เมื่อสองวันก่อน มีคนโพสต์ถามไว้ใน FB ของสมาคมนักแปลและล่ามเรื่องหลักในการเลือกใช้พจนานุกรมเพราะตอนนี้มีพจนานุกรมออกมามากมาย ถ้าจะใช้เพียงเล่มเดียวในการอ้างอิงความหมายควรจะใช้เล่มไหน

เห็นคำถามแล้ว นึกถึงตอนเรียนแปลที่จุฬาฯจะมีวิชานึงที่รวมหัวข้อการใช้พจนานุกรมไว้ด้วย ตอนนั้นอาจารย์ให้ทำรายงานระบุลักษณะต่างๆ ข้อดีและข้อเสียของพจนานุกรม 10 เล่ม เลือกเองว่าจะเอาเล่มไหนมาวิเคราะห์ ทำรายงานเสร็จแล้วรู้เลยว่าควรใช้พจนานุกรมเล่มไหน (รายงานเล่มนั้น เราได้คะแนนเต็ม)

ถ้าให้เราตอบคำถามของคนโพสต์ (จริงๆก็ตอบไปแล้วแหละ) จากประสบการณ์ในการทำรายงานเปรียบเทียบพจนานุกรมสมัยเรียน คำตอบคือไม่มีเล่มไหนที่ดีที่สุด

อย่างที่คุณสุรพันธ์ กรรมการสมาคมฯให้ความเห็นไว้ว่า

“…… 1) ไม่มี dict เล่มไหนที่หาเจอทุกอย่าง ใช้ dict มากกว่าหนึ่งเล่มเสมออย่างน้อย British กับ American

2) dict แต่ละเล่มมีจุดเด่นต่างกัน บางเล่มมีตัวอย่างประโยคเยอะบางเล่มหาคำเก่าไม่เจอ บางเล่มไม่ค่อยมี phrasal verb หรือ collocation บางเล่มเก็บสำนวนหรือ idiom เยอะ ฉะนั้น ควรเลือก dict ที่ตรงกับความต้องการ

3) เวลาเลือกซื้อ สุ่มอ่านความหมาย อ่านเข้าใจง่ายไหมและสังเกตว่ามีคำอธิบายประกอบความหมาย เช่น countable/non-countable noun, transitive/intransitive verb หรือ synonym/antonym หรือเปล่า”

เรื่องนี้มันโยงมาถึงงานที่เราเพิ่งตรวจคำแปลของคู่ความว่าผิดตรงไหน พี่ทนายเขาแก้มา แล้วให้เราอ่านว่าเห็นด้วยมั้ย ถ้าเห็นด้วยก็เซ็นรับรองคำแปลฉบับแก้เพื่อจะได้ไปยื่นศาล

พอเราอ่านแล้ว จะเซ็นรับรองเฉยๆก็ไม่ได้ มันต้องมีหลักฐานประกอบว่าเพราะอะไรถึงแก้คำแปลของคู่ความเป็นคำใหม่ ใช้พจนานุกรมเล่มไหนอ้างอิง คือเราตัดปัญหาศาลเรียกเราไปแถลงเรื่องการแก้ไขคำแปลโดยการที่เราทำหมายเหตุแนบไปพร้อมกับคำแปลฉบับแก้ไขเลย

ฉบับเดิม กับฉบับแก้ต่างกันหลายคำแต่บางคำต่างกันในลักษณะ shades of meaningที่ถ้าเราอ่านไม่ละเอียด ก็จะพลาดได้เหมือนกับนักแปลที่แปลฉบับเดิมทำไว้ เราทึ่งกับฉบับแก้ของพี่ทนายมากต้องเปิดพจนานุกรมอุตลุดเพื่อหาหลักฐานมาสนับสนุนคำแปลฉบับแก้ มีอยู่คำนึงที่เราต้องแจ้งให้พี่ทนายแก้เพื่อให้สอดคล้องกับคำแปลในย่อหน้าก่อน หน้าที่ของนักแปลไม่ใช่การเออออห่อหมกกับลูกค้า ต้องทำหน้าที่ตามหลักจรรยาบรรณของวิชาชีพด้วย ทนายแก้มาก็จริง แต่คนเซ็นรับรองคือนักแปล เกิดอะไรขึ้น นักแปลต้องรับผิดชอบฉะนั้นอะไรที่ต้องแก้ ก็ต้องแก้

ตรวจสอบคำศัพท์ที่แก้มาประมาณ 10 กว่าคำใช้เวลาชั่วโมงนึง คิดค่าแรงไป 2,000บาทนี่ไม่ได้คิดค่าเซ็นรับรองคำแปลเลยนะเนี่ย

(ขอแทรก สมัยเรียนอาจารย์ท่านนึงเล่าให้ฟังว่า โดนศาลเรียกให้ไปแถลงว่าเพราะอะไรถึงคิดว่าตัวเองแปลถูก อาจารย์ตอบไปว่า เพราะเรียนจบด้านภาษาศาสตร์มาโดยเฉพาะ จากมหาวิทยาลัยอันดับหนึ่งของประเทศไทยและจบการศึกษาระดับปริญญาโทด้านภาษาศาสตร์จากต่างประเทศ (จำไม่ได้แล้วประเทศไหน)รวมทั้งในการแปล ใช้วิธีสืบค้นจากแหล่งอ้างอิงที่เชื่อถือได้ดังนั้นจึงแน่ใจว่าคำแปลที่แปลส่งศาลนั้น ถูกต้อง ครบถ้วน เชื่อถือได้) 

สิ่งสำคัญในการตรวจแก้คำแปลโดยเฉพาะกรณีที่เป็นประเด็นในชั้นศาลคือการหาหลักฐานอ้างอิงที่เชื่อถือได้ ไม่ใช่ว่าเปิดพจนานุกรมเล่มไหนก็ใช้อ้างอิงได้ ปกติเราจะยึดศัพท์บัญญัติของหน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้องเป็นหลักเช่น อาจจะค้นจากพจนานุกรมศัพท์บัญญัติของราชบัณฑิตยสถานก่อน ถ้าไม่เจอก็ไปค้นจากเว็บไซต์ของกระทรวงที่เกี่ยวข้อง

อย่างช่วงนี้เราแปลเอกสารแนบท้ายกรมธรรม์ซึ่งเงื่อนไขส่วนใหญ่แปลไว้แล้ว หาได้จากเว็บไซต์ของสำนักงานคณะกรรมการกำกับและส่งเสริมการประกอบธุรกิจประกันภัย แต่มีอยู่ส่วนหนึ่ง หาเท่าไหร่ก็ไม่เจอ ค้นจากเว็บอื่นก็ไม่เจอ แต่ google แสดงผลลัพธ์เป็นคำจำกัดความที่ปรากฎอยู่ในเว็บไซต์ต่างประเทศ พออ่านแล้ว มีความรู้สึกเหมือนเอกสารแนบท้ายส่วนนั้นมันคัดมาจากกรมธรรม์ประกันภัยของต่างประเทศทำให้หลายๆ คำยังไม่มีศัพท์บัญญัติไว้ ต้องจับใจความนิยามภาษาอังกฤษมาแปลเป็นภาษาไทยเอง โดยเลือกนิยามจากเว็บไซต์ที่เชื่อถือได้เช่น เว็บไซต์ของหน่วยงานด้านการประกันภัยของต่างประเทศ สำนักงานกฎหมาย เป็นต้น (ยังดีที่งานนี้พี่ทนายตรวจอีกรอบก่อนส่งลูกค้า)

เดี๋ยวนี้มีพจนานุกรมออนไลน์ให้ค้นหลายเว็บ อย่าง www.dictionary.com และ www.thefreedictionary.com เวลาค้นแล้ว จะแสดงความหมายที่ระบุไว้ในพจนานุกรมฉบับต่างๆ สมมติ คำว่า qualified ค้นแล้วพบ

qual·i·fied  (kwl-fd)

adj.

1. Having the appropriate qualifications for an office,position, or task.

2. Limited, restricted, or modified: a qualified plan for expansion.

The American Heritage® Dictionary ofthe English Language, Fourth Edition copyright ©2000 by Houghton MifflinCompany. Updated in 2009. Published by Houghton Mifflin Company. All rights reserved.

qual•i•fied (ˈkwɒl əˌfaɪd) 

adj.

1. having the qualities, accomplishments, etc., that fitone for some function, office, etc.; competent.

2. having met the conditions required by law or customfor exercising a right, holding an office, etc.

3. modified, limited, or restricted in some way: qualified approval.

Random House Kernerman Webster'sCollege Dictionary, © 2010 K Dictionaries Ltd. Copyright 2005, 1997, 1991 byRandom House, Inc. All rights reserved.

คำเดียวกัน แต่มีนิยามไม่เท่ากัน พจนานุกรม 2 เล่มนี้เหมือนกันคือ บอก part of speech บอกคำอ่าน บอกความหมายให้ตัวอย่างการใช้ ที่ต่างไปคือ ฉบับล่างมีข้อ 2 ที่ shadesof meaning แทบไม่ต่างจากนิยามที่เกี่ยวข้องในข้ออื่นต่างกันตรงที่มีการขยายความเพิ่ม (requiredby law or custom for exercising a right….)

ส่วนภาษาไทย คำนี้ก็มีบัญญัติไว้แล้ว โดยราชบัณฑิต

qualified ๑. มีคุณสมบัติครบ, บริบูรณ์ด้วยองค์คุณ ๒. มีเงื่อนไข [นิติศาสตร์ ๑๑ มี.ค. ๒๕๔๕]

หรือหากค้นจากพจนานุกรมของ NECTEC ก็จะพบความหมาย

qualified [ADJ]ซึ่งมีเงื่อนไข, See also: ซึ่งมีข้อแม้, Syn. adequate, equipped

หรือค้นจากพจนานุกรมคลังศัพท์ไทย ของ สวทช.

Qualified มีเงื่อนไข [การบัญชี]

เวลาทำงานแปลขนาดใหญ่ระดับโปรเจ็กต์เนี่ย ผู้จัดการโครงการจะจัดทำ styleguide โดยกำหนด hierarchy ของพจนานุกรมที่ใช้ เช่นเล่มแรกที่ให้ค้นก่อนคือ ศัพท์เฉพาะที่ลูกค้ากำหนดมา ถ้าไม่เจอให้ค้นจากพจนานุกรมศัพท์บัญญัติของราชบัณฑิต ถ้ายังไม่เจอ ให้ค้นจากเว็บไซต์ของบริษัท xxx ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญในสาขานี้ เป็นต้น

(หลายๆ ที ศัพท์เฉพาะที่ลูกค้ากำหนดมา มันก็ชวนฮานะ อย่างคำว่า low (season) แปลว่า ต่ำ compliance แปลว่า การปฏิบัติตามคำขอ (แล้วถ้าคู่แข่งธุรกิจขอให้ปฏิบัติ จะทำมั้ย))

มีงานนึงที่เราตรวจแก้คำแปล นักแปลแปลคำว่า investigate ว่า สอบสวน เห็นแล้วก็รู้ว่าไม่น่าจะถูกถึงแม้ว่าคำนี้จะใช้ในบริบทที่เกี่ยวกับการตวรจสอบข้อเท็จจริงหลักฐานเอกสารบุคคลอย่างในเนื้อหาที่แปลอยู่ก็ตาม ต้องตรวจความหมายภาษาไทยอีกรอบ ค้นกับเว็บไซต์ราชบัณฑิตแล้ว “สืบสวน หมายถึงแสวงหาข้อเท็จจริงด้วยวิธีการต่างๆ” ส่วน “สอบสวน หมายถึง หาข้อเท็จจริงด้วยการซักถาม” ทั้งสองคำนี้ เป็นการหาข้อเท็จจริงเหมือนกันแต่ต่างกันตรงวิธีการ รู้แล้วก็ต้องกลับมาอ่านย่อหน้านั้นอีก ว่าประธาน investigate ด้วยวิธีไหน จะได้เลือกใช้คำแปลได้ถูก

นอกจากจะต้องเลือกใช้พจนานุกรมให้เป็นแล้วยังต้องค้นให้เป็นด้วย บางครั้งค้นคำศัพท์เจอแล้ว แต่พอใส่เข้าไปในประโยค ทำไมอ่านแล้วไม่เข้าใจ ไม่สื่อความหมายไม่เข้ากับบริบทเนื้อหาที่แปล มันยังไงล่ะเนี่ย

ก็ต้องหากันเป็นวลี พิมพ์คำหน้าและคำหลังเพิ่มเข้าไป แล้วค้นอีกรอบว่ามีใครแปลอะไรไว้ใกล้เคียงมั้ย แล้วอ่านเนื้อหาจากเว็บนั้นเพิ่ม พออ่านหลายๆเว็บก็จะเริ่มเข้าใจความหมายของคำนั้นๆ แล้วกลับไปค้นใหม่อีกที เออเลือกความหมายผิดอันจริงๆ ด้วย

บางคำก็ต้องใส่สาขาวิชาเข้าไปด้วย เช่น processing ปกติที่เราค้นเจอกันมันแปลว่า การดำเนินการ กำลังดำเนินการ แต่ถ้าจะหาความหมายในบริบทของเหมืองแร่ก็ต้องพิมพ์คำว่า เหมืองแร่ ตามหลัง คลิกค้นปั๊บ ออกมาเลย แปลว่า “แต่งแร่” (mineral processing)

กลับไทยปลายปีถ้ามีเวลาค้นเจอรายงานเปรียบเทียบพจนานุกรม จะเอามาแปะให้อ่าน

-------------------------------------

สนใจพูดคุยเรื่องการแปลอีเมลมาที่ natchaon@yahoo.com

ณัชชาอร ชูเชิดศักดิ์ NAATI No. 67061 ออสเตรเลีย