"มรดกโลกล้ำเลิศ กำเนิดลายสือไทย เล่นไฟลอยกระทง ดำรงพุทธศาสนา งามตาผ้าตีนจก สังคโลกทองโบราณ สักการแม่ย่าพ่อขุน รุ่งอรุณแห่งความสุข"  ตามมาเลย

เริ่มจากออกจากกรุงเทพ โดยสายการบิน Bangkok Airways เพราะเนื่องจากมีสายการบินเดียวที่ลงจังหวัดสุโขทัย ส่วนตัวยัยพลอยชอบสายการบินนี้อยู่แล้ว สายการบินอะไรใจดีจัง เข้าเลาจ์ได้แม้จะไม่นั่งคลาสพิเศษ... แถมเลาจ์พี่เค๊าก็ไม่ได้ไก่กานะจะบอกให้ มีของให้กินดีกว่าบางเลาจ์ซะอีก... รออะไร  ไปกันเลยดีกว่าค่ะ 

ก่อนที่จะไปถึงเราก็มารู้ประวัติคร่าวๆกันก่อนดีกว่า เดี๋ยวไปถึงแล้วจะเหมือนไปไม่ถึง เพราะไม่รู้รากความเป็นมา... 

ประวัติสุโขทัย

สุโขทัย ตั้งเป็นอาณาจักรแรกของไทยเมื่อกว่า 700 ปี สุโขทัย มาจากคำว่า สุข + อุทัย หมายถึง "รุ่งอรุณแห่งความสุข" ซึ่งเดี๋ยวเราจะได้ย้อนรอยอดีตแห่งความรุ่งเรืองที่สามารถเห็นได้จากอุทยานประวัติศาสตร์สุขโขทัยและศรีสัชนาลัย

ผังเมืองจะมีลักษณะเป็นสี่เหลี่ยม ปัจจุบันยังคงมีกำแพงเมืองให้เห็นโดยรอบบริเวณ ซึ่งภายในบริเวณเล็กๆ ราว 3-4 ตารางกิโลเมตรนี้มีวัดมากถึง 26 แห่ง ยังไม่รวมวัดที่รายล้อมอยู่รอบบริเวณกำแพงเมืองอีกซึ่งรวมๆแล้วก็มีเกือบ 40 วัด  มีประตูเมืองอยู่ตรงกลางกำแพงเมืองแต่ละด้าน วัดที่ใหญ่ที่สุดคือวัดมหาธาตุ อุทยานแห่งนี้ได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์โดยกรมศิลปากรด้วยความช่วยเหลือจากองค์การยูเนสโก

เฉพาะรอบๆเส้นสีแดงนะคะที่เป็นเขตอุทยาน

องค์การยูเนสโกได้ประกาศให้อุทยานแห่งนี้เป็นแหล่งมรดกโลกร่วมกับอุทยานประวัติศาสตร์ที่กำแพงเพชรและศรีสัชนาลัยภายใต้ชื่อว่า "เมืองประวัติศาสตร์สุโขทัยและเมืองบริวาร" (Historic Town of Sukhothai and Associated Historic Towns)

ตั้งอยู่ภายนอกเขตอุทยาน และนอกกำแพงเมือง ตามที่บอกว่าแวะรอบนอกก่อนแล้วค่อยเข้าด้านใน วัดสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18 นับเป็นโบราณสถานยุคต้นของเมืองสุโขทัย ที่มีโบราณวัตถุและสถาปัตยกรรมบางส่วน ซึ่งเป็นศิลปะขอม สมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 โดยดั้งเดิมได้สร้างเพื่อเป็นเทวสถาน ต่อมาได้สร้างเพิ่มเติมเพื่อเป็นพุทธสถาน

โบราณสถานสำคัญภายในวัด ประกอบด้วย

ปรางค์ 3 องค์ นับเป็นโบราณสถานเก่าแก่ที่สุดของวัดที่สร้างขึ้นสมัยสุโขทัยตอนต้น ก่อด้วยศิลาแลง เพื่อเป็นประธานของวัด ปัจจุบันเหลือเพียงหนึ่งองค์ที่สมบูรณ์ ปรางค์ประดับด้วยลวดลายปูนปั้นเรื่องราวตามพุทธประวัติ

- พระอุโบสถ ตั้งอยู่ด้านหลังปรางค์ 3 องค์ เป็นพระอุโบสถก่ออิฐ มีบันไดทางขึ้นด้านหน้าทั้งสองด้าน เสาก่อด้วยศิลาแลง ด้านหลัง มีฐานชุกชี ภายนอกพระอุโบสถมีเสมาปักอยู่โดยรอบ

- พระวิหาร ตั้งอยู่ด้านหน้าปรางค์ เป็นพระวิหาร 5 ห้อง เหลือฐานและเสาที่ก่อด้วยศิลาแลง ภายในปรากฏฐานอาสนะ และฐานชุกชี

- เจดีย์ทรงเหลี่ยม ตั้งอยู่ด้านหน้าพระวิหาร เป็นเจดีย์ก่ออิฐ มีฐานเป็นสี่เหลี่ยม ลดหลั่นขึ้นจนถึงส่วนยอด มีซุ้มประดิษฐานองค์พระอยู่รอบเจดีย์ทั้งสี่ด้าน เหมือนอย่างเช่น เจดีย์กู่กุด จังหวัดลำพูน นอกเจดีย์ล้อมรอบด้วยระเบียงคด

- มณฑปพระสี่อิริยาบถ ตั้งอยู่ด้านหลังเจดีย์ทรงเหลี่ยม เป็นมณฑปที่ประดิษฐานองค์พระทั้งสี่อิริยาบถ คือ ยืน เดิน นั่ง นอน เหมือนอย่างเช่น วัดเชตุพน จ.สุโขทัย และวัดพระสี่อิริยาบถ จ.กำแพงเพชร มณฑปมีสภาพชำรุด คงเหลืออยู่เฉพาะอิริยาบทเดิน (ปางลีลา) ที่มีลักษะค่อนข้างเด่นชัด

อยู่ใกล้กับวัดพระพายหลวง เป็นโบราณสถานนอกเขตอุทยาน และ นอกกำแพงเมืองสุโขทัยเช่นกัน ไม่ปรากฏหลักฐานชัดเจนว่าสร้างขึ้นในสมัยใด มีเพียง ศิลาจารึกหลักที่ 1 สมัยพ่อขุนรามคำแหง กล่าวถึง "พระอจนะ" ซึ่งเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ที่ประดิษฐานอยู่ภายในมณฑปวัดศรีชุม ต่อมาได้มีการบูรณะครั้งใหญ่ในสมัย พระเจ้าลิไท

พระอจนะ

วัดศรีชุมนี้มีเรื่องราวสำคัญทางประวัติศาสตร์ คือ เป็นวัดที่ สมเด็จพระนเรศวร ทรงประชุมทัพและทำพิธี ถือน้ำพิพัฒน์สัตยา ก่อนที่จะทำการปราบเมืองสวรรคโลก เนื่องจากพระยาสวรรคโลกได้แข็งเมือง เมื่อปี พ.ศ. 2127 มณฑปวัดศรีชุม เป็นมณฑปที่ใหญ่ที่สุดของสุโขทัย ตั้งอยู่ด้านหลังพระวิหาร ผนังมณฑปสร้างเป็น 2 ชั้น ทำเป็นอุโมงค์ เรียกกันว่า อุโมงค์วัดศรีชุม ภายในมีบันไดทางขึ้นสู่ยอดของมณฑปได้ มีภาพจิตรกรรมฝาผนังเลอะเลือนเกือบหมด เพดานมีภาพลายเส้นบนหินชนวน เป็นเรื่องในชาดกซึ่งเป็นอดีตชาติต่างๆของพระพุทธเจ้า เรียงประดับต่อเนื่องกัน ภายในอุโมงค์นี้ยังเป็นที่ค้นพบ ศิลาจารึกหลักที่ 2 ที่เป็นจารึกเรื่องราวของการกำเนิด ราชวงศ์ผาเมือง ราชวงศ์พระร่วง และการสถาปนากรุงสุโขทัย

ตั้งอยู่ภายในกำแพงเมือง แต่ยังนอกเขตอุทยานนะคะ บริเวณใกล้กับศาลตาผาแดง วัดตระพังสอ และวัดซ่อนข้าว ณ วัดแห่งนี้ได้ค้นพบศิลาจารึกวัดสรศักดิ์ กล่าวว่า นายอินทสรศักดิ์ ได้ขอพระราชทานที่ดินจากออกญาธรรมราชา เจ้าเมืองสุโขทัย เพื่อสร้างอารามถวาย ครั้นสร้างสำเร็จแล้วจึงให้นิมนต์พระมหาเถรธรรมไตรโลกฯ จากตำบลดาวขอน ผู้เป็นน้าของ ออกญาธรรมราชาเจ้าเมืองสุโขทัย ให้มาจำพรรษาที่วัดนี้ ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 1959 สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 2 (เจ้าสามพระยา) ขณะยังทรงพระเยาว์ได้เสด็จมาบำเพ็ญพระราชกุศล พร้อมพระราชมารดาและพระมาตุจฉา(น้า) ที่เมืองสุโขทัย การเสด็จคราวนี้พระมาตุจฉาได้เสด็จเข้าพำนักยังพระตำหนักหัวสนามเก่าด้านทิศตะวันตกติดกับวัดสรศักดิ์ ความในศิลาจารึกวัดสรศักดิ์ตอนนี้เองที่ช่วยชี้ตำแหน่งของพระตำหนักหรือวังของเจ้านาย ตลอดถึงกษัตริย์ของสุโขทัยว่าควรจะอยู่ตรงบริเวณทิศตะวันตกของวัดสรศักดิ์เหนือศาลตาผาแดง

ลักษณะเด่นของวัดนี้คือ มีเจดีย์ประทานทรงระฆัง หรือทรงลังกาที่มีช้างล้อมรอบฐาน ตามความเชื่อว่าช้างเป็นสัตว์พาหนะของพระเจ้าจักรพรรด์ที่คู่ควรกับการเป็นพาหนะค้ำจุนพระพุทธศาสนาให้ยั่งยืนตลอด 5,000 ปี

ตั้งอยู่ภายในกำแพงเมือง นอกอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ใกล้กับวัดสรศักดิ์ เป็นวัดในสมัยสุโขทัย แต่ไม่พบประวัติการสร้างในศิลาจารึก ภายในมีโบราณสถาน ประกอด้วย พระวิหาร ก่อด้วยอิฐ มีฐานแบบบัวลูกแก้วอกไก่ ด้านหน้าเป็นมุขลด มีบันไดทางขึ้นด้านหน้าทั้งสองข้าง ภายในพระวิหาร มีเสาที่ก่อด้วยศิลาแลงโกลนก้อนเป็นวงกลม ก่อกันเป็นรูปเสา ด้านหลังพระวิหาร เป็นที่ตั้งของเจดีย์ประธานทางพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือทรงดอกบัวตูม เหลือเฉพาะส่วนฐานถึงซุ้มเรือนธาตุ ส่วนบนที่เป็นดอกบัวตูมนั้นได้ทลายลงไป ด้านข้างของพระวิหาร เป็นที่ตั้งของมณฑป สำหรับประดิษฐานพระพุทธรูป คล้ายกับที่ วัดตระพังทองหลาง โดยก่อเป็นอิฐที่ฐาน ลดหลั่นเป็นชั้นจรดส่วนมณฑปทั้งสามด้าน รอบโบราณสถานยังคงปรากฏกำแพงแก้วให้เห็น

ศาลตาผาแดง หรือ ศาลพระเสื้อเมือง หรือ ศาลเทพารักษ์ ตั้งอยู่ภายนอกอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ใกล้กับวัดสรศักดิ์และวัดสระศรี เป็นโบราณสถานปรางค์เดี่ยวแบบขอม อายุราวพุทธศตวรรษที่ 17-18 ก่อด้วยศิลาแลงขนาดใหญ่ทั้งองค์ ส่วนฐานยกสูง ผนังของฐานเป็นบัวลูกฟัก ด้านหน้ามีบันไดขึ้นไปยังเรือนธาตุ ส่วนของเรือนธาตุมีซุ้มผนังทึบทั้ง 2 ด้าน ส่วนอีก 2 ด้านนั้นเป็นซุ้มทางเข้าออก ด้านบนของศาลตาผาแดงเป็นส่วนปรางค์ซึ่งปัจจุบันได้ทลายลงไป โบราณสถานแห่งนี้ นับเป็นโบราณสถานที่มีอายุเก่าแก่ที่สุดของเมืองสุโขทัย ครั้งบูรณะศาลตาผาแดงนั้นได้ค้นพบเทวรูปหิน ศิลปะลพบุรี (เปรียบเทียบได้กับศิลปะเขมรสมัยบายน) จำนวน 4 องค์ มีทั้งรูปบุรุษและสตรี ปัจจุบันเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติรามคำแหง

ตั้งอยู่กลางเมือง เป็นวัดใหญ่ และวัดสำคัญของกรุงสุโขทัย มีพระเจดีย์มหาธาตุทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือทรงดอกบัวตูม ศิลปะแบบสุโขทัยแท้เป็นเจดีย์ประธาน รายรอบด้วยเจดีย์ 8 องค์ บนฐานเดียวกัน คือ ปรางค์ศิลาแลงตั้งอยู่ที่ทิศทั้ง 4 และเจดีย์ทรงปราสาทก่อด้วยอิฐได้รับอิทธิพลมาจากล้านนา จากการสำรวจ พบว่าบริเวณวัดมหาธาตุมีเจดีย์แบบต่าง ๆ มากถึง 200 องค์ วิหาร 10 แห่ง ซุ้มพระ (มณฑป) 8 ซุ้ม พระอุโบสถ 1 แห่ง ตระพัง 4 แห่ง ด้านตะวันออกบนเจดีย์ประธานมีวิหารขนาดใหญ่ก่อด้วยศิลาแลง มีแท่นซึ่งเคยเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปสำริดที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย คือ พระศรีศากยมุนี ปัจจุบันประดิษฐานอยู่ในโบสถ์วัดสุทัศน์เทพวรารามฯ กรุงเทพฯ ด้านเหนือและด้านใต้ของเจดีย์มหาธาตุมีพระพุทธรูปยืนภายในซุ้ม เรียกว่า “พระอัฎฐารศ”

เจดีย์มหาธาตุ

ใต้ฐาน

พระประธาน

พระรอบๆวัด

เจดีย์โดยรอบ

วัดชนะสงคราม หรือ วัดราชบูรณะ ตั้งอยู่ระหว่างวัดมหาธาตุ และวัดสระศรี ประวัติการสร้างไม่ชัดเจน เป็นวัดขนาดกลาง ภายในประกอบด้วย เจดีย์ประธานทรงระฆังขนาดใหญ่ที่เป็นจุดเด่นของวัด ขนาบข้างด้วยเจดีย์รายทรงวิมานทั้งสององค์ ซึ่งเป็นทรงเจดีย์ที่มักจะพบได้ที่อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา ส่วนที่สุโขทัยนั้นยังมีปรากฏอยู่ที่วัดตระพังเงินและวัดเจดีย์เจ็ดแถว ที่บริเวณด้านหน้าเจดีย์ประธานเป็นที่ตั้งของพระวิหาร ปรากฏเฉพาะส่วนฐานและเสาก่อที่ด้วยศิลาแลง ด้านหลังเจดีย์ประนั้นเป็นที่ตั้งของพระอุโบสถ รอบพระอุโบสถมีใบเสมา ปักอยู่บางส่วน

วัดสระศรี ตั้งอยู่ภายในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ใกล้กับศาลตาผาแดง และวัดชนะสงคราม เป็นโบราณสถานขนาดกลาง บนเกาะ กลางสระน้ำขนาดใหญ่สุด ที่เรียกว่า ตระพังกวน ซึ่งนับเป็นโบราณสถานที่ภูมิทัศน์สวยงาม และเป็นบริเวณที่จัดงานเผาเทียนเล่นไฟ รวมทั้งงานแสงสีเสียงของอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย

ภายในวัดสระศรี มีโบราณสถานประกอบด้วย

- พระวิหาร มีขนาดค่อนข้างใหญ่เก้าห้อง ผนังก่อด้วยอิฐถือปูน เสาแปดเหลี่ยมก่อด้วยศิลาแลง ด้านหน้ามีมุขเด็จและบันไดทางขึ้นทั้งสองด้าน ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัย พุทธลักษณะงดงาม พระเกศาขมวดใหญ่ ยอดเป็นเปลว ประดิษฐานที่ฐานชุกชี

- เจดีย์ประธาน ตั้งอยู่ด้านหลังพระวิหาร เป็นเจดีย์ทรงทรงระฆัง หรือทรงลังกา ขนาดใหญ่ ฐานชั้นล่างเป็นฐานบัวลูกแก้วอกไก่ยกสูง ก่อเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ส่วนบนเป็นชั้นบัวถลา องค์ระฆัง บัลลังก์ ก้านฉัตรและปลียอด ภายในได้มีการขุดพบเจดีย์จำลองสำริด เจดีย์ดีบุก กรวยชิน กรวยเหล็ก โดยสมบัติดังกล่าวปัจจุบันได้เก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติรามคำแหง

- เจดีย์ขนาดเล็ก ศิลปะศรีวิชัยผสมลังกา ตั้งอยู่ด้านข้างเจดีย์ประธาน รอบเจดีย์มีซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปทั้งสี่ทิศ ด้านหน้าเจดีย์ประดิษฐานด้วยพระพุทธรูปปางลีลา ศิลปะสุโขทัย

- พระอุโบสกลางน้ำ ตั้งอยู่ด้านหน้าพระวิหาร บนเกาะที่มีขนาดเล็ก เป็นพระอุโบสถสองห้อง เหลือเฉพาะส่วนฐานและเสา มีเสมาหินชนวนปักอยู่โดยรอบ อันเป็นการแสดงเขตของพุทธาวาส

วัดใหม่ ตั้งอยู่ใกล้วัดชนะสงคราม และอนุสาวรีย์พ่อขุนรามคำแหง เป็นโบราณสถานศิลปะสุโขทัยตอนปลาย ไม่ปรากฏหลักฐานการสร้างที่แน่ชัด ภายในโบราณสถานประกอบด้วย พระวิหารก่ออิฐถือปูนขนาดใหญ่ ตั้งอยู่บนลานประทักษิณ ย่อมุมทั้งด้านหน้าและด้านหลังพระวิหาร ด้านบนเป็นที่ตั้งของฐานพระวิหารซึ่งค่อนข้างสูง มีมุขเด็จทั้งด้านหน้าและด้านหลัง ฐานประดับลายแข้งสิงห์ศิลปะแบบอยุธยา แสดงถึงอิทธิพลของศิลปะอยุธยาที่มีต่อยุคสุโขทัยตอนปลาย พระวิหารมีบันไดทางขึ้นทั้งด้านหน้าและด้านหลัง เสาภายในก่อด้วยศิลาแลง ด้านหลังเป็นที่ตั้งของฐานชุกชี

สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2518 ตั้งอยู่ริมถนนจรดวิถีถ่อง ทางทิศเหนือของวัดมหาธาตุ พระบรมรูปหล่อด้วยโลหะทองเหลืองผสมทองแดงรมดำ ขนาด 2 เท่าขององค์จริง สูง 3 เมตร ประทับนั่งห้อยพระบาทบนแท่นมนังคศิลาบาตร พระหัตถ์ขวาถือคัมภีร์ พระหัตถ์ซ้ายอยู่ในท่าทรงสั่งสอนประชาชน แท่นด้านซ้ายมีพานวางพระขรรค์ไว้ข้าง ๆ ลักษณะพระพักตร์เหมือนอย่างพระพุทธรูปสมัยสุโขทัยตอนต้น ที่ถ่ายทอดความรู้สึกว่า พ่อขุนรามคำแหงมหาราชมีน้ำพระทัยเมตตากรุณา ยุติธรรม มีความเด็ดขาดในการปกครองแบบพ่อปกครองลูก 

ที่ด้านข้างมีภาพแผ่นจำหลักจารึกเหตุการณ์เกี่ยวกับพระราชกรณียกิจของพระองค์ตามที่อ้างถึงในจารึกสุโขทัย

เป็นวัดที่มีศิลปะแบบขอม สร้างในสมัยพุทธศตวรรษที่ 18 เดิมเป็นเทวสถานในศาสนาพราหมณ์ มีพระปรางค์สามยอดเป็นประธาน ลักษณะเป็นรูปกลีบขนุน ประดับด้วยปูนปั้นรูปครุฑยุดนาค นางอัปสรและลายดอกไม้จีน ด้านหน้าพระปรางค์เป็นที่ตั้งของพระวิหาร ซึ่งมีระเบียงคดล้อมองค์พระปรางค์และพระวิหาร ด้านหลังโบราณสถานมีสระน้ำ เรียกว่า สระลอยบาป ใช้เป็นที่ทำพิธีลอยบาปหรือล้างบาปตามความเชื่อลัทธิพราหมณ์ ภายนอกสุดของวัดศรีสวายล้อมรอบด้วยกำแพงศิลาแลง

ครั้งเมื่อสำรวจวัดได้มีการพบ รูปพระอิศวร และหินจำหลัก ทับหลังพระนารายณ์บรรทมสินธุ์ รูปพระนารายณ์สี่กรและชิ้นส่วนของเทวรูปและลึงค์ทำด้วยสำริด ปัจจุบันได้เก็บรักษาไว้ที่ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ รามคำแหง