พ.ต.อ.ศิริพล กุศลศิลป์วุฒิ , J.S.D.-LL.M. (Illinois), LL.M.(IUB), นม.(กม.มหาชน) (มธ.), รม.(บริหารรัฐกิจ) (มธ.), น.บ.ท. (สมัย ๕๓), นบ.(เกียรตินิยม) (มธ.) และ รป.บ.(ตร.)(รร.นรต.)

๑) ความคาดหวังของสังคม : การปฏิรูปตำรวจตามรัฐธรรมนูญฯ มาตรา ๒๕๘(ง) จะทำให้เกิดความเชื่อมั่นในการปฏิบัติหน้าที่ของพนักงานสอบสวนในการสอบสวนคดีอาญา ไม่มีการจับกุมผิดตัว และสามารถอำนวยความยุติธรรมได้อย่างรวดเร็ว

๒) สภาพปัญหาที่เป็นอุปสรรคขัดขวางความคาดหวังของสังคม

๒.๑) ความเชื่อมั่นและฐานคติต่อตำรวจ แตกต่างจากพนักงานอัยการและผู้พิพากษา ทำให้สังคมเชื่อว่า การดำเนินคดีอาญาชั้นพนักงานอัยการและศาลจะต้องละเอียดรอบคอบ จึงสามารถใช้เวลาได้ยาวนานในการพิจารณาสั่งคดีและการพิจารณาในชั้นศาล

๒.๒) ในทางตรงกันข้าม สังคมมีฐานคติต่อตำรวจที่เชื่อว่า การควบคุมตัวชั้นตำรวจจะต้องสั้นที่สุด และตำรวจจะต้องดำเนินการอย่างรวดเร็วที่สุด ไม่สามารถดำเนินการใด ๆ ที่อาจจะกระทบกระเทือนต่อสิทธิและเสรีภาพของประชาชนได้ ดังจะเห็นได้จาก บทบัญญัติใน ป.วิ.อาญา ที่กำหนดให้มีการควบคุมตัวผู้ต้องหามีระยะเวลาจำกัด ไม่เกิน ๔๘ ชั่วโมง ในคดีอาญาทั่วไป (ศาลจังหวัด) หรือ การไม่สามารถบังคับตรวจสอบพยานหลักฐานทางนิติวิทยาศาสตร์ได้

๒.๓) การไม่มีกฎหมายและระเบียบรองรับการปฏิบัติ ตาม ป.วิ.อาญา มาตรา ๗๘(๒)​ ในการจับกุมตัวผู้ที่ยังไม่ถูกกล่าวหาว่ากระทำผิด แต่น่าเชื่อว่าจะได้กระทำผิด

๒.๔) การไม่ยอมรับคำรับสารภาพของผู้ต้องหาในชั้นจับกุม ตาม ป.วิ.อาญา มาตรา ๘๔ วรรคท้าย

๒.๕) การขาดเครื่องมือในการรวบรวมพยานหลักฐาน โดยวิธีการที่ทันสมัย สอดคล้องกับความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี เช่น ไม่มีกฎหมายที่ให้อำนาจตำรวจในการดักรับข้อมูลและพยานหลักฐาน (intercept law) ในคดีที่มีความยุ่งยากสลับซับซ้อน

๒.๖)ข้อจำกัดด้านทรัพยากรและงบประมาณในการสนับสนุนงานสอบสวนให้มีประสิทธิภาพ ตลอดจนการวางแผนทรัพยากรมนุษย์ที่สอดคล้องกับการปฏิรูปงานสอบสวน

๓) ผลดี ผลเสีย อันเกิดจากฐานคติที่ว่าตำรวจจะต้องมีเวลาดำเนินการสั้นที่สุด เร็วที่สุด

๓.๑) ผลดี

มีความเชื่อมั่นว่า มีมาตรการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชน ป้องกันมิให้ตำรวจกระทำมิชอบ บังคับ ขู่เข็ญ หรือบังคับให้เกิดการรับสารภาพ

๓.๒) ผลเสีย

(๑) การจำกัดระยะเวลาในการควบคุมผู้ถูกจับ ในชั้นจับกุมของตำรวจและพนักงานสอบสวนไว้เพียง ๔๘ นั้น ทำให้ไม่สามารถคุ้มครองสิทธิประโยชน์ของเหยื่ออาชญากรรมได้ เนื่องจากพนักงานสอบสวน ไม่สามารถรวบรวมพยานหลักฐานได้สมบูรณ์ แม้ตาม ป.วิ.อาญา จะไม่รวมระยะเวลาเดินทางจากสถานที่จับกุม ถึงที่ทำการพนักงานสอบสวน ก็ตาม แต่ระยะเวลาดังกล่าว ก็ยังไม่สามารถที่จะทำการสอบสวนปากคำผู้ต้องหา เพื่อให้ทราบข้อเท็จจริง และรายละเอียดต่าง ๆ ได้ โดยเฉพาะตามกฎหมายได้รับรองสิทธิในการพบและหารือทนายความไว้ แต่ก็รวมระยะเวลาดังกล่าวไว้ใน ๔๘ ชั่วโมงดังกล่าว จึงทำให้ระยะเวลา ๔๘ ชั่วโมงดังกล่าว ในทางข้อเท็จจริง จึงไม่อาจจะดำเนินการใด ๆ ได้ นอกจากการสอบปากคำผู้ต้องหาโดยไม่นำชี้ที่เกิด หรือการพาไปตรวจค้นสถานที่ต่าง ๆ เพื่อแสวงหาพยานหลักฐานทางคดีได้

(๒)​ การจำกัดระยะเวลาดังกล่าว ทำให้ไม่สามารถคุ้มครองสิทธิของผู้ต้องหาได้ ตาม ป.วิ.อาญา มาตรา ๑๓๑ ที่ให้พนักงานสอบสวนรวมรวมพยานหลักฐานทั้งปวง เพื่อพิสูจน์ความผิดและบริสุทธิ์ของผู้ต้องหาได้ ซึ่งในระยะเวลาอันนั้น พนักงานสอบสวนย่อมไม่สามารถเป็นที่ไว้วางใจที่จะให้ผู้ต้องหาเชื่อมั่นที่จะให้การเพื่อแสดงถึงพยานหลักฐาน รวมถึงพยานบุคคลที่ทำให้ผู้ต้องหาพ้นข้อกล่าวหาได้ การสอบสวนที่ระบุถึงรายละเอียด บุคคล หรือวัตถุต่าง ๆ ในระยะเวลาตั้งแต่ชั้นจับกุมและสอบสวน ย่อมจะแสดงให้เห็นถึงความบริสุทธิ์ใจ แต่ถ้าผู้ต้องหาไม่ได้กล่าวอ้างตั้งแต่ต้นแล้ว ย่อมเป็นที่สงสัยในชั้นพิจารณาและไม่เป็นที่น่าเชื่อถือ

(๓) การจำกัดระยะเวลา ๔๘ ชั่วโมง นอกจากจะกระทบต่อสิทธิของเหยื่ออาชญากรรม และสิทธิของผู้ต้องหาข้างต้นแล้ว ย่อมกระทบต่อความน่าเชื่อถือของกระบวนการยุติธรรมโดยตรง เพราะหากเป็นผู้กระทำผิดจริง แต่บุคลากรในกระบวนการยุติธรรมตลอดจนชั้นศาลไม่สามารถพิพากษาลงโทษให้เป็นตัวอย่างได้ ระบบกฎหมายและโทษทางอาญา ย่อมไม่มีผลเป็นการยับยั้งผู้กระทำผิดได้ และไม่มีผลเป็นการป้องกันสังคมแต่ประการใดเลย ซึ่งจะสร้างความไม่น่าเชื่อถือต่อสังคม ทำให้เคลือบแคลงใจต่อประสิทธิภาพและความมั่นใจของสังคมต่อกระบวนการยุติธรรม

(๔) การจำกัดระยะเวลา ๔๘ ชั่วโมง ย่อมเป็นการทรัพยากรและงบประมาณแผ่นดินอย่างไม่สมควร แม้จะเป็นที่ยอมรับว่า งบประมาณในการบริหารงานยุติธรรมนั้น เป็นสิ่งที่จำเป็นเพื่อประโยชน์ของสาธารณชนก็ตาม แต่เนื่องจากทรัพยากรมีจำกัด หากทุ่มเทที่การบริหารงานยุติธรรมเพียงอย่างเดียว ย่อมไม่สามารถพัฒนาประเทศด้านอื่น ๆ ที่จำเป็นได้เลย การจำกัดระยะเวลา ๔๘ ชั่วโมงนั้น ทำให้ศาลจะต้องเปิดทำการวันเสาร์ในช่วงที่มีวันหยุดพิเศษเพิ่มเติม เพื่อดำเนินการทางธุรการในการรับฝากขังเท่านั้น การเปิดดำเนินการในเปิดทำการของศาล ย่อมจะต้องมีองคาพยพอื่น ๆ เช่น เจ้าหน้าที่ของศาลที่จะต้องดำเนินการทางธุรการ รวมถึงการดำเนินการของเจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์ในการนำตัวผู้ต้องหามายังศาลด้วย หรือดำเนินการธุรการอื่น ๆ ดังนั้น จึงทำให้เกิดภาระงบประมาณแผ่นดินขึ้นอย่างมหาศาลโดยไม่จำเป็นอย่างมาก

(๕) การจำกัดระยะเวลา ๔๘ ชั่วโมง ย่อมทำให้การสอบสวนในคดีที่่มีความยุ่งยากสลับซับซ้อนไม่สามารถดำเนินการได้อย่างมีประสิทธิภาพแล้ว สำหรับคดีที่ต้องสอบสวนโดยสหวิทยาการ เช่น นักจิตวิทยา พนักงานอัยการ หรือที่ปรึกษากฎหมายของเด็กและเยาวชน ย่อมไม่สามารถดำเนินการได้ทันเวลา จึงมีการดำเนินการด้วยวิธีการอื่น ๆ (ที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย) เพื่อหลีกเลี่ยงมิให้มีการจับกุมเด็กและเยาวชน ทำให้เด็กและเยาวชนไม่ได้รับความคุ้มครองตามกฎหมาย และยิ่งเกิดความเสียหายร้ายแรงต่อสังคมยิ่งขึ้นไปอีก

๔)​ ตัวอย่างในทางข้อเท็จจริงที่แสดงให้เห็นว่า ระยะเวลาการควบคุมตัวที่สั้นเกินไป มีผลต่อความสำเร็จของการสืบสวนสอบสวนคดีอาญา

คดีฆาตกรรมยกครัว ๘ ศพ ผู้ใหญ่บ้าน นายวรยุทธ สังหลัง ที่จังหวัดกระบี่ เมื่อวันที่ ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๖๐ ซึ่งเป็นคดีร้ายแรงที่กระทบต่อความสงบเรียบร้อย จึงมีการใช้อำนาจควบคุมพิเศษตามคำสั่ง คสช.ที่ ๑๓/๒๕๕๙​ การป้องกันและปราบปรามการกระทำความผิดบางประการที่เป็นภยันตรายต่อความสงบเรียบร้อยหรือบ่อนทำลายระบบเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ ลงวันที่ ๒๙ มีนาคม ๒๕๕๙ ที่ออกโดยใช้อำนาจตามมาตรา ๔๔ ซึ่งสามารถควบคุมตัวได้ ๗ วัน ไม่ได้ใช้อำนาจตาม ป.วิ.อาญา ปกติ คำสั่งดังกล่าว เป็นการให้อำนาจพิเศษเจ้าหน้าที่ เป็นพนักงานสอบสวน สามารถจับกุม ควบคุม สอบสวนสอบสวน และเข้าไปในสถานที่ต่าง ๆ โดยทำการควบคุมตัวได้ ๗ วัน ด้วยเหตุนี้ จึงสามารถซักถาม สอบสวนและค้นหาความจริงได้และแสวงหาพยานหลักฐาน นำไปสู่การจับกุมตัวผู้กระทำผิดได้

๕) วิธีการในการดำเนินการเพื่อแก้ไขปัญหาการสอบสวนที่ไม่มีประสิทธิภาพ เฉพาะเกี่ยวข้องกับการควบคุมตัวผู้ต้องหา และมาตรการอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง

๕.๑) แก้ไข ป.วิ.อาญา มาตรา ๘๗ วรรคสาม เพื่อให้มีการขยายระยะเวลาการควบคุมตัวผู้กระทำผิดในคดีศาลจังหวัดจาก ๔๘ ชั่วโมง เป็น ๗๒ ชั่วโมง เพื่อแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ตามที่ระบุไว้ข้างต้น โดยการควบคุมจะต้องไม่ยาวนานเกินไป อันเป็นการละเมิดต่อสิทธิและเสรีภาพเกินสมควร โดยระยะเวลา ๗๒ ชั่วโมงนั้น จะต้องไม่รวมระยะเวลา ดังนี้

(๑) ระยะเวลาเดินทางจากที่จับกุมมายังที่ทำการพนักงานสอบสวนตามปกติ

(๒) ระยะเวลาที่ผู้ต้องหารอพบทนายความ หรือการปรึกษาหารือกับทนายความ หรือที่ปรึกษากฎหมาย

(๓) ระยะเวลาในการรักษาพยาบาลอันเกิดจากการเจ็บป่วยปกติของผู้ถูกจับ

๕.๒) มาตรการอื่น ๆ ที่จำเป็นที่จะต้องแก้ไขไปพร้อม ๆ กัน

(๑) การออกกฎหมายเพิ่มเติมรองรับ ป.วิ.อาญา ที่ให้อำนาจเจ้าหน้าที่ตำรวจจับกุมได้ โดยไม่ต้องมีหมาย ตาม มาตรา ๗๘(๒) กล่าวคือ เมื่อพบบุคคลโดยมีพฤติการณ์อันควรสงสัยว่าผู้นั้นน่าจะก่อเหตุร้ายให้เกิดภยันตรายแก่บุคคล หรือทรัพย์สินของผู้อื่นโดยมีเครื่องมืออาวุธหรือวัตถุอย่างอื่น อันสามารถอาจใช้ในการกระทำความผิด

ในกรณีนี้ เมื่อมีเหตุสงสัยว่ากระทำผิด แต่ยังไม่มีคำร้องทุกข์ หรือกล่าวโทษ แต่เป็นการที่ตำรวจพบตัวผู้ต้องสงสัยนั้นก่อน กรณีนี้ ตาม ป.วิ.อาญา มาตรา ๗๘(๒) ก็ให้อำนาจแก่ตำรวจที่จะควบคุมไว้แล้ว แต่ปัญหาคือ เมื่อปรากฏในภายหลังว่า โดยให้เพิ่มเติม มาตรา ๘๗ วรรคสาม ให้ได้ความว่า ในกรณีที่จับกุมโดยมีเหตุสงสัยตามสมควรโดยชอบแล้ว แม้ภายหลังจะกฎว่าไม่มีการกระทำผิดเกิดขึ้น ให้สามารถควบคุมได้ ๔๘ ชั่วโมง หากไม่มีพยานหลักฐานว่าได้กระทำผิดให้ปล่อยตัวผู้นั้น เว้นแต่ ผู้บังคับการตำรวจ จะพิจารณาแล้วมีเหตุผลอันสมควรจะควบคุมตัวไว้ต่อไปเพื่อแสวงหาพยานหลักฐาน แต่ทังนี้ จะต้องไม่เกิน ๗๒ ชั่วโมง

การเพิ่มเติมกฎหมายดังกล่าว จะมีความสอดคล้องกับหลักกฎหมายจารีตประเพณีมาอย่างยาวนาน ทั้งสหรัฐ และสหราชอาณาจักร เช่น กฎหมาย PACE ของสหราชอาณาจักร มาตรา ๔๑,๔๒ และมาตรา ๔๓​ รวมถึงกฎหมายขอประเทศอื่น ๆ หลักการนี้ เรียกว่า Detention without charge ซึ่งถือว่า เป็นการควบคุมตัว แต่ไม่ใช่การจับกุม ซึ่งมีการใช้การมาอย่างต่อเนื่องยาวนาน โดยมีจุดกำเนิดประมาณ ๑๐๐ ปี ภายหลังจากมีการประกาศใช้ Magna Carta ใน ค.ศ.๑๒๑๕ โดยการควบคุมตัวไว้ แม้จะไม่มีการฟ้องร้องผู้ถูกจับ ในหลายประเทศ เช่น Czech Republic (มาตรา ๘ ของ Charter of Fundamental Rights and Basic Freedom of the Czech Republic ) ส่วนในความผิดร้ายแรง อาจจะมีการควบคุมตัวผู้กระทำผิดอย่างไม่จำกัดเวลา เช่น ตามกฎหมาย USA PATRIOT มาตรา ๔๑๒

(๒) การกำหนดมาตรการอื่น ๆ เช่น การออกกฎหมายดักรับข้อมูล ในคดีร้ายแรง หรือสลับซับซ้อน การกำหนดมาตรการในการสืบสวนก่อนรับคำร้องทุกข์ได้ เป็นต้น