โสรวารวัฒนสวัสดิ์ที่ ๒๗ มิถุนายน ๒๕๕๒ ค่ะ


คำและความอันงดงามไพเราะจากมหาเวสสันดรชาดก (๑๐)
พระนิพนธ์ใน สมเด็จพระมหาสมณเจ้า
กรมพระปรมานุชิตชิโนรส

กัณฑ์หิมพานต์


สา มัทที ส่วนสมเด็จพระยอดเยาวมาลย์มาศมัทรีศรีสุริยราชธิดา
จึ่งทูลพรรณนาพนัสพนาเวศประเทศหิมพานต์ดุจได้ทัศนาการแน่ถนัด
ถวายบรมกษัตริย์ผู้เป็นภัสดาว่า

เทว ข้าแต่บรมนราธิบดินทร์ปิ่นสกลอาณาจักรจอมพิภพสีพี
ปางเมื่อพระองค์เสด็จจรลีประพาสในพนาวาสแดนดง

สณนฺโต จะได้ทรงฟังสองดรุณราชกุมารร้องรับขับขาน
ประสานเสียงเสนาะในวนาศรม เมื่อยามรุกขชาติร่มเวลาเย็น
จะแล่นเล่น ในบริเวณพระอาศรมสถาน ข้ามัทรีนี้จะเก็บกุสุมาลย์
มากรองร้อย เป็นสายสร้อยสะอิ้งรัดสะเอวองค์
สังวาลวงวิจิตรมาลัย ประดับสองดรุณหน่อไทน้อยนาถ

สองดรุณเยาวราชก็จะลีลาศแล่นเล่นบันเทิงทุกค่ำเช้า
เจ้าจะฟ้อนรำสำราญจิต มิได้รู้ที่จะคิดถึงยามทุกข์
มีแต่จะเสวยสุขทุกเวลา ท้าวเธอได้เห็นเป็นที่ปรีดาดวงกมลปลื้ม

น สริสฺสริ พระทัยท้าวเธอก็จะหลงลืมรัตนราชัยมไหศูรยสมบัติ
ทกฺขสิ มาตงฺคํ อนึ่งจะได้ทรงชมมหามหิทธิหัสดีเดี่ยว
เดินโทนเที่ยวในกลางป่า ช้างสารที่เป็นคชคณาบดีดูพิลึก
คำรนเสียงคระครึกมาภายหน้า เงยงวงงาร้องก้องโกญจนาท
นำโขลงคลาดออกจากดง

ได้ทอดพระเนตรเห็นก็จะเป็นที่พิศวงว่างวิตกถึงพระนคร
อุภโต วนวิกาเส สองขอบข้างทางบทจรลำเนาป่า
เดียรดาษด้วยพาฬมฤคคณานิกร หมู่พยัคฆพญาไกรสรสรรพจตุบาท
ละมั่งมาศหมู่มฤคุสุกร

โค-มหิงส์สิงโตตัวคะนอง ลองเชิงระเริงร้องก้องคระครึกป่า
ได้ทรงเห็นก็จะเป็นมหามหรสพเนตร จะบรรเทาที่ทุกข์เทวษถวิลวัง

ยทา โสสฺสสิ นิคฺโฆสํ แล้วจะได้ทรงฟังเสียงกระแแสสินธุนที
อันตกลงมาแต่ยอดรัตนคิรีไหลหลั่ง สายอุทกถั่งเป็นท่อแถว
ทั้งเสียงกินรีร้องจะแจ้วจำเรียง ขับประสานเสียงสรงสนานชล
บ้างก็จะฟ้อนบนชะง่อนผา

โมรีหิ ปริกิณฺณํ จะได้ทรงชมพญาโมรมาศ แวดล้อมด้วยหมู่นิกรคณานาฏนางยูงควรทัศนา พระองค์เห็นก็จะหรรษาโสมนัส

น สริสฺสสิ จะมิได้ระลึกถึงสมบัติบุรีรมย์
เหมนฺเต ปางเมื่อน้ำค้างตกประพรมพื้นพสุธา
หริตํ ทกฺขสิ เมทนึ ควรที่จะได้ทัศนาพื้นภูมิภาคปฐพี
อันเดียรดาษด้วยหญ้าแพรกพรรณต่างสีซ้อนสลับ
สี่องคุลีสรรพเสมอกัน

อนฺโคปกสญฺฉนฺนํ พื้นพรรณแมลงค่อมทอง ดูนี่ก็เรืองรอง
อร่ามงามระยับ ประเสริฐสรรพสรรพางค์
เที่ยวเล็มน้ำค้างบนปลายหญ้า

วณํ ทกํขสิ ปุปฺผิตํ แล้วจะได้ทอดพระเนตรนานาพรรณหมู่ไม้
บ้างผลิดอกออกใบระบัดอ่อนกิ่งก้านอรชรดั่งชั้นฉัตร
บ้างก็ทรงผลกำดัดสุกทราม บ้างก็ดิบห่ามระคนปนผกามาศ
ที่บานแบ่งบุปผชาติน่าใคร่ชม เสาวคนธภิรมย์ระรวยรื่น
ที่โรยก็ร่วงลงยังพื้นพสุธา หอมขจรตรลบป่า

ปางเมื่อฤดูดอกเดียรดาษระดับดง
ได้ทรงชมก็ละเลิงหลงลืมระลึกถึงพระนคร
อันเคยสุขสถาพร นั้นแล

สา มทฺที สมเด็จพระมัทรีศรีสุริยราชวงศ์ พระองค์เอกอัคร
ประยูรยอดกษัตริย์มัททราชธิดา มีพระกมลเจตนาจำนงนึกตรึกถวิล
จะตามเสด็จบรมนรินทรราชประยูร
สนองพระคุณโดยมูลปณิธานกตเวที

จึ่งแนะแนวมาลีลำเนาเขต ดุจได้เคยทอดพระเนตรจำแน่ถนัด
ในตำแหน่งพนัสพนาเวศ ประเทศหิมพานต์โดยพิสดารทูลถวาย
แด่พระราชสามี ดั่งพรรณามาฉะนี้ แล้วแล


หิมวนฺตกณฺฑํ นิฏฐิตํ
ประดับด้วยพระคาถา ๑๓๔ พระคาถา