(พิมพ์โดยใช้สำนวนตามหนังสือ)

พิมพ์ : วิบูลย์ จุง // Wiboon Joong (wbj) // Jung

---

.     ท่านกรรมสัมปาทิกหอพระสมุดวชืรญาณ  ขอให้ข้าพเจ้าเขียนเรื่องอะไร ๆ ลงในหนังสือ วชิรญาณ ในคราวซึ่งเปนพนักงานของท่านพวกนี้สักเรื่องหนึ่ง  เวลานี้ว่างจึงเขียนให้  ตามที่นึกได้ง่าย ๆ

.     เมื่อพูดกันถึงเรื่องตาย ๆ กรมหลวงเทวะวงศ์ ฯ ได้ว่าแก่ข้าพเจ้าบ่อย ๆ ว่า ชีวิตรมนุษย์นี้  ถ้ารักษาดี ๆ แล้ว  คงจะอยู่ไปได้จนแก่หงำแล้วจึงจะตายเปนธรรมดา   ข้าพเจ้าได้ยอมรับคำนี้ว่าเปนจริงมานานแล้ว  เพราะได้พิเคราะห์ดูในอาการกิริยาของตัวเองที่ประพฤติมาเสมอ ๆ ก็เห็นว่าถ้ารักษาดีจริงคงจะอยู่ได้  แต่เหตุที่จะรักษาไม่ได้นั้น  นึกนับดูเดี๋ยวนี้เห็นมีอยู่ ๔ อย่าง

.     อย่างหนึ่งตั้งแต่เกิดมาก็มีโรคภัยพิการในเครื่องจักรของร่างกาย  ที่จะแก้ไขให้หายเปนปรกติดีไม่ได้  เหมือนกับเครื่องจักรนาฬิกาฤาเครื่องจักรเรือกลไฟ  ที่ทำจากร้านไม่ดี  ฝีมือเลวมาแต่ต้น ถึงจะแก้ไขประคับกระคองรักษาสักเท่าใดก็ไม่พ้นเสียเร็วได้

.     อีกอย่างหนึ่งนั้น  เพราะไม่สามารถที่จะรู้ได้ว่าการประพฤติอย่างนี้ทำสิ่งนี้จะเปนอันตรายแก่ชีวิตรการประพฤติสิ่งนี้  ทำสั่งนี้  จะเปนเครื่องเกื้อกูลให้ชีวิตรยืนยาวไปได้

.     อีกอย่างหนึ่งนั้น  รู้แล้วว่าสิ่งนี้ไม่สู้ดี  เปนทางมาของความตาย  แต่เพราะความอยาก  จะเว้นอดกลั้นไม่ได้จำต้องทำ  เพื่อความศุขในประจุบันทันใดนั้น  ฤาเพราะรู้แล้วแต่เผลอ ๆ ไป  บางทีตั้งใจว่าจะไม่ประพฤติ  แต่มันเลยเปนไปฝืนไม่ไหว  รู้แล้วว่าทางนี้จะเปนเครื่องเกื้อกูลแก่การอายุยืน  นึกแล้วว่าจะทำ  แต่มามีอย่างอื่นชักเชือนแชไป  ฤาไม่ข่มขี่ใจที่จะทำให้แรงกล้าไปได้  สักแต่ว่าทำฤาเปนแต่จะทำแล้วเรื่อย ๆ ไป

.     อีกอย่างหนึ่ง  รู้แล้วว่าสิ่งนี้เปนเครื่องที่จะพาไปถึงความอายุสั้นตายเร็ว  แต่จำเปนต้องทำ  ไม่ทำไม่ดี  ถึงทำแล้วถ้าตายก็เปนตายดี  ฤาไม่เปนตายดีแต่จำเปนจำทำ  จนตายด้วยความรู้ว่าทางนี้ เปนทางจะตาย

.     ในหนทางที่เปนทางมาของความตายทั้ง ๔ อย่างนี้  ถ้าผู้ใดละหลีกหนีให้พ้นไปทีเดียวได้  ผู้นั้นจะมีอายุยืนยาวเปนแน่แท้  เว้นไว้เสียแต่จะมีโรคประจุบันที่คนตายมาก ๆ จะหนีไปไม่ได้  แต่อย่างไรอย่างไรคงจะดีกว่าที่ไม่ได้ประพฤติได้  แต่การที่จะประพฤติหลีกหนีทางที่มาของความตายทั้ง ๔ อย่างนี้เกือบจะว่าไม่มีใครประพฤติได้  ฤาประพฤติเข้าแล้วจะเปนการดีแก่ตัวฝ่ายเดียวนั้น  ว่าไม่ได้เลย

.     คือข้อ ๑  ซึ่งว่าด้วยร่างกายไม่บริบูรณมาแต่เดิม  จะรักษาชีวิตรไปไม่ได้เอง ๆ นั้น  จะยกตัวอย่างให้เห็นได้   คือ  ศรีพัฒนา (พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์ ๑ ประสูตรเมื่อปีฉลู พ.ศ.๒๓๙๖ สื้นพระชนม์เมื่อปีระกา พ.ศ.๒๔๑๖)  ตั้งแต่ออกมาก็เกือบจะว่าได้ว่ามีแต่กระดูกที่หนังหุ้มอยู่  ตั้งแต่เล็กมาจนโตไม่เห็นมีเวลาที่มีผิวแดงเลย  สีซีด ๆ นิ้วมือนิ้วตีนเขียว ๆ ตามเล็บเหมือนกับถูกกระทบอะไรช้ำ เปนสีน้ำเงินทั้งสิบนิ้ว  ตั้งแต่เกิดมาหมอไม่ได้ขาดขึ้นเรือนจนสักวันหนึ่ง  เจ็บจนไม่รู้ว่าจะเรียกว่าเจ็บอะไร เขียวเย็นชืดไปทั้งตัวบ้าง  เหื่อโซมตัวบ้าง  ร้อนจี๋ไปทั้งตัวบ้าง  จะพรรณาไปไม่มีที่สุด  จนเปนสาวอายุสิบห้าสิบหกปี  ก็ไม่มีผู้ใดเห็นได้ว่าเปนสาว อายุมากเข้าถึงสิบแปดสิบเก้ากลับเห็นเปนคนแก่  แต่รักษาชีวิตรดีอย่างยิ่งที่ผู้ใดจะรักษาได้  อยู่มาได้ถึงอายุยี่สิบปีจึงได้ตาย ถ้าจะไปหาผู้ใดผู้หนึ่งซึ่งไม่รู้จักชื่อเสียงเรื่องราวเลย  มาดูศพแล้วให้ทายว่าอายุเ่ท่าไร  จะต้องทายว่าอายุ ๗๐ ขึ้นไปหา ๘๐ ปี  ท้าววรคณานันท์ (ชื่อมาลัย) เดี๋ยวนี้ดูยังมีเนื้อมีหนังมากกว่า  นี่เปนอย่างเอกในการโรคภัยที่มีมาแต่กำเหนิด  เหลือที่จะป้องกัน  ถึงจะรักษาชีวิตรดีสักเท่าใด  ก็รักษาได้เพียงเท่านั้นเอง  ไม่มีอายุแลร่างกายที่จะอยู่ต่อไปอีกได้

.     อย่างที่ ๒  ซึ่งว่าตายด้วยความไม่รู้ว่าจะตาย เหมือนหนึ่งคนเดินไปดีๆ ไม่มีฝนตกฟ้าร้อง แต่เมื่อเดินไปถึงกลางทาง  ฝนตกลงมาฟ้าคนอง  จะกลับมาสู่ที่เก่าก็ไกล  จะไปจนถึงที่ข้างน่าก็ไกล  จะหาที่อาไศรยกลางทางก็ไม่มี  ฟ้าผ่าลงมาถูกผู้นั้นตาย  ผู้นั้นตายด้วยไม่รู้ว่าอันตรายจะมี  ฤาลงเรือไปในเรือที่มั่นคงแขงแรงดี  เชื่อว่าจะไม่มีอันตราย  แต่มีเรืออื่นมาโดนเรือล่มต้องจมน้ำตายเช่นนี้  เปนตายด้วยไม่รู้เหตุว่าจะตาย  เปนเครื่องตัดไม่ให้อยู่อายุยืนไปได้เปนที่สอง

.     อย่างที่ ๓  ซึ่งว่ารู้แล้วว่าเปนทางมาของความตายแต่เว้นไม่ได้  จำต้องทำเพราะเหตุหลายประการนั้น  มีตัวอย่างกว้างขวางมาก  เกือบจะไม่ต้องยกขึ้นพรรณา  จะว่าแต่ย่อ ๆ อย่างต่ำที่สุดเพียงรู้ว่า  ถ้าตื่นเช้านอนหัวค่ำจะทำให้มีกำลังวังชาดีกว่านอนดึกตื่นสาย  จนได้ลองแล้้ว  นึกว่าจะทำก็ทำไปไม่ได้  เพราะอะไรอะไรจิปาถะร้อยอย่างสำหรับที่จะชักลงไปหาทางที่รวังอยู่แล้ว  ว่าถ้าขืนอย่างนี้คงจะตาย  แต่มิใช่มีอะไรบังคับ  ว่าถ้าไม่ทำเช่นนั้นไม่ได้  เปนเพราะความศุขในการที่ประพฤติเช่นนั้นเล็กน้อยในปัจจุบัน  ทำให้เผลอไม่กลัวความตายได้ โดยความประมาท 

 คือยังเช่นอ่านหนังสือค้างอยู่  อีกนิดเถอะอีกนิดเถอะ  เมื่ออีกนิดหนึ่งอ่านหนังสือไปได้เท่าใด  ก็ให้ความสบายทุกอีกนิดหนึ่ง  แต่ใกล้เข้าไปข้างความตายทุกอีกนิดหนึ่งเหมือนกัน  แต่ความตายอยู่ทางไกล ความศุขอยู่ทางใกล้  ทำให้เผลอหลงไปตามความศุขนั้น  จนเปนเครื่องร่อยหรอแก่อายุได้  นี่เปนตัวอย่างที่ไม่อยากจะพูดถึงเหตุการอันร้ายกาจที่ไม่น่าจะเอามาไว้ในหนังสือเช่นนี้  เช่นกับปีนกำแพงวัง  เปนผู้ร้ายปล้น  สูบฝิ่นกินเหล้าเมาเหลือเกิน  แลอะไรอะไรต่าง ๆ นับไม่ถ้วน  ล้วนแต่รู้แล้ว  แลยั้งไม่ได้  มีเครื่องสำหรับล่อให้ตามไปใกล้เข้าข้างความตายทั้งสิ้น  นี่เปนเครื่องที่จะทำให้รักษาชีวิตรยืนยาวไปไม่ได้เปนที่สาม

⁞.     อย่างที่ ๔  ซึ่งรู้แล้วว่าเปนทางของความตาย  แต่จำต้องทำนั้น  เหมือนอย่างกับทหารที่จะต้องเข้าสู้สึกสงคราม  เมื่อมีพวกหนึ่งถืออาวุธมาคอยจะยิงจะแทงฟันตัวอยู่  รู้แล้วว่าเปนเครื่องสำหรับทำให้ตายแต่ต้องฝ่าฝืนเข้าไปเพื่อจะเอาไชยชนะ  เพราะเปนการฉลองพระเดชพระคุณเจ้านาย  แลเปนการรักษาบ้านเมือง  รักษาความศุขของเพื่อนมนุษย์ชาติเดียวกัน ฤาตัวเจ็บไข้อยู่  แต่มีราชการหลวงฤาบิดามารดาบุตรภรรยาป่วยไข้  ฤาต้องอันตรายอันใด  จำต้องไปรับราชการแลป้องกันรักษา  เพื่อจะให้เจ้านายแลบิดามารดาบุตรภรรยาพ้นจากอันตราย  ฤาเห็นคนทั้งปวงเจ็บไข้ มีเปนโรคประจุบัน  ที่รู้ว่าไข้เช่นนั้นติดกันได้  แต่เห็นว่าไม่มีผู้ใดดูแลรักษาคนไข้นั้นได้ทุกข์เวทนาเข้าไปช่วยรักษา  คลุกคลีอยู่ที่คนไข้  อย่างนี้ก็ต้องเปนการจำเปนที่จะต้องเข้าไปใกล้ความตายนับเปนอย่างที่ ๔

.     เพราะฉนั้นการที่จะรักษาชีวิตรตามที่ว่า  ถ้ามนุษย์รักษาชีวิตรดี ๆ อยู่แล้ว  จะอยู่จนแก่หงำได้เปนธรรมดานั้น  มีเครื่องกีดกั้นอยู่มากเช่นว่ามาแล้วจึงรักษาชีวิตรไปจนแก่หงำไม่ได้โดยมาก  ต้องอาไศยความผเอินช่วยการป้องกันรักษาด้วย  จึงได้รอดอยู่ได้จนแก่หงำบ้าง  น้อยกว่าผู้ที่ตายเสียแต่หนุ่มแต่สาว  แต่ถ้าจะว่าถึงความดีความชั่ว  ในการรักษาชีวิตรแล้ว  อย่างที่หนึ่งที่สองนั้นเปนธรรมดาอยู่เอง  แต่อย่างที่สามเปนการที่ควรจะรักษา  ตามทางซึ่งเห็นว่าเปนเครื่องจะให้อายุยืน  หลีกละทางซึ่งเห็นว่าจะเปนเครื่องทำให้อายุสั้นให้เต็มกำลัง โดยความตั้งใจที่จะทำได้ แต่ในที่สี่นั้นเปนการจำเปนที่จะต้องทำ  ถึงจะเปนทางมาของการที่อายุสั้นก็ยอมให้สั้นดีกว่ายาว  เพราะคนเกิดมาจะว่าอายุเปนสำคัญกว่าการที่ทำว่าไม่ได้  ผู้ที่มีอายุอยู่จนแก่ชราถึง ๙๐ ฤา ๑๐๐ ก็ดี  เมื่อตายแล้วสูญชื่อในทันทีมีโดยมาก  แต่ผู้ซึ่งมีอายุเพียง ๒๐ เศษ ๓๐ ปี  มีชื่อเสียงที่ชนภายหลังรู้จักไปอีกหลาย ๆ พันปี  มีอยู่แต่น้อย  ควรจะนับว่าผู้ที่มีอายุสั้นแต่ชื่อเสียงอยู่นานนั้นมีอายุยืนหลายพันปี  ดีกว่าผู้ที่มีอายุ ๑๐๐ ด้วยประการฉนี้แล ฯ

บางปอิน วันจันทร์เดือนหกขึ้นหกค่ำ

ปีชวดสัมฤทธิศก ศักราช ๑๒๕๐