เมืองศรีสัชนาลัยนั้นตั้งอยู่ริมน้ำยมซึ่งต่างจากเมืองสุโขทัยซึ่งตั้งห่างจากแม่น้ำยมถึง 15 กมโดยในทางภูมิศาสตร์นั้นแม่น้ำยม

โดยแม่น้ำยมนี้มีต้นน้ำในบริเวณที่เทือกเขาของเมืองน่านแต่แม่น้ำส่วนใหญ่จะวิ่งผ่านเมืองแพร่และสุโขทัยก่อนจะไปรวมกับแม่น้ำน่านในจังหวัดพิษณุโลกในทางการค้าสมัยโบราณนั่นการลำเลียงสินค้าผ่านแม่น้ำเป็นสำคัญนั้นอาจหมายถึงการเลือกตั้งเมืองศรีสัชนาลัยในพื่นที่ริมน้ำยมย่อก่อประโยชน์ทางการค้าคือสินค้าจากเมืองแพร่และศรีสัชนาลัยย่อมลำเลียงทางแม่น้ำยมไปรวมกันที่แม่น้ำน่านและออกเจ้าพระยาในที่สุด

แต่เดี๋ยวก่อนหากพิจาณาตำแหน่งที่ตั้งของตัวเมืองศรีสัชนาลัยให้ดีอาจต้องพิจารณาจุดแข็งในการตั้งเมืองที่บริเวณดังกล่าวอีกนอกจากแค่ริมน้ำยมเฉยๆนั่นคือ ทำไมต้องตั้งตรงนี้หากตัดเหตุผลด้านยุทธศาตร์การป้องกันเมืองออกอีกสิ่งที่น่าสนใจคือน้ำยมมักจะท่วมพื้นที่สองริมฝั่งอยู่เสมอเพราะแม่น้ำยมมีตลิ่งตื้นมากและติดกับพื้นที่ราบลุ่มเป็นส่วนใหญ่ที่มักเป็นข่าวอย่างสม่ำเสมอคือสุโขทัยธานีน้ำท่วม(ท่วมจนช่วงน้ำท่วมเกิดผืนน้ำขนาดใหญ่เรียกว่า “ทะเลหลวง”) หรือบางระกำพิษนุโลกที่นายกยิ่งลักษณ์ปำบางระกำโมเดลเพราะท่วมทุกปีหลังทำบางระกำโมเดลก็ท่วมอีก

แต่ศรีสัชนาลัยไม่ท่วม ทำไมถึงไม่ท่วม หากพิจารณาจริงๆจะพบว่าศรีสัชนาลัยตั้งอยู่บนที่ราบริมเขาทำให้แม่น้ำยมในบริเวณที่ราบที่ตั้งเมืองศรีสัชนาลัยนี้มีเทือกเขาตัดผ่านกลางเมืองเลยตลิ่งริมน้ำของเมืองศรีสัชนาลัยนั้นสูงมากเป็นอันตัดปัญหาเรื่องน้ำท่วมเมืองไปได้นับเป็นภูมิปัญญาเรื่องน้ำท่วมเมืองออกจากปัญหาชีวิตไปได้เลย

นอกจากนั้นแก่งหลวงหรือโขดหินที่อยู่ต่อจากแนวเขาพนมเพลิงเป็นตัวแปรที่สำคัญอย่างยิ่งในการตั้งเมืองศรีสัชนาลัยตามความเห็นของผมคิดว่าแก่งหลวงของศรีสัชนาลัยนี้คงจะมีหินหนาแน่นมากจนสามารถทำตัวเป็นเขื่อนย่อยๆทางเมืองอาจหาวิธีกั้นน้ำเพิ่มเติมจนน้ำเป็นเหมือนฝายทดน้ำ เมื่อมีการทดน้ำในลักษณะฝายทดน้ำดังกล่าวย่อมทำให้เดินเรือจากแพร่มาศรีสัชนาลัยได้ทั้งปีซึ่งแม่น้ำสายหลักอื่นจะกั้นน้ำในวิธีดังนี้คงจะยากเพราะไม่มีหินธรรมชาติช่วยทำตัวเป็นโครงสร้างให้กั้นแม่น้ำคงยากไปในเทคโนยีสมัยนั้น

นั่นคือเมื่อมีการลำเลียงสินค้าของป่ามาจากเมืองแพร่ทางแม่น้ำยมเมื่อมาถึงบริเวณแก่งหลวงย่อมไม่สามารถผ่านได้ต้องนำสินค้าขึ้นขึ้นฝั่งก่อนส่วนเมือสินค้าขึ้นฝั่งแล้วจะมีพ่อค้าคนกลางรับซื้อไปขายต่อด้านล่างหรือเพียงแค่ส่งโดยแพใหม่โดยพ่อค้าคนเดิมย่อมไม่ทราบได้ในทัศนส่วนตัวผมคิดว่าน่าจะเป็นการรับซื้อสินค้าจากผู้ขายรายย่อยและสะสมจนได้ปริมาณมากจึงค่อยน้ำล่องเรือมาขายต่อยังกรุงศรีอยุธยาในภายหลังเสียมากกว่าดังนั้นศรีสัชนาลัยคงมีโกดังสินค้าขนาดใหญ่ที่ไว้สะสมสินค้าของป่าอยู่กระมัง