"ข้อสันนิษฐานว่าด้วยมวยงิ้ว"

โดย เชา หมัดทศพืช

๒๒ ตุลาคม ๒๕๕๘

.

บทความนี้เขียนขึ้นโดยใช้วิธี

อุปมานแบบไม่สมบูรณ์

และใช้วิธีแบบประวัติศาสตร์เชิงวิพากษ์

หากท่านมีข้อสงสัยประการใด 

กรุณาติดต่อผมโดยตรงที่เบอร์ 0817639616

.

คำว่า มวยงิ้วที่เกิดขึ้นในวงการศิลปะการต่อสู้ของไทย

แต่ไม่พบในวงการศิลปะการต่อสู้ของต่างประเทศ

.

คำนี้เกิดขึ้นจากหนังสือเล่าประวัติของแจ็คดี ชาน

หรือเฉินหลง ".. ได้เรียนมวยงิ้ว" และมีการเล่าถ่ายทอด

กันมาแบบไม่ได้ศึกษาเพิ่มเติมว่าจริงๆ แล้วมวยงิ้วคืออะไร

.

จริงๆ แล้ว "งิ้วไม่มีมีมวย" 

.

งิ้ว หรือ อุปรากรจีน (戏曲/戲曲; xìqǔ ; Chinese opera) 

เป็นการแสดงที่ผสมผสานการขับร้องและการเจรจา

ประกอบกับลีลาท่าทางของนักแสดงให้ออกเป็นเรื่องราว 

โดยสมัยนั้นได้นำเอาเหตุการณ์ต่างๆ ในพงศาวดาร

และประวัติศาสตร์มาดัดแปลงเป็นบทแสดง รวมทั้งยังมีการ

นำเอาความเชื่อทางประเพณีและศาสนาเข้าไปผสมผสาน

กับการแสดงงิ้วด้วย เดิมประเทศจีนมีงิ้วราว 300 กว่าประเภท 

ส่วนใหญ่จะเป็นงิ้วท้องถิ่น งิ้วระดับประเทศ เช่น งิ้วปักกิ่ง, 

งิ้วเส้าซิง, งิ้วเหอหนัน และ "งิ้วกวางตุ้ง" 

โดยงิ้วปักกิ่งเป็นงิ้วที่มีชื่อเสียงมากที่สุด 

โดยปัจจุบันถือเป็นตัวแทนงิ้วประจำชาติจีน

.

ในบรรดางิ้วจีนกว่า 300 ประเภท "งิ้วคุนฉวี่" (昆曲) 

"งิ้วกวางตุ้ง" (粤剧/粵劇) และ "งื้วปักกิ่ง" (京剧/京劇) 

(ที่มา : https://th.wikipedia.org/wiki/งิ้ว)

.

งิ้วแบ่งออกเป็นงิ้วบุ๋น และงิ้วบู๊

โดยงิ้วบู๊คืองิ้วที่ว่าด้วยการสงคราม และแสดงกริยาสู้รบ

การตีลังกา การต่อสู้ งิ้วที่ชื่อเสียงคือ "งิ้วกวางตุ้ง"

.

เมื่อนำมาผนวกกับประวัติของเฉินหลง 

มวยงิ้วจึงน่าหมายถึงทักษาะพื้นฐานของผู้ฝึกงิ้ว

ได้แก่ การกระโดด การตีลังกา การม้วนตัว

การรุกรับด้วยอาวุธ ทักษาะอาวุธกับมือเปล่า

ทักษะเหล่านี้เป็นทักษะประกอบการแสดง

คล้ายๆ กับการแสดงโขน

.

มวยงิ้วอีกความหมายหนึ่งเป็นการกล่าวสรุปความ

โดยมวยไทยอันเป็นศิลปะการต่อสู้ประจำชาติไทย

สาย "พระยาพิชัย" หรือ "พระยาพิชัยดาบหัก"

.

ตามที่ได้ศึกษา "งานวิจัย" เกี่ยวกับมวยไทย

จำนวนกว่า ๖ เล่ม และงานวิจัยเกี่ยวกับ

"มวยไทยสายพระยาพิชัยดาบหัก" จำนวน 3 เล่ม

พบว่า ไม่มีการกล่าวอ้างถึง "มวยงิ้ว" แต่อย่างอย่างใด

.

แต่ในประวัติของพระยาพิชัย (จ้อย หรือทองดี)

มีการกล่าวในทำนองเดียวกันว่า "...พอดีกับมีการแสดงงิ้ว 

จึงอยู่ดูอยู่เจ็ดวันเจ็ดคืน นายทองดี ฟันขาว 

สนใจงิ้วแสดง ท่าทางหกคะเมน จึงจดจำไปฝึกหัด

จนจดจำท่างิ้วได้ทั้งหมดสามารถกระโดดข้ามศีรษะคนยืน

ได้อย่างสบาย" และในงานวิจัยอีกเล่มหนึ่ง กล่าวว่า

"เด็กชายจ้อยได้ไปขอเรียนการตีลังกาจากคณะงิ้ว

 คณะงิ้วเห็นว่า เด็กชายจ้อยมีพรสรรค์จึงได้สอน

การตีลังกาเป็นเวลา ๗ วัน ..."

.

จากประวัติดังกล่าว สะท้อนให้เห็นการเข้ามาของชาวจีน

ตั้งแต่สมัยอยุธยาซึ่งปรากฏหลักฐานการแสดงงิ้ว

ตามเอกสารเก่าที่สุดที่มีการพูดถึงการแสดงงิ้ว 

คือ "จดหมายเหตุลาลูแบร์" ซึ่งเป็นราชทูต

จากราชสำนักฝรั่งเศส ที่เข้ามาเจริญพระราชไมตรี

กับ "สมเด็จพระนารายณ์ เมื่อ พ.ศ. 2230" และมีบันทึก

อีกช่วงหนึ่งเมื่อครั้งสมัยของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช 

กรุงธนบุรี ครั้งมีการอัญเชิญพระแก้วมรกตล่องน้ำมายังพระนคร 

นอกจากขบวนแห่จะมี โขน ละคร ดนตรีปี่พาทย์แล้ว 

ยังมี "คณะงิ้วอีก 2 ลำเรือ" แสดงล่องลงมาด้วยกันอีกด้วย

.

ปํญหาคือ คณะงิ้วอีกสองลำเรือนี่คืองิ้วของชาวจีนจากเมืองไหน

.

ขอย้อนไปถึงประวัติพระยาพิชัย (จ้อย หรือทองดี)

.

"พระยาพิชัยดาบหัก" เดิมชื่อ จ้อย เกิดที่บ้านห้วยคา 

อำเภอพิชัย จังหวัดอุตรดิตถ์ เมื่อปี พ.ศ. 2284 

ในสมัยปลายกรุงศรีอยุธยา ศึกษาอยู่กับท่านพระครู

วัดมหาธาตุหรือวัดใหญ่ เมืองพิชัย ภายหลังจ้อย

ได้เปลี่ยนชื่อใหม่เป็นทองดี หรือ ทองดี  

มีความสามารถทั้งทางเชิงมวยและเชิงดาบ

.

ต่อมาเข้ารับราชการกับสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี 

ตั้งแต่ครั้งดำรงตำแหน่งเป็นพระยาตาก 

ต่อมานายทองดีได้รับแต่งตั้งเป็นองค์รักษ์

มีบรรดาศักดิ์เป็น "หลวงพิชัยอาสา" เมื่อรับราชการ

มีความดีความชอบจึงได้รับแต่งตั้งเป็น 

เจ้าหมื่นไวยวรนาถ พระยาสีหราชเดโช 

และพระยาพิชัยตามลำดับ ดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการ

ครองเมืองพิชัย ซึ่งรับพระราชทานเครื่องยศ

เสมอเจ้าพระยาสุรสีห์ ตามลำดับ

.

"สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี" เกิดในรัชสมัย

ของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ 

(พระราชสมภพ 22 มีนาคม พ.ศ. 2277 หรือ

17 เมษายน พ.ศ. 2277 สวรรคต 6 เมษายน พ.ศ. 2325)

มีชาวจีนแต้จิ๋วคนหนึ่งนามว่า หยง แซ่แต้

(นิธิ เอียวศรีวงศ์ ได้อธิบายว่า ไหฮอง หรือ ไหยฮอง 

เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดแต้จิ๋ว) 

มิใช่ชื่อของพระราชบิดาสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี)

(ที่มา : นิธิ เอียวศรีวงศ์ (2550). การเมืองไทย

สมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี. มติชน. ไม่ทราบหน้า) เป็นผู้อพยพมาจาก

เมืองเฉิงไห่ ซัวเถาครั้นเมื่อถึงวันที่ 22 มีนาคม พ.ศ. 2277 

ได้มีบุตรชายคนหนึ่ง ได้ชื่อว่า สิน เกิดแต่ นาง นกเอี้ยง 

ซึ่งเป็นชาวไทย ซึ่งต่อมาได้รับเฉลิมพระนามเป็นกรมพระเทพามาตย์ 

สำหรับถิ่นกำเนิดของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีนั้นน่าจะเกิดในแถบ

ภาคกลางมากกว่าเมืองตาก ซึ่งมักว่ากันว่าอยู่ในกรุงศรีอยุธยา

จากหลักฐานที่อาลักษณ์ของจีนจดบันทึกไว้

ในพระราชพงศาวดารวงเช็ง แผ่นดินจักรพรรดิเฉียนหลง

(สมเด็จพระจักรพรรดิเฉียนหลง (จักรพรรดิชิงเกาจง) 

(Qiánlóng เฉียนหลง) จักรพรรดิองค์ที่ 6 ของราชวงศ์ชิง 

ประสูติเมื่อ ปี พ.ศ. 2254 กรพรรดิเฉียนหลงขึ้นครองราชย์

ในปี พ.ศ. 2278 สวรรคต พ.ศ. 2342 )

กล่าวถึงพระราชประวัติของพระองค์ไว้ว่า 

"บิดาเจิ้งเป็นชาวมณฑลกวางตุ้ง ไปทำมาค้าขายอยู่ที่เสียมล่อก๊ก 

[ประเทศไทย] และเกิดเจิ้งเจา [สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี; สำเนียงปักกิ่ง] 

ที่นั่น เมื่อเจิ้งเจาเติบใหญ่ เป็นผู้มีความสามารถ 

ได้เข้ารับราชการอยู่ในเสียมล่อก๊ก เมื่อเจิ้งเจารบชนะพม่า ฯ แล้ว 

ราษฎรทั่วประเทศยกขึ้นเป็นเจ้าครองประเทศ..." 

(ที่มา : ประยุทธ์ สิทธิพันธ์, มหาราชและพระราชกรณียกิจ

สมเด็จพระภัทรมหาราช (กรุงเทพฯ : เทพพิทักษ์การพิมพ์, 2520) 

หน้า 223)

.

จะเห็นได้ว่า ไม่ว่าต้นกำเนิดของพระเจ้าตากจะมีบิดาเป็น

"ชาวกวางตุ้ง" หรือ "ชาวแต้จิ๋ว" ก็ตาม ทั้งสองเชื้อชาติ

เป็น "ชาวจีนใต้"

.

ชาวไทยเชื้อสายจีนใต้ คือ ชาวจีนที่เกิดในประเทศไทย

และเป็นเชื้อสายของผู้อพยพชาวจีน หรือชาวจีนโพ้นทะเล 

คนไทยเชื้อสายจีน มีประมาณ 9.4 ล้านคนในประเทศไทย 

หรือ 14% ของประชากรทั้งประเทศ และยังมีอีกจำนวนมาก

ไม่สามารถนับได้ เพราะที่กลมกลืนกับคนไทยไปแล้ว

โดยการแต่งงานข้ามเชื้อชาติ

.

ชาวไทยเชื้อสายจีนส่วนมากบรรพบุรษจะมาจากจังหวัดแต้จิ๋ว 

ในมณฑลกวางตุ้ง ทางตอนใต้ของจีน ชาวจีนกลุ่มนี้

มักพูดภาษาจีนแต้จิ๋ว หรือภาษาจีนกวางตุ้งเป็นหลัก 

ซึ่งเป็นภาษากลุ่มหมินหนาน 

รองลงมาคือมาจาก จีนแคะ ฮกเกี้ยน และไหหลำ

.

ชาวจีนที่เข้ามาในเมืองไทยเมื่อครั้นเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2 

ระหว่างปี พ.ศ. 2310 - พ.ศ. 2312 จักรวรรดิจีน ซี่งในที่นี้

(หมายถึงรัชสมัย "เฉียนหลงฮ่องเต้" )

เหตุเพราะได้ถูกรุกรานโดยพม่าที่กำลังขยายแสนยานุภาพ 

จักรพรรดิจีนในสมัยนั้นได้ส่งกองกำลังไปปราบปรามพม่า

ถึง 4 ครั้งแต่ก็ไม่สำเร็จ แต่ฝ่ายจีนก็ได้เบนความสนใจมาที่

กองทัพพม่าในอาณาจักรอยุธยา ซึ่งกำลังถูกพม่ายึดครอง 

ขุนพลไทยนาม "สิน" ซึ่งมีบิดาเป็นคนจีน และมารดานาม 

นกเอี้ยง ซึ่งเป็นชาวสยาม ได้ใช้สถานการณ์ที่ได้เปรียบนี้

ทำให้สามารถกอบกู้เอกราชให้สยามได้สำเร็จ 

ขุนพลท่านนั้นต่อมาได้ขึ้นครองราชย์เป็น 

"สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี" แห่งกรุงธนบุรี 

หรือที่ชาวจีนขนามนามว่า แต้อ๊วง 

ด้วยความที่ว่าบิดาสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี เป็นคนจีน

.

ในรชัยสมัยของพระเจ้าเฉียนหลงมีการปราบปราม

กบถที่มณฑลจีนตอนใต้ ได้แก่ มณฑลกวางตุ้ง

และฟูเจี้ยน ก่อให้เกิดเหตุการณ์เผา “วัดเส้าหลินใต้”

และก่อให้เกิดการก่อตั้งพรรคฟ้าดิน หรือเทียนตี้ฮุยสืบมา

.

การอพยพของชาวกบฏชาวเส้าหลินใต้ 

เป็นการอพยพลงมาในทางใต้ของจีน บ้างก็ปลอมตัวเป็นขอทาน

กุลี หรือ “คณะงิ้วเรือแดง” อาทิ เรื่องเล่าของ 

"ยิกกั่ม" แห่งเรือแดง ซึ่งเป็นผู้สืบทอดรุ่นที่สาม

ผู้เป็นต้นกำเนิดของ “ยิปกิ่นหวิงชุนแห่งประเทศมาเลเซีย”

.

สัญลักษณ์ร่วมกันของชาวกบฏเทียนตี้ฮุ่ย คือ “มีดผีเสื้อ”

และ “ดอกเหมย” การแสดงสัญลักษณ์แบบนี้

นอกเมืองจีน นั้นหมายถึงความเป็นพวกเดียวกัน

.

ชาวจีนที่อพยพเข้ามาโดยส่วนใหญ่เป็นชาวกวางตุ้ง

ฮกเกี้ยน แต้จิ๋ว หรือฟูเจี้ยน ซึ่งเป็นพื้นที่ที่พวกพรรคฟ้าดิน

อาศัยอยู่ เมื่อถูกทางการตามล่าจึงหนีการตามล่าจากทางการ

โดยการปลอมตัวเป็นคณะงิ้วเรือแดง 

เพราะเป็นการปิดบังอำพรางได้เป็นอย่างดี 

แต่ไม่ใช่ว่าจะปลอมตัวเป็นงิ้วได้ทุกคน

เพราะการแสดงงิ้วเองยังแบ่งออกเป็นชนชั้น เช่น หน้าดำ

หน้าแดง หน้าขาว หน้าลาย (ตรงนี้ไม่ขออธิบาย)

ซึ่งแสดงว่าเป็นชั้นปกครอง 

หรือแสดงว่ามีความสามารถแตกต่างกันไป

.

งิ้วตามที่ปรากฏในประวัติพระเจ้าตากที่แสดงการสมโภชมี 2 ลำเรือ

ซึ่งน่าจะเป็นชาวชาวกวางตุ้ง ฮกเกี้ยน แต้จิ๋ว หรือฟูเจี้ยน  

ซึ่งน่าจะมีฝีมือในหมัดมวยตามประวัติข้างต้นที่ได้กล่าวมาแล้ว

และตามประวัติของพระยาพิชัย (จ้อย หรือทองดี) ที่กล่าวว่า

เรียนการตีลังกาของงิ้วคณะนี้อยู่ 7 วัน ซึ่งปัญหาก็เกิดขึ้นว่า

ทำไมจึงสอนให้?

.

เพราะชาวจีนโดยเฉพาะที่มีวิชาประจำตระกูล หรือวิชาประจำตัว

จะมีลักษณะนิสัยร่วมกันอยู่ข้อหนึ่ง 

คือ “ไม่ได้ถ่ายทอดให้ใครได้โดยง่าย”

เพราะเป็นเรื่องของความลับ หรือการทำมาหากิน

จึงน่าเชื่อว่า หากพระยาพิชัยได้รับการถ่ายทอดมาจริง

น่าจะได้รับการถ่ายทอด “มวยจีนใต้” มามากกว่าการเล่นงิ้ว

เพราะอะไร?

.

เพราะเมื่อพิจารณาจากประวัติพระยาพิชัย การจรดมวย

ท่ามวย การเข้าทำ พบว่า “มีลักษณะแตกต่างจากมวยไทย

สายอื่น” ในสาระสำคัญ

.

จากการสัมภาษณ์ @อาจารย์ชีวิน แห่งไทฟูโด

ผู้ซึ่งคลุกคลีอยู่ในวงการมวยจีนใต้การเกือบ 30 ปี

พบว่า ม้าหรือท่ายืนของมวยสายพระยาพิชัย

น่าจะเป็นม้า “แบ๊เฮียลี” หรือหม่าปู้ เป็นในลักษณะการยืนทแยง

อันเป็นยืนแบบทแยง หรือการยืนแปดเหลี่ยม หรือเรียกว่า

“ติ้งปู้ติ้ง หรือ “ปาปู้ปา” ซึ่งเป็นการยืนแบบเปิดก็ไม่เปิด

ปิดก็ไม่ปิด หรือเรียกได้ว่า “ล่อให้โจมตี” ประกอบกับลักษณะ

การเข้าทำในลักษณะของการฟังแรง รวบ แล้วตี

ซึ่งในมวยไทยสายอื่นนั้นอาจมี แต่ไม่ชัดเจนเท่ามวยสายนี้

.

ผู้เขียน กับอาจารย์ชีวิน จึงมีความเห็นร่วมกันว่า

ที่ว่าได้เรียนการตีลังกาจากคณะงิ้ว เพราะทักษะการตีลังกา

ของคณะงิ้วเป็นเรื่องของอาชีพ คนจีนจะไม่ถ่ายทอดให้คนนอก

ได้โดยง่าย เว้นเสียแต่ว่า “เป็นลูกศิษย์” 

.

ปัญหาประการต่อมาคือว่า เหตุใดประวัติที่เกี่ยวกับการได้เรียน

มวยของพระยาพิชัยจึงแตกต่างกัน บ้างก็บอกว่า เด็กชายจ้อย

ได้ดูงิ้วถึงเจ็ดวัน และไปฝึกหัดเองจนตีลังกาข้ามหัวคนได้?

.

ตอบ ประวัติที่เกิดขึ้นเป็นประวัติศาสตร์ท้องถิ่น

ซึ่งเป็นเรื่องเล่าในท้องถิ่นนั้นๆ เรื่องเล่าจึงเป็นเรื่องเล่า

แบบมุขปาฐะ คือเล่าต่อๆ กันมา ในช่วงแรกๆ 

ประวัติของพระยาพิชัยมีการฝึกการตีลังกา ถึง 7 วัน

ประวัติในภายหลัง ก็เล่าต่อมาว่า ไปดูงิ้ว 7 วัน

แล้วจึงไปฝึกมวยไทยต่อ

ประวัติหลังจากนั้น ช่วงที่เป็นการฝึกงิ้วกลับหายไป

จนเหลือแต่เรื่องเรียนมวยไทยอย่างเดียว

.

มันเกิดอะไรขึ้น?

.

นั้นเป็นเพราะประวัติศาสตร์ที่เปลี่ยนไป

เพราะประวัติศาสตร์ท้องถิ่นถูกตัดทอนด้วยประวัติ “สร้างชาติ”

ยุคสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม ซึ่งมีการยกวีรบุรุษท้องถิ่น

อาทิ ชาวบ้านบาระจัน ย่าโม พันท้ายนรสิงห์ 

ให้เป็นวีรบุรุษของชาติ เพื่อให้ชาวบ้านมีความซาบซึ้ง

และร่วมกันต่อสู้แนวคิดของคอมมิวนิสต์ที่แพร่เข้ามา

และมีการสร้างบทละครสำหรับวีรบุรษเหล่านั้น

ดังจะเป็นได้จากบทละครเรื่อง พระยาพิชัย

ที่มีบทพูด เรื่องที่ทะเลาะกับคุณฉอด คุณเฉิด

ดังประวัติที่แพร่หลายดีอยู่แล้ว

.

กับทั้งในยุคนั้นจอมพล ป. มีนโยบายสร้างชาตินิยม

สิ่งใดที่เกี่ยวข้องกับต่างชาติ จะถูกตัดแปลงเป็นของไทย

เช่น เปลี่ยนบะหมี่เป็นก๊วยเตี๋ยว รวมไปถึงนโยบาย

จำกัดการเข้ามาของแรงงานจีน การปิดโรงเรียนจีน

รวมไปถึงประวัติศาสตร์ท้องถิ่นที่เกี่ยวข้องกับคนจีน

เช่น ประวัติของพระยาพิชัยที่เกี่ยวข้องกับคณะงิ้วจีนด้วย

.

และการสืบประวัติโดยใช้การสัมภาษณ์ตามที่ปรากฏในงานวิจัย

ต่างๆ จะพบว่า ผู้เล่าที่ผู้สืบสายในมวยสายนี้ก็ตาม

แต่พบว่า กลับเล่าประวัติในเรื่องการเรียนกับงิ้วไม่ตรงกัน

บางท่านอธิบายแต่เพียงการเรียนมวยไทย

.

จะเห็นได้การตัดประวัติที่เกี่ยวข้องกับคนจีน

เพิ่มเริ่มต้นขึ้นในช่วงการก่อร่างสร้างลัทธิชาตินิยม

ของจอมพล ป. ประกอบการเล่าแบบมุขปาฐะ

ที่ตกหล่นไป จึงทำให้ประวัติบางส่วนขาดหายไป

.

สรุป มวยงิ้ว มีความหมายสองนัยยะ

นัยยะแรก หมายถึงมวยงิ้วในประวัติของแจ๊คกี้ ชาน

ที่นำมาเล่าต่อๆ กันมา และนำมาปะปนของประวัติ

ของพระยาพิชัยในชั้นหลัง ทำให้เกิดความสับสน

ดังที่ได้อธิบายเอาไว้ข้างต้น

.

นัยยะที่สอง คือมวยงิ้วของพวกงิ้วเรือแดง

ซึ่งเป็นกบฏพรรคฟ้าดินที่หนีการตามล่าของทางการ

ลงมายังภาคใต้ของจีน เช่น เอเชียตะวันออกเฉียงใต้

รวมถึงประเทศไทย