อาทิตยวารวัฒนารัชต์มนัสมัยไพบูลย์ที่ ๒๘ มิถุนายน ๒๕๕๒ ค่ะ


คำและความอันงดงามไพเราะจากมหาเวสสันดรชาดก
ฉบับพิมพ์ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ทรงนิพนธ์

ทานกัณฑ์ กัณฑ์ที่ ๓

ผุสฺสดี ปิโข เทวี ปางเมื่อสมเด็จพระผุสดีศรีสุนทรราชมารดา
กฏุกสาสนํ พระนางได้สดับสาสนคดีว่าพระมิ่งโมลีนฤเบศ จะนิรเทศเจ้าเวสสันดรเสียจากวัง เพียงพระทรวงเธอจะภินท์พังพูนเทวษ พระอัสสุชล
เนตรเธอไหลลงทรงพระโศกา

จินฺเตตฺวา พระเสาวนีย์นิ่งพินิจนึกในพระทัย ว่าอกเอ๋ยเออก็เป็นกรรมไฉน น่าน้อยใจด้วยชาวเมือง มาทำวุ่นขุ่นเคืองน่าแค้นนัก จำจะไปเยี่ยมพระลูกรักทั้งสองศรี

สมเด็จพระพันปีดำริพลาง พระนางประจงจับสไบพลัน สะพักพระถันปทุเมศ สมเด็จพระอัคเรศเวสสันดรราชมารดา เสด็จทรงสีวิกากร ก็รีบร้อนมาโดยด่วน ตามท้องฉนวนหลวงสนามใน บัดเดี๋ยวใจก็ถึงซึ่งพระตำหนัก พระโอรสรักยอดสงสาร

ฐปาเปตฺวา นางพระยาให้ประทับสีวิกากาญจน์กับเกยมาศ พระผุสดีก็ลีลาศเข้าสู่ห้อง ได้สดับเสียงสองราชโอรส เธอทรงพระกำสรดโศกา อยู่ในห้องนิทรา นั้นแล

ภิกฺขุเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีลโอภาส ปางเมื่อสมเด็จพระปิโยรสราชวรนาถผุสดี พระพันปีเห็นพระมัทรีโศกสะอื้นไห้

กลูนํพระนางยิ่งทรงอาลัยสวมกอดศรีสะใภ้พลาง พระหัตถ์ขวามลูบพระปฤษฎางค์พระโอรส เธอก็ทรงพระกำสรดสะอื้นไห้ ว่าโอ้ดวงหทัยนัยนเนตรเวสสันดรของแม่เอ๋ย

ไม่ควรเลยพระลูกรักมาต้องโทษ อุตส่ห์เสาะสร้างทางประโยชน์อันใหญ่ยิ่ง เห็นยาจกจนจริงไม่นิ่งได้ สู้แผ่เผื่อเจือไปทุกค่ำเช้า เออก็การอะไรเล่าของชาวเมือง มาทำวุ่นขุ่นเคืองกล่าวร้าย เพ็ดทูลวุ่นวายสนั่นวัง

พระเจ้าพ่อไม่รอรั้งช่างเชื่อถือ มันสอพลอก็อออือไปด้วยสิ้น พระลูกเอ่ยแม้นเจ้าพลัดพรากจากบุรินทรรัตนเรือนหลวง แม่จะกุมกรข้อนทรวงไห้ไม่วายวัน จะผูกพระศอให้อาสัญสิ้นชีวิต พระลูกข้าไม่มีผิดสักนิดหนึ่ง ชวนกันยกโทษโกรธขึ้งทั้งเวียงชัย

เออก็จะหาที่ไหนได้ดังพระลูกแก้ว น้ำพระทัยก็ผ่องแผ้วในทางทาน อชฺฌายิกํ ทั้งไตรเพท พิชชาการก็เชี่ยวชาญชำนาญหมด ทั้งพระเกียรติยศก็ปรากฎทุกทิศา

ปฏิราชูหิ อนึ่งเล่าท้าวพระยาทุกประเทศ เกรงพระเดชระย่อยอมถวายเมือง น้อมนำเครื่องบรรณาการมาพร้อมพรั่ง บ้านเมืองก็มั่งคั่งตั้งแต่จะผาสุกทุกตำบล ควรแหละหรือประชาชนมาริษยาเ้พ็ดทูลพระบิดาให้ขึ้งโกรธ แม่จะไปกราบทูลขอโทษดูสักครั้ง เลือกว่าจะเห็นแก่แม่มั่งมิเป็นไร พระลูกเอ่ยอย่าร้องไห้ฟังแม่ว่า

รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา สมเด็จนางพระยาปลอบพระลูกรักแล้วก็ลีลาศ มาเฝ้าพระบาทบรมราชสามี สมเด็จพระผุสดียอพระกรชุลีแล้วก็โศกา อยู่ต่อหน้าพระที่นั่ง นั้นแล

ปางเมื่อสมเด็จพระผุสดียอกรชุลีขึ้นเหนืออุตมางคศิโรตม์ ว่าพระพุทธเจ้าข้า จงทรงพระกรุณาโปรด ขอประทานโทษเจ้าเวสสันดร หล่อนกระทำละเมิดจิตผิดกระทรวง อันนี้ก็ล่วงพระราชอาชญาฝ่าละอององค์อิสเรศ

ยกพระยาศรีเสวตบวรพิเศษเอกฉัททันต์หิรัญรัศมี มอบให้ไปเป็นทาน โทษก็ถึงกำจัดจากราชฐานบ้านเมือง เกล้ากระหม่อมก็คิดเคืองไม่รู้หาย หากว่าเป็นเนื้อเชื้อสายจึ่งสังเวช ขอพระปิ่นปกเกศได้โปรดเกล้า

อนึ่งเล่ากุญชรล้ำคเชนทร กษัตริย์อื่นหมื่นนครไม่หาได้ เป็นศรีวังเวียงชัยมงคลเมือง พระโอรสก็รุ่งเรืองสุดกษัตริย์ จะกำจัดให้พลัดพรากจากราชธานินทร์ ใช่ว่าคชนาคินทร์จะคืนวัง

พระองค์ช่างเชื่อฟังคำคนอันชั่วโฉด ชาวเมืองมันกล่าวโทษพาโกรธตอบ เสียกำแล้วจะซ้ำกอบกระมังนะพระทูลเกล้า พระคุณเอ่ย อย่าเพ่อเศร้าเสียพระทัยเร่งร้อนรน ด้วยช้างต้นมงคลขวัญเมือง บุญหลังยังรุ่งเรืองคงหาได้ จะหาลูกดั่งดวงใจนี้ยากนัก ดั่งหาดวงวิเชียรจักราราช ฝ่าพระบาทจะขับพระเจ้าลูกเสียจำไกล

คือใครจะต่างพระทัยนัยนเนตร นับวันนคเรศจะร้างเป็นรังกา ด้วยพระองค์สิพระชราแล้ว สมบัติของทูลกระหม่อมแก้วก็จะจลาจล

อมฺพาว ปติตา ฉมา เหมือนหนึ่งไม้ม่วงอันมีผล ทรงสุคนธรสอันหอมห่าม
จะเหลืองหล่นตกตามกันหย่อยๆ ไม่พักเงยศอยกขอสอยให้เสียวเส้น ฝูงคนมันก็จะเก็บกินเล่นไม่หลอหลง เสมือนสมบัติของพระองค์ทรงสวัสดิ์ ด้วยไร้ญาติราชกษัตริย์อนาถา

อปฺปวิฏโฐ อนึ่งเล่าพระพุทธเจ้าข้า พึ่งพระเดชเดชาให้ใช้สอย เฝ้าป้อยอสอพลอพลอยทุกเช้าค่ำ ยามเมื่อเพลี่ยงพล้ำเขาก็จะช่วยกันกระหน่ำซ้ำซ้อมซัก

หฺโส นิกฺขีณปตฺโตว ดั่งราชหงส์ปีกหักตกปลักหนอง กาแกก็แซ่ซ้องเข้าสาวไส้ พระองค์จงทรงพระวินิจฉัยอย่าเขื่อคำชาวเมืองมันย้อมยำยุยง พระพุทธเจ้าข้าจะทรงพระกรุณาประการใด หรือจะเชื่อชาวเวียงชัยไม่โปรดแล้ว เชิญพระทูลกระหม่อมแก้ว จงฟาดฟันกระหม่อมฉันให้ม้วยมรณ์ แล้วจึ่งขับเจ้าเวสสันดรต่อภายหลัง

พระทูลกระหม่อมเอ่ย ถึงลูกชั่วจะชิงชัง เกล้ากระหม่อมเมียก็ยังไม่มีโทษ ขอพระองค์ได้ทรงโปรดปรานี ข้าพระผุสดีผู้สามิภักดิ์ประทานโทษพระลูกรักร่วมชีวี แต่ครั้งเดียวครานี้เถิด