สัมภาษณ์เรื่องการแปล

เมื่อวานน้องๆ นักศึกษามหาวิทยาลัยกรุงเทพระดับปริญญาตรี ขอสัมภาษณ์เกี่ยวกับการแปลเพื่อทำรายงานส่งอาจารย์วิชาการแปลก็ให้สัมภาษณ์ทาง skype สัญญาณดับๆ ติดๆ แต่ก็ให้ข้อมูลจนจบ

หลายๆ หัวข้อที่สัมภาษณ์ เราเคยเล่าไปในบล็อกเก่าๆ แล้วที่จะเล่าต่อไปนี้คือหัวข้อที่คิดว่าเรายังไม่เคยพูดถึง

หัวข้อที่เราตอบแล้วก็ขำตัวเองคือ “นักเขียนหรือหนังสือเล่มใดที่คุณชอบ”คำตอบคือ “ไม่มี”

พอได้ทำงานแปลแล้ว เพิ่งรู้ตัวว่าไม่ชอบอ่านหนังสือ ที่ผ่านมานี่หลอกตัวเองมาตลอดว่าชอบอ่านหนังสือเหมือนคนอื่น เปล่าเลย นิยาย บทความ เรื่องสั้น วรรณกรรม กี่เล่มที่สะสมมา กี่ปีไม่เคยแตะ กองไว้ในตู้หนังสือจนฝุ่นจับ เรียกวัดสวนแก้วมารับไปก็หลายรอบแล้ว แม้กระทั่งวารสารการแปลของหน่วยงานรับรองคุณวุฒิก็ยังไม่อ่านต่อให้มีเวลา ก็ไม่หยิบมาอ่าน ยกเว้นว่ามีเหตุให้ต้องอ่าน เช่น ต้องการข้อมูล (บ่งบอกนิสัยว่าถ้าจะให้ทำอะไรต้องใช้เหตุผลล่อ)

ทว่ามันก็หักกลบกันไปเพราะระหว่างทำงานแปลมันต้องอ่านเอกสารอื่นจากอินเตอร์เน็ตเพื่อใช้ในการแปล สรุปว่าก็อ่านเยอะด้วยความจำเป็นไม่ใช่ด้วยนิสัย

หัวข้อที่น้องๆ ถามแล้วเราอยากพูดถึงคือ วิธีการทำงานของนักแปลเราว่ามี 5 ขั้นตอน

1.ประเมินความสามารถตัวเองเทียบกับเนื้องานที่จะรับ (JobAssessment)

ลูกค้ามีงานลักษณะนี้มาให้ทำ นักแปล “มือถึง” มั้ย หรือถ้ามีความสามารถ ก็ต้องดูอีกว่ามีเวลาทำทันกำหนดส่งงานหรือเปล่า ขอบเขตของงานมีอะไรบ้าง เช่น แปลแล้วหา บ.ก. ตรวจให้ด้วย หรือส่งเซ็นรับรองโดยผู้เชี่ยวชาญศาลหรือทำนิติกรณ์ หรือโนตารีให้ด้วย

2.วางแผนการแปล (Translation Planning)

สมัยเรียนแปลที่จุฬาฯ อาจารย์ก็พูดเรื่องนี้ ฟังไปก็งงว่า มันต้องวางแผนอะไรเนี่ยไม่ใช่งานก่อสร้างซะหน่อย แต่พอมาทำงานแปลเป็นเรื่องเป็นราวแล้ว ก็เข้าใจว่ามันก็เหมือนงานโครงการอื่นๆ ที่ต้องมีการบริหารทุกอย่างตามขั้นตอน เช่น

- งบประมาณ เช่น ลูกค้าจ่ายเท่านี้ แต่จะให้พรินท์สีหมดทุกหน้า เป็นร้อยๆหน้าเงี้ย พร้อมส่งด่วนไปต่างประเทศ เราทำได้ในงบประมาณนี้มั้ย

- ทรัพยากร เช่น มีพจนานุกรมซอฟท์แวร์ที่ลูกค้ากำหนด มีนักแปลในสังกัดพอหรือเปล่า และอุปกรณ์อื่นๆที่ต้องใช้พอมั้ย พริ้นท์เตอร์มีหมึกพอหรือเปล่า ไม่ใช่พริ้นท์ๆ ไปหมึกหมดตอนเที่ยงคืน แล้วต้องส่งงานเช้า วิ่งไปซื้อที่ห้าง รุ่นนี้ดันหมดอีก จ่ายค่าอินเตอร์เน็ตหรือยัง ไม่ใช่ใช้ๆไปโดนตัดเน็ต (ซวยซ้ำซวยซ้อน)

- เวลา เช่น งาน 100 หน้า วันนึงต้องแปลได้กี่หน้าหารออกมาแล้วชั่วโมงนึงต้องได้กี่หน้า ระหว่างทำงาน จะมีหยุดงานไปเชงเม้งไหว้เจ้าหรือเปล่า ต้องเผื่อไฟดับเวลาฝนตก (สมมติบ้านใครระบบไฟฟ้าไม่ดี แค่เมฆดำลอยมาฟ้ามืด ไฟก็ดับแล้ว) เผื่อขนของหนีน้ำท่วมมั้ย (จริงๆ มันเป็นเหตุสุดวิสัยสามารถขอยืดเวลาทำงานได้ ถ้าลูกค้ายังมีเวลาเหลือ แต่ส่วนใหญ่ถ้าเจออย่างนี้ ผจก.โครงการจะส่งงานให้นักแปลคนอื่นรับช่วงทำไปทำรต่อ) ต้องร่นเวลาเสร็จงานมาสัก 3-4 วันไว้รับสถานการณ์ฉุกเฉิน)

3.ลงมือแปล (Translation)

ขั้นตอนนี้คือการลงมือแปลโดยทำตามกระบวนวาทกรรมวิเคราะห์ (discourse analysis)เพี่อวางแนวทางแปลก่อนจะเริ่มแปล จะเป็นการตอบคำถามหลายๆ ด้าน เช่น ใครเป็นคนเขียน เขียนให้ใครอ่านเขียนเมื่อไหร่ แนวการเขียนเป็นยังไง เขียนไปเพื่ออะไร (ถ้าอยากรู้กระบวนการโดยละเอียดต้องไปเรียนการแปล)

4.ตรวจสอบงานก่อนส่ง (Quality Assessment)

นักแปลควรตรวจงานตัวเองก่อนส่ง ยิ่งคนที่ใช้ CAT tool ทำงานแปลด้วยแล้ว ขอร้องเลย เห็นใจ บ.ก. มั่ง เคยจับผิดนักแปลได้ว่าใช้โปรแกรมช่วยแปล (ทั้งที่ลูกค้าห้าม)เพราะงานแปลมีอะไรแบบนี้โผล่มา “ค่าเช่าที่ได้ตกลงที่จะต้องสามารถชำระเงินได้โดยผู้อ้างสิทธิ” (แปลยังไงวะเนี่ย) ฉะนั้นโปรดตรวจแก้งานแปลก่อนส่ง

5.แก้ไขงาน (After-sale Service)

งานแปลที่ทำได้ดีจะไม่ค่อยโดนตีกลับ แต่ก็ไม่เสมอไป งานแปลบางอย่างแปลถูกต้องแต่ไม่ถูกใจ เช่น fitness ทับศัพท์ไปว่า ฟิตเนส ลูกค้าบอกว่า ควรจะแปลว่าสถานออกกำลังกาย (คิดไม่ถึงเลยนะเนี่ย) หรืองานแปลบางอย่างถูกต้องแต่ลีลาการเขียนโน้มน้าวใจไม่พอโดนตีกลับมาแก้ให้ถูกใจลูกค้ามากกว่านี้ อันนี้ไม่รวมพวกงานเอกสารกฎหมายที่แปลเสร็จแล้วต้นฉบับดันโดนคู่ความขอแก้ แล้วจะส่งส่วนที่แก้มาให้นักแปลแปลเพิ่ม ซึ่งส่วนนี้ต้องคิดค่าแรงเพิ่มนะไม่ได้อยู่ในส่วนของการรับประกันผลงาน

น้องถามว่า “การแปลเอกสารต่างๆกับการแปลหนังสือมีความแตกต่างกันอย่างไร”เรามีความเห็นว่า

- การแปลเอกสาร เน้นความถูกต้อง ส่วนการแปลหนังสือจะเน้นอารมณ์ (ครูหนอน แห่งสมาคมนักแปลและล่ามใช้คำว่า “สวยแต่ไม่ซื่อ”)

- การแปลเอกสารได้เงินเร็ว เดือนต่อเดือน การแปลหนังสือ กว่าจะได้เงินค่าแปลก็ 3 เดือนขึ้นไป หรือบางสำนักพิมพ์จะไม่จ่ายค่าแปลจนกว่าจะมีการตีพิมพ์หนังสือ(ก็ไม่รู้ว่า บ.ก. จะตรวจเสร็จเมื่อไหร่ ทำรูปเล่มอีกกี่เดือน กว่าจะได้วางขายปาเข้าไปเป็นปีแล้วหรือเปล่า)

- การแปลเอกสารส่วนใหญ่จะได้เงินมากกว่าเนื่องจากมีปริมาณการสั่งจ้างมากก่วา (ธุรกิจจำเป็นมากกว่าวรรณกรรม การเงิน การธนาคาร กฎหมาย การตลาด การขายทุกอย่างสำคัญต่อความเป็นอยู่ ถ้าขาดไปจะกระทบต่อเศรษฐกิจ ส่วนวรรณกรรมสำคัญในการหล่อเลี้ยงความคิด ซึ่งถ้าขาดไป ก็ยังอยู่ได้ อาจจะเหี่ยวเฉาเล็กน้อย –อันนี้ความเห็นส่วนตัวของเราล้วนๆ)

- การแปลเอกสารมีความเสี่ยงมากกว่าการแปลหนังสือ สมมติว่าแปลหนังสือผิดอย่างมากก็โดนผู้อ่านต่อว่า โดนสำนักพิมพ์หักเงิน แต่ถ้าแปลเอกสารผิด เช่นแปลคู่มือการใช้งานเครื่องจักร แล้วแปลผิด พนักงานใช้เครื่องจักรตามคำแปลคู่มือแล้วเกิดอุบัติเหตุ นักแปลมีสิทธิโดนฟ้องขึ้นศาล อาจต้องจ่ายค่าเสียหายให้ผู้เสียหายรายต่างๆ ด้วย เรื่องนี้เป็นประเด็นหารือในการประชุมผู้เชี่ยวชาญศาลเมื่อวันที่30 สิงหาคม ที่ผ่านมาด้วย ที่ประชุมพูดเรื่องานแปลที่แปลโดยนักแปลท่านอื่นแต่จะให้ผู้เชี่ยวชาญศาลรับรองคำแปล ถ้าเซ็นไปก็เรียกว่า หาเหาใส่หัว อยู่ดีๆไปรับความเสี่ยงที่ตัวเองไม่ได้ก่อ (นี่เรายังหาซื้อประกันความรับผิดทางวิชาชีพนักแปลอยู่นะหามาเป็นปีแล้ว เพื่อนที่เป็นผู้เชี่ยวชาญอีกคนก็หาซื้ออยู่ แต่ในประเทศไทย บริษัทประกันขายให้เฉพาะกิจการในรูปบริษัทไม่ขายให้บุคคล ตลาดประกันในส่วนของงานแปลในประเทศไทยเรียกว่า ไม่มีอุปสงค์ก็เลยไม่มีอุปทาน)

สำหรับ คำแนะนำหรือนำเสนอให้กับคนที่สนใจในอาชีพนี้

- แนะให้ไปเรียนหลักสูตรการแปลเพื่อให้รู้ทฤษฎีพื้นฐาน อย่าคิดว่าหลักสูตรนี้ไม่สำคัญ ถ้าไม่สำคัญ จุฬาฯธรรมศาสตร์ มหิดล หรือมหาวิทยาลัยต่างๆ คงไม่จัดให้เป็นหลักสูตรเฉพาะที่มีการให้ปริญญา เหมือนสร้างบ้าน แต่รากฐานไม่ดีพอทำหลังคา บ้านถล่ม ที่ลงทุนมา หมดกัน

- ค่อยๆสร้างฐานลูกค้าของตัวเอง อย่าออกจากงานประจำมาทำงานแปลเด็ดขาดยกเว้นฐานลูกค้าแน่นแล้ว

- ถ้าฝีมือดี มีคุณวุฒิ อย่าลดราคาให้ลูกค้าพร่ำเพื่อเพียงเพื่อให้ตัวเองได้งาน ในระยะยาว ตัดราคากันเรื่อยๆ อย่างนี้ลูกค้าได้ประโยชน์ แต่นักแปลเก่งๆจะหายไปจากตลาดเพราะเลิกรับงานแปลเนื่องจากลูกค้ากดราคา(โดยการเอาราคานักแปลรายอื่นมาเป็นตัวเทียบ)

- สร้างความแตกต่างให้ตัวเองเช่น หาตลาดที่ยังไม่มีคนทำ สมมติตลาดขาดนักแปลด้านวิทยาศาสตร์โดยเฉพาะเหมืองแร่ นักแปลที่มีพื้นฐานด้านนี้อยู่แล้ว(อาจจะเคยทำงานบริษัทสำรวจธรณีวิทยามาก่อน)ก็ควรจะโปรโมทตัวเองโดยใช้ยกความรู้ด้านเหมืองแร่เป็นจุดขาย หรือหาคุณวุฒิหรือใบรับรองเพิ่มเติมโดยเฉพาะคุณวุฒิที่ยังไม่มีในประเทศไทย (เช่น ATAหรือ IOL)

น้องๆ ถามว่า “พี่สร้างความแตกต่างด้วยการเขียนบล็อกใช่มั้ยคะ”คำตอบคือ เปล่า ไม่ได้เขียนบล็อกเพื่อโปรโมทตัวเอง เขียนเพราะเกิดจากความเบื่อ โดยเขียนเป็นจริงเป็นจังเมื่อปลายปีที่แล้วนี่เองเนื่องจากนั่งอยู่บ้านที่เมลเบิร์นออกไปไหนก็ลำบาก ไม่มีแมวให้เล่นด้วย ทำงานแปลเครียดแต่ไม่รู้จะแก้เครียดยังไง เขียนบล็อกซะเลย เล่าเรื่อง ระบายความรู้สึก จิตแพทย์บอกว่าวิธีนี้เป็นวิธีบำบัดที่ดีอย่างหนึ่ง อีกอย่างคือ อึดอัด หาข้อมูลเกี่ยวกับการแปลของไทยนี่ไม่ค่อยมีใครเขียนอะไรไว้ งั้นเราเขียนบอกเพื่อนดีกว่า อะไรที่เรารู้เราจะไม่เก็บไว้คนเดียว อยากแลกเปลี่ยนกับเพื่อนนักแปล ก็มีอีเมลเข้ามาเยอะ ส่วนใหญ่จะไม่ได้แบ่ง แต่มาขอ เช่น ขอให้ช่วยหาแฟนขอให้ช่วยหาลูกค้า ขอให้ช่วยตรวจงานแปล ขอให้ช่วยตัดสินใจ

น้องๆ ขอ “ข้อคิด คำคม” เราตอบไปว่า “ได้ดีแล้วอย่าลืมเพื่อน”ในที่นี้เราหมายถึง มีอะไรก็ช่วยเหลือกัน วงการเดียวกัน ทุกวันนี้เรามีเพื่อนนักแปลช่วยเราทำงานเพราะเราก็ช่วยเขามาก่อนด้วยให้คำแนะนำต่างๆ

-------------------------------------------------------

สนใจพูดคุยเรื่องการแปล อีเมลมาที่ natchaon@yahoo.com

ณัชชาอร ชูเชิดศักดิ์ NAATI No. 67061 ออสเตรเลีย