กองกำลังส่วนหนึ่งของคณะรัฐประหาร 2490 ที่หน้ากระทรวงกลาโหม ในเช้าวันที่ 9 พฤศจิกายน 2490

คงไม่ต้องอธิบายว่า "รัฐประหาร"Ž คืออะไรให้เสียเวลา เพราะนี่คือหนึ่งในเครื่องมือทางการเมืองที่คุ้นเคยกันดีสำหรับประเทศไทย ประเทศที่มีสถิติการทำรัฐประหารจำนวน 18 ครั้ง (พ.ศ.2476-2557) จนติดอันดับ 1 ในอาเซียน และเป็นอันดับ 4 ของโลก 

น่าสนใจว่าทำไมประเทศจึงเลือกใช้วิธี รัฐประหารŽ หรือเป็นเครื่องมือที่ถนัด

วันนี้จึงอยากเชิญชวนท่านอ่านบทความชื่อ ก่อนจะถึงรัฐประหาร 2490 ในสยามŽ ของนักวิชาการด้านประวัติศาสตร์ ศ.ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ จากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ที่ตีพิมพ์ในนิตยสาร ศิลปวัฒนธรรมŽ ฉบับเดือนสิงหาคมนี้

บทความนี้แต่เดิมเขียนเป็นภาษาอังกฤษพิมพ์ลงในวารสารของสยามสมาคมเมื่อ พ.ศ.2530 ใช้ชื่อบทความว่า "The United States and the Coming of the Coup of 1947 in SiamŽ"

อาจารย์ธเนศได้นำมาปรับปรุงเพิ่มเติมเนื้อหาและมุมมองใหม่ๆ พร้อมกับถ่ายทอดออกมาเป็นภาคภาษาไทย

ทำไมผู้เขียน (ธเนศ) จึงเลือก การรัฐประหาร พ.ศ.2490Ž จากการรัฐประหารทั้งหมดของไทย 

ก่อนที่จะกล่าวถึงการรัฐประหาร พ.ศ.2490 ของอาจารย์ธเนศ เราลองมาดูว่าคนทั่วไปรู้จักการรัฐประหารครั้งนี้เพียงใด เมื่อค้นจาก วิกิพีเดียŽ แหล่งค้นคว้าข้อมูลเบื้องต้นขนาดใหญ่บนโลกออนไลน์เขียนถึงรัฐประหาร 2490 ว่า

"รัฐประหาร 8 พฤศจิกายน พ.ศ.2490 เกิดขึ้นในคืนวันที่ 7 พฤศจิกายน ต่อเนื่องถึงเช้าวันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ.2490 โดยกลุ่มทหารนอกราชการที่นำโดย พล.ท.ผิน ชุณหะวัณ, น.อ.กาจ กาจสงคราม, พ.ต.อ.เผ่า ศรียานนท์, พ.อ.สฤษดิ์ ธนะรัชต์, พ.อ.ถนอม กิตติขจร, พ.ท.ประภาส จารุเสถียร และ ร.อ.สมบูรณ์ (ชาติชาย) ชุณหะวัณ นำกำลังทหารยึดอำนาจจากปกครองจากรัฐบาล พล.ร.ต.ถวัลย์ ธำรงนาวาสวัสดิ์...

เอกสารจากหน่วยบริการทางยุทธศาสตร์ของสหรัฐอเมริกา เรื่องการสัมภาษณ์กับหลวงศุภชลาศัย เรื่องความเป็นไปได้ของการเกิดปฏิวัติวันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ.2485

ผลจากการรัฐประหารในครั้งนี้ได้พลิกโฉมหน้าการเมืองไทยไปโดยสิ้นเชิง เป็นการรัฐประหารที่ได้รับเสียงสนับสนุนจากประชาชน มีการวิเคราะห์ว่า รัฐบาลนายควง อภัยวงศ์ แม้จะได้รับการแต่งตั้งและเลือกตั้งมา ก็ไม่มีอำนาจและไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอ

เพราะอำนาจที่แท้จริงยังอยู่ที่คณะนายทหาร ซึ่งหลังจากนี้พรรคประชาธิปัตย์ที่เพิ่งก่อตั้งมาก่อนหน้านี้ไม่นานก็มีความแตกแยกกันเองภายในพรรค สืบเนื่องจากการพิจารณาการขึ้นเงินเดือนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร (ส.ส.) และการเข้ารับตำแหน่งรัฐมนตรีในคณะรัฐบาล จอมพล ป.ของสมาชิกพรรคบางคน

ทำให้สมาชิกพรรคหลายคนได้ลาออก เช่น ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช เลขาธิการพรรค, นายเลียง ไชยกาล, นายสุวิชช พันธเศรษฐ, นายโชติ คุ้มพันธ์ เป็นต้น ถือเป็นความแตกแยกกันของพรรคเป็นครั้งแรก

และที่สำคัญที่สุดการรัฐประหารครั้งนี้ เป็นการขจัดกลุ่มอำนาจเก่าของนายปรีดี พนมยงค์ ให้สิ้นไปจากเวทีการเมือง ซึ่งหลังจากนั้นนายปรีดีต้องขอลี้ภัยการเมืองไปต่างประเทศ ไม่อาจกลับมาประเทศไทยได้อีกเลยตราบจนสิ้นชีวิต แม้จะมีความพยายามกลับมาทำกบฏวังหลวงในปี พ.ศ.2492 ก็ไม่สำเร็จ

และต้องเผชิญกับข้อกล่าวหาว่าอยู่เบื้องหลังการสวรรคตของรัชกาลที่ 8 ด้วย ซึ่งต่อมาจอมพล ป. พิบูลสงคราม ที่เลิกเล่นการเมืองไปแล้วได้หวนคืนสู่อำนาจอีกครั้ง และอยู่ในตำแหน่งนายกรัฐมนตรีนานถึง 9 ปีด้วยกัน โดยมีกรณีที่สำคัญคือ การฟ้องและประหารชีวิตผู้ต้องหาจากคดีสวรรคตŽ"

(จากซ้าย) จอมพล ป. พิบูลสงคราม, นายปรีดี พนมยงค์ เมื่อต้องลี้ภัยไปฝรั่งเศสในปี พ.ศ.2476 ภายหลังร่างเค้าโครงการเศรษฐกิจตกไป, (ซ้าย) ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช และ (ขวา) นายควง อภัยวงศ์

แม้ข้อความข้างต้นเป็นเพียงบางส่วนของข้อมูลเรื่องนี้ในวิกิพีเดีย แต่ก็แสดงให้เห็นว่ามีการนำเสนออย่างละเอียดถี่ถ้วน 

ส่วนบทความของอาจารย์ธเนศ เริ่มต้นจากมุมมองของนักวิชาการหลายท่านต่อการรัฐประหาร พ.ศ.2490 ที่ทำให้เห็นว่า ทำไมผู้เขียนเลือกกล่าวถึงการรัฐประหารครั้งนี้ไว้ว่า

"เป็นการเริ่มต้นของรอยด่างในยุคสมัยใหม่ของการเมืองไทย ที่การใช้กำลังจะกลายเป็นปัจจัยปกติธรรมดาไปในการต่อสู้ทางการเมือง ในขณะที่แหล่งที่มาอันชอบธรรมในการเข้าสู่อำนาจรัฐที่มาจากระบบรัฐธรรมนูญ ถูกทำให้เสื่อมคลายไร้ความหมายลงไปมากขึ้นเรื่อยๆŽ"

ทักษ์ เฉลิมเตียรณ นักรัฐศาสตร์มีชื่อเสียงแห่งมหาวิทยาลัยคอร์แนล

"เป็นจุดหัวเลี้ยวหัวต่อของการเปลี่ยนแปลงถ่ายทอดอำนาจทางการเมือง จากคณะราษฎรมาสู่คณะรัฐประหารซึ่งก็คือกลุ่มทหารบกนั่นเองŽ"

สุชิน ตันติกุล ผู้ที่สนใจค้นคว้าเกี่ยวกับการรัฐประหาร 2490 ทำวิทยานิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิต จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พ.ศ.2517 ชื่อ ผลสะท้อนทางการเมืองของรัฐประหาร พ.ศ.2490Ž, และหนังสือรัฐประหาร พ.ศ.2490 สำนักพิมพ์สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย

"ทรรศนะของฝ่ายรอยัลลิสต์ รัฐประหาร 2490 ถือได้ว่าเป็น ′อรุณรุ่งแห่งแสงเงินแสงทองของวันใหม่′"

ณัฐพล ใจจริง อาจารย์ประจำภาควิชาสังคมศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา

ฯลฯ

ที่สำคัญในบทความของอาจารย์ธเนศก็คือ การใช้ข้อมูลจาก NADD (National Archives Declassified Documents) เอกสารลับที่เปิดเผยแล้ว จากหอจดหมายเหตุสหรัฐ กรุงวอชิงตัน ดี.ซี. ที่บันทึกการเคลื่อนไหวในช่วงปี พ.ศ.2488-90 ของประชาชน, ข้าราชการพลเรือน, กองทัพและทหาร, นักการเมือง และเจ้านาย ฯลฯ จนนำไปสู่การรัฐประหาร 2490 

ยังมีทรรศนะของนักวิชาการไทยและต่างประเทศที่วิเคราะห์สถานการณ์ดังกล่าว หรือแม้แต่ท่าทีของกระทรวงการต่างประเทศของสหรัฐอเมริกา

ซึ่งทั้งหมดนั้นไม่สมควรตัดทอนหรือสรุปมานำเสนอ เพราะอาจไม่ละเอียดต่อเนื่องพอ จนอาจตีความกันผิดๆ ได้ แต่ควรอ่านเนื้อหาทั้งหมด 26 หน้า แบบงานวิชาการจริงๆ ในนิตยสาร ศิลปวัฒนธรรมŽ อ่านแล้วยังไม่เชื่อถือก็ตามไปสืบค้นจากเอกสารที่อ้างอิงหลายสิบรายการอีกทีเอาให้กระจ่าง