คุณค่าทางวัฒนธรรมในประเพณีสงกรานต์
ประเพณีสงกรานต์ ฝังลึกในความรู้สึกและจิตใจของคนไทยมาช้านาน ด้วยสายใยคุณความดี ที่แฝงอยู่จนสามารถสืบสานเป็นมรดกแห่งวัฒนธรรมสืบต่อกันมา ดังนี้ คือ


* คุณค่าประการที่ 1 ความรักความผูกพันในครอบครัว

วันสงกรานต์ เป็นวันแห่งความรักความผูกพันของครอบครัวอย่างแท้จริง สมัยก่อนพ่อแม่จะเตรียมเสื้อผ้าชุดใหม่ ให้ลูกหลานพร้อมเครื่องประดับสำหรับตกแต่งไปทำบุญ ลูกหลานจะเตรียมเสื้อผ้า เครื่องนุ่งห่ม ให้พ่อแม่ ปู่ ย่า ตา ยาย ได้สวมใส่หลังพิธีรดน้ำดำหัว ซึ่งเป็นความรัก ความห่วงใยอันเกิดจากน้ำใสใจจริงที่สมาชิกในครอบครัวจะพึงให้แก่กัน
ปัจจุบัน เมื่อถึงวันสงกรานต์ ทุกคนจะกลับบ้านไปหาพ่อแม่ ญาติผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือรดน้ำขอพรเพื่อความเป็นสิริมงคลในการเริ่มต้น ปีใหม่ ความรักความผูกพันของแต่ละฝ่าย ที่รินไหลฝ่านสายน้ำจะเป็นขวัญและกำลังใจให้แก่กันและกันต่อการดำรงชีวิตอยู่ไป


* คุณค่าประการที่ 2 ความเคารพกตัญญูต่อผู้ใหญ่และผู้มีพระคุณ

ในวิถีชีวิตไทย ไม่มีสิ่งใดจะประเสริฐกว่าความกตัญญูต่อผู้ใหญ่ และผู้มีพระคุณ สังคมไทยแต่เดิมมี ความผูกพันกับสมาชิกในครอบครัวท้งต่อวงศาคณาญาติ และบรรพบุรุษ เมื่อถึงวันสงกรานต์จึงเป็น วันที่จะได้แสดงความเคารพกตัญญูต่อผู้มีพระคุณทั้งที่มีชีวิตอยู่ และล่วงลับไปแล้ว นอกเหนือ จากการปฏิบัติตามปกติ
การแสดงความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณที่ยังมีชีวิตอยู่ ปฏิบัติโดยการไปรดน้ำขอพรด้วยความเคารพและสำรวม และการระลึกถึงพระคุณท่านที่ได้เลี้ยงดูอุ้มชูมาแต่เล็กจนโต
การระลึกถึงบรรพบุรุษ มีพิธีบังสกุลอัฐิอุทิศส่วนกุศล ให้แก่ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว เพื่อขอให้อานิสงส์แห่งผลบุญ ดังกล่าวช่วยให้ผู้ตายได้อยู่ในภพภูมิที่ดียิ่งขึ้น


* คุณค่าประการที่ 3 ความศรัทธาในการทำบุญให้ทาน

เมื่อถึงวันสงกรานต์ แต่ละครอบครัวเตรียมของสำหรับทำบุญตักบาตร พร้อมภาชนะอย่างดีที่สุด เท่าที่จะพึงมี แต่งกายด้วยเสื้อผ้าใหม่ กอปรด้วยจิตใจอันเบิกบานบนความศรัทธาในคุณความดี แห่งการทำบุญให้ทานซึ่งเป็นการเกื้อกูลสูงสุดของมนุษยชาติ เป็นการเอื้ออาทรซึ่งกันและกัน นอกจากนี้ยังมีการปล่อยนกปล่อยปลาอันเป็นวิธีการสร้างความเมตตาให้เกิดขึ้นด้วย ศรัทธาในการทำบุญ เป็นเหตุให้ศาสนาเจริญรุ่งเรืองสามารถสืบต่ออายุพุทธศาสนาจนถึงปัจจุบัน


* คุณค่าประการที่ 4 พิธีกรรมที่สง่างามสร้างความสัมพันธ์

พิธีกรรมที่สง่างามสร้างความสัมพันธ์ การตั้งใจกระทำความดีเมื่อประกอบกับพิธีกรรมที่สูงส่ง และสง่างามย่อมส่งผลถึงความสัมพันธ์ทางจิตใจอย่างลึกซึ้งทั้งแก่ผู้ให้และผู้รับ ยิ่งเคารพนับถือมากพิธีกรรมที่จัดให้ยิ่งงดงามด้วยศิลปะและความหมายอันสูงค่า


* คุณค่าประการที่ 5 สามัคคีคือพลังของชุมชน

ประเพณีสงกรานต์ ได้แฝงคุณค่าไว้อีกประการหนึ่งอย่างแยบคายคือ ความสามัคคีซึ่งจะเห็นได้ตั้งแต่ก่อนเริ่มวันสงกรานต์ สมาชิกในครอบครัวร่วมกันทำความสะอาดบ้านเรือน เครื่องมือเครื่องใช้ร่วมมือร่วมใจกันตระเตรียมสิ่งของสำหรับไปทำบุญ เป็นความสามัคคีภายในครอบครัว ซึ่งจะเป็นผลให้สมาชิกรักใคร่ผูกพันกันมากขึ้น
เมื่อล่วงถึงวันสงกรานต์ มีการก่อเจดีย์ทรายซึ่งนอกจาก เป็นการทำบุญแล้วยังแสดงให้เห็นถึงพลังของชุมชน ในการที่จะทำนุบำรุงวัดในหมู่บ้านของตนให้เจริญยิ่งขึ้นอีกด้วย


* คุณค่าประการที่ 6 ภาษาไทย:การสื่อความหมายที่ไพเราะ

ภาษาไทยนั้นงดงามทั้งสาระ ลักษณะและศัพท์สำเนียง เป็นความภาคภูมิใจของคนไทยทุกคนที่มีภาษาเป็นของตนเอง ซึ่งคิดขึ้นด้วยภูมิปัญญาของบรรพบุรุษไทยโดยแท้ ลักษณะประการหนึ่งในการ ใช้ภาษาไทยของคนไทยคือ การเป็นคนเจ้าบทเจ้ากลอน ซึ่งจะพบได้ในประเพณีสงกรานต์ที่เกี่ยวข้องกับ การละเล่นต่างๆ มีการใช้ถ้อยคำที่ลึกซึ้งกินใจ และยังแฝงไปด้วยไหวพริบปฏิภาณในการคิดค้นโต้ตอบ ให้ทันทั้งถ้อยคำและความหมายอีกด้วย


* คุณค่าประการที่ 7 การละเล่นและดนตรีพื้นบ้าน : ความสุข สุนทรียภาพ

สิ่งที่ควบคุมไปกับงานบุญ ซึ่งเราพบเห็นอยู่เสมอได้แก่ ดนตรีและการละเล่น ซึ่งถือได้ว่าเป็นคุณลักษณะอีกอย่างหนึ่งของคนไทยที่โดดเด่นเป็นพิเศษ ในประเพณีสงกรานต์ ดนตรีพื้นเมืองได้เข้าไปมีบทบาทอยู่หลายวาระด้วยกัน
เป็นที่น่าเสียดายว่าความรีบร้อนในยุคปัจจุบัน ได้ทำลายสุนทรียภาพอันเกิดจากดนตรี และควาสุขอันเกิดจากการแสดงและการละเล่นพื้นบ้านร่วมกันแทบหมดสิ้น สิ่งเหล่านี้ไม่มีวัน ที่จะหวนกลับมาอีกแล้วกระนั้นหรือ




บุญกิริยาในวันสงกรานต์
ในวันสงกรานต์ มีประเพณีที่นิยมถือปฏิบัติกัน ดังนี้

ก่อนวันสงกรานต์ เป็นวันทำความสะอาดบ้านเรือน ชำระล้างสถานที่ สิ่งของเครื่องใช้ ทุกอย่างให้สะอาดหมดจด เพื่อจะได้ต้อนรับปีใหม่ด้วยความแจ่มใสเบิกบานและ ตระเตรียมข้าวของไว้สำหรับทำบุญ วันสงกรานต์ มีพิธีทำบุญตักบาตรก่อเจดีย์ทราย ปล่อยนกปล่อยปลา บังสุกุลอัฐิ สรงน้ำพระพุทธรูป สรงน้ำพระสงฆ์ รดน้ำผู้ใหญ่ การสาดน้ำ และการเล่นรื่นเริง


สงกรานต์ในสภาพสังคมที่เปลี่ยนแปลง

ความงดงามของประเพณีสงกรานต์ อันประกอบด้วยคุณค่าทางวัฒนธรรมดังกล่าว เปรียบเสมือนสายใยความผูกพันแห่งอดีตกับปัจจุบัน เป็นสิ่งซึ่งแสดงถึงความเป็นไทยอย่างแท้จริง แต่กำลังจะถูกลบเลือนไปในสภาพปัจจุบัน กิจกรรมหลายอย่างได้ถูกยกเลิกไป สุนทรียภาพ อันเกิดจากภาษาและดนตรีได้เงียบหายไป เพลงร้องอันไพเราะที่เกิดจากภูมิปัญญาของตน ถูกแทนที่ด้วยบทเพลงสมัยใหม่ ความเอื้ออาทร ความห่วงใย และความปรารถนาดีที่จะให้ผู้อื่น มีความสุขโดยการประพรมน้ำ ถูกแทนที่ด้วยการขว้างปา กิริยาก้าวร้าวรุนแรง ไม่สนใจ ในความเจ็บปวดและอุบัติเหตุที่จะเกิดขึ้น พิธีกรรมอันเคยสง่างามถูกบีบรัดด้วยความรีบร้อนให้เสร็จสิ้นโดยเร็ว
คงจะเป็นไปไม่ได้ที่เราจะเรียกร้องให้ทุกสิ่งทุกอย่างในอดีตกลับคืนมาสู่ยุคปัจจุบัน หากเพียงแต่เราจะเริ่มต้นด้วยการแบ่งปันความเอื้ออาทรให้กันและกัน พิเคราะห์ดูความงามของ ประเพณีสงกรานต์ที่แท้จริง และเลือกสรรนำมาปฏิบัติให้เหมาะกับยุคสมัยเท่ากับว่าเราเป็นผู้หนึ่ง ที่จรรโลงประเพณีสงกรานต์ ด้วยความหมายที่แท้จริงให้อยู่คู่กับสังคมไทยสืบต่อไป