พระเจ้าตาก เบื้องต้น

ผู้เขียน : ปรามินทร์ เครือทอง

ISBN 978-974-02-1247-8 ฉบับปก สำนักพิมพ์มติชน. 2557.

จำนวน 196 หน้า ราคา 150 บาท

---------------------------------------------------------------------------------

การสิ้นพระชนม์ของพระเจ้าตาก

จึงเป็นแค่บทยุติเรื่องพระเจ้าตากในพระราชพงศาวดาร

แต่ประวัติศาสตร์ความสงสัยและปริศนาพระเจ้าตาก ยังคงดำเนินต่อไป

- พระเจ้าตาก เบื้องต้น

---------------------------------------------------------------------------------

เมื่อกล่าวถึง พระเจ้าตากสิน นอกจากในฐานะวีรบุรุษกู้กรุงศรี จนได้ขึ้นเป็นพระเจ้ากรุงธนบุรี ก็คงหนีไม่พ้นประเด็นที่พระองค์ทรงสติฟั่นเฟือน นำไปสู่ความโกลาหลวุ่นวายของบ้านเมือง กระทั่งเจ้าพระยาจักรีหรือเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก (ต่อมาคือพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช) สั่งประหารชีวิต แล้วปราบดาภิเษกเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นพระมหากษัตริย์ สถาปนาราชวงศ์จักรีขึ้นมาปกครองดินแดนสยามแทน ผมเชื่อว่าหลาย ๆ คน รวมทั้งตัวผมเองด้วยรู้จักเรื่องนี้จากบทเรียนวิชาประวัติศาสตร์เป็นส่วนใหญ่ และจดจำเอาไว้แค่นั้น โดยไม่ได้กลับไปหาอ่านพระราชพงศาวดาร ซึ่งเป็นหลักฐานหลักสำคัญ เพื่อลำดับเรื่องราวความเป็นมาให้เข้าใจเรื่องพื้นฐานเสียก่อนจะปักใจเชื่อตามบทเรียนทั้งหมด 

หนังสือ พระเจ้าตาก เบื้องต้น ของ ปรามินทร์ เครือทอง เป็นหนังสือรวบรวมหลักฐาน และช่วยลำดับเรื่องราวโดยย่อเกี่ยวพระเจ้าตากสิน ที่ปรากฏชัดมาแต่ปลายกรุงศรีอยุธยาจนถึงสมัยกรุงธนบุรี เพื่อปูพื้นฐานข้อมูล อันไม่ใช่ข้อสรุป ให้ผู้อ่านที่สนใจได้ทบทวน และติดตามปริศนากรณีพระเจ้าตากสินอย่างเข้าใจมากยิ่งขึ้น ซึ่งข้อดีที่ผมชอบมาก ๆ คือหนังสือช่วยสรุปใจความสำคัญ ทำให้เราเห็นความเป็นมาของพระเจ้าตากสินจากพระราชพงศาวดารชัดขึ้น โดยที่เราไม่ต้องไปหาอ่านพระราชพงศาวดารหลาย ๆ เล่มเอง แต่ถ้าใครอยากค้นคว้าให้ลึกซึ้ง ละเอียดยิ่งขึ้น ก็สามารถย้อนกลับไปสืบค้นตามแหล่งที่มาของข้อมูลได้

นอกจากนี้ ผู้เขียนค่อนข้างเก่งในการนำข้อความในพระราชพงศาวดารมาร้อยเรียงเป็นลำดับเรื่องราว แยกเป็นบท เป็นประเด็นให้เราค่อย ๆ ติดตามได้อย่างสนุก และลุ้นระทึก แทรกด้วยบทวิเคราะห์เปรียบเทียบหลักฐานชิ้นต่าง ๆ ที่ชวนให้ขบคิดอย่างต่อเนื่อง เช่น กรณีพระเจ้าตากสินเป็นคนเชื้อสายจีน ก็มีหลายหลักฐานที่กล่าวถึงที่มาก่อนจะได้เป็นพระยาตาก (เจ้าเมืองตาก) แตกต่างกันออกไป 

กรณีพระเจ้าตากเคร่งครัดและเอาจริงเอาจังกับการทรงพระกรรมฐาน จนกลายเป็นคนสติฟั่นเฟือน ซึ่งชวนให้คิดว่า คำว่า สติฟั่นเฟือน ในเอกสารเก่า อาจไม่ได้แปลว่า “ทรงบ้า” ก็ได้ หากแต่ข้อกล่าวหาที่ตัดสินกันว่า พระเจ้าตากทรงเป็นบ้า เป็นการตีความของคนสมัยหลังแท้ ๆ

หรือจะเป็นกรณี กบฏพระยาสรรค์ ซึ่งนำไปสู่การปราบจลาจลของเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก เกิดขึ้นจากการวางแผนการล่วงหน้า (ที่ซับซ้อนซ่อนเงื่อน) หรือไม่ อย่างไร สิ่งเหล่านี้ไม่มีคำตอบที่แน่ชัด หากแต่ร่องรอยในพระราชพงศาวดารก็ชวนให้เราขบคิด สันนิษฐานกันไป

ความน่าพิศวงของพระราชพงศาวดารและหลักฐานเอกสารต่าง ๆ นั้น คือเป็นข้อมูลทางประวัติศาสตร์ที่ไม่อาจยึดเป็นข้อสรุปได้ในทันที แต่สามารถเป็นลายแทง ที่ซุกซ่อนข้อเท็จจริงต่าง ๆ เอาไว้มากมาย ทำให้ประวัติศาสตร์กลายเป็นเรื่องสนุกไปอีกแบบหนึ่ง เช่นเดียวกับ ‘กรณีพระเจ้าตาก’ ซึ่งพระราชพงศาวดารฟันธงแล้วว่า ทรงถูกประหารชีวิต ณ ป้อมวิไชยประสิทธิ์ ความว่า

“ถึงหน้าป้อมวิชัยประสิทธิ์ก็ประหารชีวิต ตัดศีรษะเสียถึงแก่พิราลัย จึงรับสั่งให้เอาศพไปฝังไว้ ณ วัดบางยี่เรือใต้ และเจ้าตากสินขณะเมื่อสิ้นบุญถึงทำลายชีพนั้น อายุได้สี่สิบแปดปี”

แต่ถึงกระนั้น ยังมีคนในสมัยหลังอีกมากมาย เชื่อถือกันว่า พระเจ้าตากมิได้ถูกประหารชีวิตจริง ๆ แต่ทรงหนีไปประทับที่เมืองนครศรีธรรมราช และสิ้นพระชนม์ที่นั่น ซึ่งประเด็นดังกล่าวสามารถอ่านต่อกันได้ในส่วนของภาคผนวกท้ายเล่มครับ

อีกหนึ่งประเด็นที่น่าสนใจ ผมคิดว่าน่าจะเป็นเรื่อง “การยกสถานะความเป็นเจ้า” เพื่อสร้างความชอบธรรมในการปกครองแผ่นดิน เป็นที่ทราบกันว่าภายหลังกรุงศรีอยุธยาแตก มีเจ้านายเชื้อพระวงศ์ของกรุงศรีอยุธยาและผู้คนจำนวนมาก (บางเอกสารว่านับแสนคน) ถูกเกณฑ์ไปอยู่พม่า และมีขุนนาง ผู้คน เจ้านายบางส่วนเท่านั้น ที่ยังคงอยู่ในแผ่นดินสยาม แล้วพยายามแยกตัวออกเป็นก๊ก บางคนก็สถาปนาตนขึ้นเป็นเจ้าปกครองดินแดนเล็ก ๆ ตามหัวเมืองสำคัญต่าง ๆ ทำให้ความเป็นปึกแผ่นของราชอาณาจักรแต่เดิมสูญสลาย

น่าสังเกตว่าความเป็นเจ้าสมัยก่อน ดูเหมือนจะกระทำกันได้ง่าย ๆ หากแต่สถานะเจ้าจะคงอยู่ได้ หรือมีผู้คนเคารพน่านับถือ ก็ต่อเมื่อพิสูจน์ให้ผู้ใต้ปกครองเห็นว่า ตนมีความสามารถเป็นผู้นำ มีอำนาจบารมีเป็นที่น่ายำเกรง รบทัพจับศึกเก่งกาจ และยกยอพระพุทธศาสนาให้รุ่งเรือง ซึ่งผู้นำหลายคนในยุคหลังกรุงศรีอยุธยาแตกพยายามจะทำเช่นนั้น บ้างสำเร็จ บ้างก็ถูกปราบ พระเจ้าตากสินเองก็เป็นสามัญชน ถึงแม้จะมีบรรดาศักดิ์เป็นพระยาตาก กินตำแหน่งเจ้าเมืองตาก แต่โดยสถานะก็มิได้เป็นเจ้านาย แต่พระองค์ทรงตระหนักถึงความสำคัญว่า การจะรวบรวมแผ่นดินให้เป็นบึกแผ่นเหมือนสมัยกรุงศรีอยุธยา จำเป็นอย่างยิ่งที่พระองค์ต้องตั้งตนเป็นเจ้า โดยทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เพื่อเปลี่ยนสถานะเป็น ‘พระเจ้า’ อย่างสมบูรณ์ ให้สมดังเช่นที่พระองค์ได้เคยประกาศเจตนารมณ์ว่าจะกู้กรุงศรีอยุธยา ความว่า

“ตัวเราคิดจะซ่องสุมประชาราษฎรในแขวงเมืองตะวันออกทั้งปวงให้ได้มากแล้ว จะยกกลับเข้าไปกู้กรุงให้คงคืนเป็นราชธานีดังเก่า แล้วจักทำนุบำรุงสมณพราหมณาประชาราษฎรซึ่งอนาถาหาที่พำนักบ่มิได้ ให้ร่มเย็นเป็นสุขานุสุข แล้วจะยกยอพระบวรพระพุทธศาสนาให้โชตนาการไพบูลย์ขึ้นเหมือนอย่างแต่ก่อน เราจะตั้งตัวเป็นเจ้าขึ้น ให้คนทั้งหลายนับถือยำเกรงจงมาก การซึ่งจะก่อกู้แผ่นดินจึงจะสำเร็จโดยง่าย”

ใครสนใจประวัติศาสตร์ช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อ ระหว่างกรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร์ ผมแนะนำให้ลองหาหนังสือ พระเจ้าตาก เบื้องต้น มาอ่านกันดูครับ น่าจะมีประโยชน์ในแง่ของการปูพื้นฐานความรู้จากเอกสารทางประวัติศาสตร์ เพื่อให้เราไปเสาะหาหลักฐานอื่น ๆ ต่อยอดความสนใจออกไปได้อีกมาก

Jim-793009

11 : 10 : 2017